Dreigt er gebrek aan water?

„Toegang tot een bestendige, schone en toereikende bron van zoet water is een fundamenteel vereiste voor de overleving, het welzijn en de sociaal-economische ontwikkeling van de hele mensheid. Toch blijven we doen alsof we blijvend over een overvloed aan zoet water kunnen beschikken. Dat is niet het geval.” — KOFI ANNAN, SECRETARIS-GENERAAL VAN DE VERENIGDE NATIES.

AL DUIZEND jaar houdt er elke donderdag om twaalf uur ’s middags een uniek tribunaal zitting in de Spaanse stad Valencia. Het heeft tot taak meningsverschillen over water op te lossen.

De plaatselijke landbouwers in de vruchtbare vlakte van Valencia zijn afhankelijk van irrigatie, en daar is veel water voor nodig — dat altijd schaars is geweest in dit deel van Spanje. De landbouwers kunnen elke keer dat ze vinden dat ze niet eerlijk bedeeld worden, een beroep op het watertribunaal doen. Meningsverschillen over water zijn niets nieuws, maar ze worden zelden zo onpartijdig opgelost als in Valencia.

Bijna 4000 jaar geleden rees er onder herders een heftig meningsverschil over de toegang tot een bron bij Berseba in Israël (Genesis 21:25). En sindsdien zijn de waterproblemen in het Midden-Oosten veel ernstiger geworden. Minstens twee vooraanstaande leiders in de regio hebben gezegd dat juist water er voor hen aanleiding toe zou kunnen zijn een aangrenzende staat de oorlog te verklaren.

In de semi-aride landen van de wereld is water altijd een heikele zaak geweest. De reden is simpel: water is onmisbaar voor het leven. Zoals Kofi Annan uiteenzette, „is zoet water kostbaar: we kunnen er niet buiten. Het is onvervangbaar: er zijn geen surrogaten voor. En het is gevoelig: menselijke activiteiten zijn van grote invloed op de kwantiteit en de kwaliteit van het beschikbare zoete water.”

Nu meer dan ooit loopt zowel de kwantiteit als de kwaliteit van het zoete water op onze planeet gevaar. We mogen ons niet laten misleiden door de ogenschijnlijke overvloed in enkele delen van de wereld die zich gelukkig mogen prijzen.

 De slinkende voorraad

„Een van de grote ongerijmdheden in de menselijke aard is, dat we alleen waarde aan dingen hechten wanneer ze schaars zijn”, betoogt Elizabeth Dowdeswell, de ondersecretaris-generaal van de VN. „We schatten het water pas naar waarde als de bron droog komt te staan. En de bronnen komen droog te staan, niet alleen in gebieden waar vaak droogte heerst maar ook in gebieden die meestal niet met waterschaarste worden geassocieerd.”

Mensen die dagelijks met waterschaarste te maken hebben, begrijpen het probleem maar al te goed. Asokan, een kantoorbediende in het Indiase Madras, moet elke ochtend twee uur voor zonsopgang opstaan. Met vijf emmers gaat hij naar de openbare kraan, op een loopafstand van vijf minuten. Omdat er alleen tussen vier en zes uur ’s ochtends water is, moet hij vroeg in de rij gaan staan. Het water dat hij in zijn emmers thuisbrengt, moet toereikend zijn voor de hele dag. Veel inwoners van India — en een miljard anderen op de planeet — hebben het minder goed getroffen. Zij hebben geen kraan, rivier of bron in de buurt van hun huis.

Abdullah, een jongen die in de Afrikaanse Sahel woont, is een van hen. Op de wegwijzer naar zijn kleine dorp staat het aangegeven als een oase; maar het water is lang geleden verdwenen, en er is nauwelijks een boom te zien. Abdullah heeft tot taak het water voor het gezin te halen uit een bron op een kilometer afstand.

In sommige delen van de wereld is de vraag naar zoet, schoon  water het aanbod al gaan overtreffen. De reden is simpel: een groot deel van de mensheid woont in aride of semi-aride gebieden, waar het water al lang schaars is. (Zie de kaart op blz. 3.) Volgens het Stockholm Environment Institute woont een derde van de wereldbevolking al in gebieden waar een matig tot ernstig tekort aan water heerst. En de vraag naar water is ruim tweemaal zo snel toegenomen als de bevolking groeit.

Het wateraanbod daarentegen is in wezen constant. Diepere putten en nieuwe reservoirs kunnen tijdelijk verlichting brengen, maar de hoeveelheid regen die op de aarde valt en de hoeveelheid water die onder de grond opgeslagen ligt, blijven in essentie gelijk. Volgens de berekeningen van meteorologen is het dan ook mogelijk dat binnen 25 jaar de hoeveelheid water die iedereen op aarde tot zijn beschikking heeft, gehalveerd is.

