De Maya — Verleden en heden

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN MEXICO

ER WORDT wel gezegd dat ze een van de belangrijkste beschavingen van het westelijk halfrond schiepen. En geen wonder, want die oude inwoners van Belize, El Salvador, Guatemala, Honduras en Mexico brachten bijzondere architectuur en schilderingen voort en produceerden bijzonder aardewerk en beeldhouwwerk! Ze ontwikkelden een geavanceerde schriftvorm en maakten grote vorderingen op het gebied van wiskunde. Ze perfectioneerden zelfs een kalender die gebaseerd was op het zonnejaar. Wie waren deze mensen? De Maya — de scheppers van een van de rijkste en briljantste vroeg-Amerikaanse beschavingen.

Veel van wat we tegenwoordig over de Maya weten, is afkomstig van inscripties in steen en van reliëfs. Met gebruik van een schriftsysteem dat meer dan 800 karakters bevatte — waarvan vele hiëroglifisch waren — legden de Maya hun geschiedenis en gebruiken vast op trappen, draagbalken en stenen platen (stèles) of pilaren. Ze schreven ook op papier dat van de binnenbast van wilde vijgenbomen was gemaakt. Door de vellen te vouwen, maakten ze boeken (codices genoemd), die ze vervolgens bekleedden met jaguarhuid. De meeste exemplaren zijn verloren gegaan toen de Maya omstreeks 1540 door de Spanjaarden werden onderworpen, maar enkele zijn bewaard gebleven.

 De eerste Mayaboeren kunnen zich ongeveer duizend jaar voor Christus in de laaglanden van het noorden van Guatemala hebben gevestigd. Maar de Mayabeschaving was op haar hoogtepunt tussen 250 en 900 — gewoonlijk de klassieke periode genoemd. Laten we eens in het kort beschouwen wat er over de Maya uit de oudheid bekend is.

Vakkundige architecten en bouwers

De Maya waren meesters in de steenbewerking en maakten grote piramiden en tempels van mortel en kalksteen. Die piramiden lijken sprekend op de piramiden van Egypte en in het verleden heeft dat sommigen ertoe gebracht de — verkeerde — conclusie te trekken dat de Maya in feite afstammelingen waren van de Egyptenaren.

In Guatemala en Honduras en in Yucatán, in het zuiden van Mexico, zijn ruïnes van uit steen opgetrokken Mayasteden aangetroffen. Het Mayarijk telde op zijn hoogtepunt meer dan veertig van zulke steden, elk met tussen de 5000 en 50.000 inwoners. Volgens The New Encyclopædia Britannica „kan de Mayabevolking een piek van 2.000.000 personen hebben bereikt, van wie de meesten zich hadden gevestigd in het laagland van wat nu Guatemala is”.

De aanleg van deze steden met hun indrukwekkende stenen bouwwerken zou onmogelijk zijn geweest zonder de ijverige inspanningen van de Maya-maïsboeren. Naast het verbouwen van voedsel voor hun gezin werd er van deze hardwerkende mannen verwacht dat ze meehielpen met de bouwwerkzaamheden. Bovendien moesten ze voedsel verbouwen voor de edelen en de priesters die, zo redeneerde men, belangrijker werk te doen hadden.

Het gezinsleven van de Maya

Mayagezinnen waren hecht. Vaak woonden grootouders, ouders en kinderen zelfs onder één dak. Het meeste werk op het land werd door de mannen en de oudere jongens gedaan.  Meisjes leerden koken, kleren maken en hoe ze hun jongere broertjes en zusjes moesten opvoeden.

Mayaboeren verbouwden avocado’s, chilipepers en zoete aardappels. Maar het hoofdvoedsel van de Maya was maïs, die door de vrouwen en meisjes op verschillende manieren werd bereid. Zo was er de platte koek, of wat we tegenwoordig kennen als de tortilla. Maïs was zelfs een van de hoofdingrediënten van balche, een alcoholische drank. Thans bevat naar schatting 75 procent van het Mayavoedsel maïs in de een of andere vorm, en die verhouding lag in het verleden misschien nog wel hoger.

