De maraboe — Een miskende vogel

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN KENIA

„Een kwaadaardiger vogel dan de maraboe ben ik . . . nog niet tegengekomen.” — De wereld der woeste natuur — Afrika’s Grote Slenk.

VAN de vele vogels in Afrika zijn er weinig zo gehekeld als de maraboe. De vogel wordt gewoonlijk als vals en lelijk afgeschilderd, een knaap met kwalijke bedoelingen. De maraboe heeft dus duidelijk een ernstig pr-probleem.

Houdt u van vogels met een elegant uiterlijk en een melodieuze zang? Tja, de maraboe heeft geen van beide. Met zijn roze kop en hals waar geen veer aan zit, ziet de vogel er nors en zielig uit. Volwassen vogels hebben een rode opblaasbare huidplooi die als een dikke ronde stropdas om hun hals hangt. De meeste mensen vinden dat de keelzak het dier er niet mooier op maakt. Maar dr. Leon Benun, hoofd van de afdeling ornithologie van de nationale museums van Kenia, geeft ons een nadenkertje: „Dat wij die keelzak lelijk vinden, wil nog niet zeggen dat de maraboe hem lelijk vindt.” Maar toch is tot dusver de biologische functie van deze huidplooi onbekend.

De eetgewoonten van de vogel dragen ook weinig aan zijn bekoring bij. Ten eerste is hij een aaseter. Als er geen kadavers te vinden zijn, doodt hij zelfs andere vogels om zijn gezonde eetlust te stillen. Geen wonder dat veel mensen een intense hekel aan deze vogel schijnen te hebben.

Maar ondanks zijn onbevallige uiterlijk en trekjes heeft de maraboe een aantal bewonderenswaardige eigenschappen. Ga eens met ons mee om deze vaak verguisde vogel wat beter te leren kennen.

 Een reus onder de vogels

De maraboe is onmiskenbaar het grootste lid van de familie der ooievaars. Een volwassen mannetje kan anderhalve meter hoog worden en wel acht kilo wegen. De vrouwtjes zijn iets kleiner. Zijn grote, wigvormige snavel kan wel dertig centimeter lang worden — een krachtig instrument om stukken vlees van een kadaver los te scheuren.

Ondanks zijn grootte kan deze ooievaar goed vliegen. Met een vleugelspanwijdte van zo’n twee en een halve meter vliegt de maraboe als de beste. In volle vlucht is hij het toonbeeld van elegantie met zijn kop enigszins ingetrokken en zijn lange poten naar achteren gestrekt. Hij is een meester in het benutten van warme luchtstromen (thermiek) en kan zo hoog vliegen dat hij vanaf de grond bijna onzichtbaar is! Er zijn zelfs maraboes op een hoogte van 4000 meter waargenomen!

Zorgzame ouders

Maar bijzonder bewonderenswaardig is de manier waarop de maraboe zijn rol als ouder vervult. Het ouderschap is beslist een veeleisende bezigheid, die begint met het bouwen van een nest. Na een geschikte plek te hebben gekozen, begint het mannetje met de bouw en later komt een vrouwtje hem helpen. Het nest, dat soms wel dertig meter boven de grond wordt gebouwd, stelt niet veel voor. Het één meter brede bouwsel is weinig meer dan een ruw afgewerkt, open platform van droge stokken, takken en bladeren. Soms neemt een vogel die  wil gaan broeden een oud nest in en knapt dat op door er twijgjes en ander materiaal aan toe te voegen. Van sommige maraboekolonies is bekend dat ze al vijftig jaar op dezelfde plek nestelen.

Terwijl de nieuwe woning nog in aanbouw is, gaat de mannetjesmaraboe een vrouwtje uitkiezen. In tegenstelling tot de norm onder veel vogelsoorten wacht het mannetje totdat hij door een vrouwtje benaderd wordt. Er komen verscheidene kandidates opdagen die hopen bij het mannetje in de smaak te vallen. Vaak worden ze afgewezen. Maar de aanhoudster wint en uiteindelijk wordt er een vrouwtje geaccepteerd. Tijdens de balts die erop volgt, hebben beide vogels een volledig opgeblazen keelzak en brengen geluiden voort om ongewenste vogels te verjagen. Deze geluiden zijn wel omschreven als geloei, gejammer en gefluit — voor zover bekend de enige geluiden van de maraboe naast het klepperen dat ze af en toe met hun reusachtige snavel doen. Ze ontwikkelen een nauwe band, die versterkt wordt door een populaire „op en neer”-begroeting die te zien is wanneer een partner na afwezigheid bij het nest terugkeert. Hierbij werpen ze de kop achterover en omlaag en klepperen vervolgens langdurig met hun snavel.