Effect op gezondheid en voedsel

Hoe is waterschaarste van invloed op mensen? Allereerst lijdt hun gezondheid eronder. Niet dat zij van dorst zullen sterven, maar de slechte kwaliteit van het water dat beschikbaar is om te koken en te drinken, kan hen ziek maken. Elizabeth Dowdeswell wijst erop dat „zo’n 80 procent van alle ziekten en ruim een derde van alle sterfgevallen in ontwikkelingslanden veroorzaakt wordt door verontreinigd water”. In de semi-aride ontwikkelingslanden worden watervoorraden vaak verontreinigd door menselijke of dierlijke uitwerpselen, pesticiden, kunstmest of industriële chemicaliën. Een verarmd gezin kan geen andere keus hebben dan zulk verontreinigd water te gebruiken.

Net zoals ons lichaam water nodig heeft om afvalproducten af te voeren, is er veel water nodig voor goede sanitaire voorzieningen — water dat voor een groot deel van de mensheid  gewoon niet beschikbaar is. Het aantal mensen zonder adequate sanitaire voorzieningen is gestegen van 2,6 miljard in 1990 tot 2,9 miljard in 1997. Dat is bijna de helft van de wereldbevolking. En sanitaire voorzieningen zijn letterlijk een kwestie van leven of dood. In een gezamenlijke verklaring waarschuwden de VN-functionarissen Carol Bellamy en Nitin Desai: „Wanneer het kinderen ontbreekt aan water dat geschikt is om te drinken en voor sanitaire doeleinden, dan loopt vrijwel elk aspect van hun gezondheid en ontwikkeling gevaar.”

De voedselproductie is afhankelijk van water. Veel gewassen worden natuurlijk van water voorzien door regen, maar recentelijk is irrigatie de sleutel geworden tot het voeden van de snel groeiende wereldbevolking. Tegenwoordig is 36 procent van de wereldoogst afhankelijk van irrigatie. Het totale landbouwareaal dat wordt bevloeid heeft echter ongeveer twintig jaar geleden zijn hoogtepunt bereikt en is sindsdien gestadig afgenomen.

Indien er bij ons thuis uit elke kraan volop water stroomt en we over een hygiënisch toilet beschikken dat de uitwerpselen keurig wegspoelt, kan het moeilijk te geloven zijn dat de wereld gebrek dreigt te krijgen aan voldoende water. We moeten echter bedenken dat slechts twintig procent van de mensheid een dergelijke luxe geniet. In Afrika zijn veel vrouwen dagelijks wel zes uur bezig met het halen van water — en vaak is het verontreinigd. Deze vrouwen begrijpen de harde werkelijkheid veel beter: schoon, veilig water is schaars, en het wordt schaarser.

Kan de technologie het probleem oplossen? Kunnen watervoorraden economischer gebruikt worden? Waar is al het water gebleven? In de volgende artikelen zal getracht worden deze vragen te beantwoorden.

[Kader/Diagram op blz. 4]

WAAR HET ZOETE WATER ZICH BEVINDT

Ongeveer 97 procent van het water op aarde bevindt zich in de oceanen en is te zout om als drinkwater of voor landbouw en industrie gebruikt te worden.

Slechts zo’n 3 procent van het water op aarde is zoet. Maar het grootste deel daarvan is niet makkelijk bereikbaar, zoals de illustratie duidelijk maakt.

[Diagram]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Eeuwige sneeuw en ijs 68,7%

Grondwater 30,1%

Permafrost, ondergronds ijs 0,9%

Meren, rivieren en moerassen 0,3%

[Kader op blz. 5]

DE WATERCRISIS

▪ VERVUILING In Polen is slechts 5 procent van het rivierwater geschikt als drinkwater en 75 procent ervan zelfs te vervuild voor industrieel gebruik.

▪ STADSVOORZIENING In Mexico-Stad, de op een na grootste metropool van de wereld, zinkt de spiegel van het grondwater, dat in 80 procent van de waterbehoeften van de stad voorziet, onverbiddelijk. De opgepompte hoeveelheid overtreft de natuurlijke vervanging met ruim 50 procent. Peking, de hoofdstad van China, kampt met een soortgelijk probleem. Daar is het waterpeil in de aquifer zo’n meter per jaar gedaald en is een derde van de bronnen opgedroogd.

▪ IRRIGATIE De enorme Ogallala-aquifer in de Verenigde Staten is zo uitgeput geraakt dat het bevloeide land in het noordwesten van Texas met een derde is afgenomen door gebrek aan water. China en India, de op één en twee na grootste voedselproducenten, staan allebei voor een vergelijkbare crisis. In de staat Tamil Nadu in het zuiden van India is de grondwaterspiegel door irrigatie in tien jaar gedaald met 23 meter.

▪ VERDWIJNENDE RIVIEREN In het droge jaargetijde bereikt de machtige Ganges niet langer de zee, daar al zijn water voordien al een andere bestemming heeft gekregen. Hetzelfde geldt voor de Colorado in Noord-Amerika.

[Kaart op blz. 3]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

WAAR HET WATER SCHAARS IS

Gebieden met een tekort aan water