Het paar maakt samen het nest af. Het uitbroeden van de eieren is ook een gedeelde taak. Na een broedperiode van een maand komen uit de twee of drie krijtwitte eieren roze, schaars bevederde kuikens te voorschijn waar beide ouders hun aandacht op zullen richten. Deze jonge maraboes worden prima verzorgd. Er wordt een gezond voedingsprogramma gestart met uiterst voedzame kost, zoals vis. In moerasgebieden, waar maraboes graag komen, kunnen de ouders heel wat kikkers vangen, nog een gebruikelijk gerecht op het menu van de vogels. De pas uitgekomen jongen voeden zich door de brokken voedsel op te pikken die door de ouders op het nest worden uitgebraakt. De jonge vogels groeien langzaam en pas na vier maanden — wanneer ze ook van het nest kunnen wegvliegen — beginnen ze voor zichzelf te zorgen.

Schoonmakers

Hoewel de maraboe als aaseter vaak wordt verguisd, verricht hij eigenlijk een behoorlijk nuttige dienst. Roofdieren laten de Afrikaanse vlakten bezaaid met rottende kadavers achter. Als daar niets aan werd gedaan, zouden deze kadavers makkelijk ziekten kunnen verspreiden en gevaarlijk voor mens en dier kunnen zijn. Maar de maraboe maakt zich nuttig door het afval op te ruimen. Samen met gieren — ook roofvogels met een gezonde eetlust — zoeken ze de vlakten af naar gedode dieren die zijn achtergelaten. Wanneer er een wordt gevonden, wachten de maraboes totdat de agressievere gieren het kadaver  met hun krachtige kromme snavel hebben opengetrokken. Op een geschikt moment rent de maraboe met zijn lange snavel als een uitgestoken operatiemes op het kadaver af, grijpt een stuk vlees en gaat weer aan de kant staan om op een nieuwe kans te wachten. Wanneer de gieren zich vol hebben gegeten, is het tijd voor de maraboes om over de overgebleven stukken vlees te vechten. De maraboes eten bijna alles wat door hun keel kan, behalve de botten. Een stuk vlees van een pond wordt met gemak doorgeslikt.

De afgelopen jaren heeft de maraboe zijn opruimwerkzaamheden tot buiten zijn natuurlijke leefgebied uitgebreid. De vogel is veel van zijn schuwheid kwijtgeraakt en is nu een geregelde bezoeker op vuilstortplaatsen van steden en dorpen. Het gevolg? Een schoner milieu. De maraboe zoekt zelfs in het afvalwater van slachthuizen naar restanten. Hoe taai deze vogel wel kan zijn, wordt geïllustreerd door het volgende voorbeeld. Bij het doorzoeken van afval rond een slachthuis in West-Kenia slikte een maraboe een slagersmes door. Een paar dagen later werd het mes — blinkend schoon — in de buurt van dezelfde plek teruggevonden, terwijl de maraboe die het had uitgebraakt gewoon zijn gangetje ging, schijnbaar zonder nadelige gevolgen!

De toekomst van de maraboe

Terwijl zijn naaste verwant, de Indische maraboe, in aantal afneemt, gaat het met de Afrikaanse maraboe heel goed. Hij heeft voor zover men weet geen vijanden in het wild. In het verleden was de wreedste vijand van de maraboe de mens. De grote ooievaar werd neergeschoten en zijn zachte rugveren werden geplukt om dameshoeden te sieren. „Het is bijna onvoorstelbaar”, zegt het boek Storks, Ibises and Spoonbills of the World, „dat zulke zachte, prachtige veren ter verfraaiing van een waaier of een versiering waar een vrouw bijzonder op gesteld is, afkomstig zijn van deze reusachtige, naargeestig en weerzinwekkend ogende aaseter.” Gelukkig voor deze vogels is het ongecontroleerd afschieten in de loop der jaren afgenomen, en ze nemen weer in aantal toe. Deze korte blik op de maraboe heeft beslist laten zien dat deze vogel het echt niet verdient veracht en verguisd te worden. Zijn efficiëntie en ijver in het schoonhouden van het milieu is heel nuttig voor ons. Hoewel het niet de allermooiste vogel is, strekt hij op zijn eigen bescheiden manier zijn Schepper tot eer. — Psalm 148:7, 10.

[Illustratie op blz. 16]

De grote, wigvormige snavel kan wel 30 centimeter lang worden

[Illustratie op blz. 16, 17]

De maraboe heeft een vleugelspanwijdte van zo’n 2,5 meter

[Verantwoording]

© Joe McDonald

[Illustratie op blz. 17]

Jonge maraboes worden prima verzorgd

[Verantwoording]

© M.P. Kahl/VIREO

[Illustratie op blz. 18]

De biologische functie van de keelzak is nog niet bekend

[Illustratie op blz. 19]

Het nest wordt soms wel 30 meter boven de grond gebouwd