Een groot aantal goden en godinnen

Godsdienst nam in het leven van de Maya een belangrijke plaats in. Ze aanbaden een groot aantal godheden. In één document worden er 160 vermeld. Om er slechts een paar te noemen: er was een scheppergod, een maïsgod, een regengod en een zonnegod. Vrouwen maakten pelgrimstochten naar de tempel van de godin Ixchel op het eiland Cozumel om te bidden om vruchtbaarheid of, als ze al zwanger waren, een voorspoedige bevalling af te smeken.

 Voor de Maya was elke dag van religieuze betekenis en elke maand op de Mayakalender had haar eigen feest. Ook werden er speciale ceremoniën gehouden in verband met de begrafenis van de doden. Nadat een lijk met rode verf was beschilderd, werd het samen met wat persoonlijke bezittingen in een stromat gewikkeld. Vervolgens werd de overledene begraven onder de vloer van het huis waar hij had gewoond. Met de vorsten ging dat iets anders, want zij werden begraven in de piramiden, onder de tempels. Hun bedienden werden gedood en daarna samen met hen begraven, inclusief allerlei gebruiksvoorwerpen waarvan de Maya dachten dat ze in het volgende leven van pas zouden komen.

Als onderdeel van hun religieuze gebruiken maakten de Maya soms gaatjes in de oorlellen of de onderarmen of -benen. Ze pierceten zelfs de tong. Taferelen op beeldhouwwerken, muurschilderingen en aardewerk laten duidelijk zien dat ook het brengen van offers deel uitmaakte van de Maya-aanbidding. „Daarvoor gebruikten ze een verscheidenheid van dieren,” schrijft dr. Max Shein in zijn boek El Niño Precolumbino, „maar het meest verheven offer was een mensenleven. De slachtoffers van deze rite waren vijandelijke soldaten en slaven, maar ook vrijgeboren kinderen van beide seksen.” Sommige historici hebben gezegd dat er jonge meisjes als bruiden aan de regengod werden geofferd door hen levend in een heilige bron in Chichén Itzá te werpen. Als het meisje tot zonsondergang in leven bleef, werd dit uitgelegd als zou het betekenen dat de regengod tevreden was met de bruid die voordien was geofferd. Dan werd het meisje uit het water gehesen.

De Maya in deze tijd

The New Encyclopædia Britannica schrijft dat na 900 „de klassieke Mayabeschaving plotseling in verval raakte, zodat de voorname steden en ceremoniële centra leeg werden achtergelaten en door oerwoudbegroeiing overwoekerd werden”. Niemand weet precies wat de ondergang van de Maya heeft veroorzaakt. Enkelen zeggen dat de landbouwgrond uitgeput was. Sommigen opperen dat voedseltekorten de boeren aanzetten tot verwoestende landbouwmethoden, terwijl anderen naar steden vluchtten die al overbevolkt en verarmd waren. Wat de oorzaak ook is geweest, de Maya zijn niet  volledig uitgestorven. Thans zijn er nog ongeveer twee miljoen in leven, voornamelijk in het noordelijk deel van Yucatán en in Guatemala.

Het overgrote deel van de hedendaagse Maya is in naam katholiek en de kerk heeft veel moeite gedaan om de gunst van de inheemse bevolking te winnen. Een bericht van Associated Press zegt bijvoorbeeld dat „de Guatemalteekse Katholieke Kerk in 1992 — de 500ste verjaardag van de Spaanse verovering van Guatemala — een publiek excuus heeft aangeboden voor de mishandeling van indianen ten tijde van haar evangelisatie in Guatemala”.

Maar de aanvaarding van het katholicisme betekent niet dat de Maya de religie van hun voorouders ontrouw zijn geworden. Integendeel, veel katholieke priesters tolereren de vermenging van kerkelijke gebruiken en leerstellingen met inheemse rituelen. De Maya hebben bijvoorbeeld lang het animisme aangehangen, de opvatting dat voorwerpen — bezield of onbezield — een levenskracht hebben. Dit denkbeeld is door de kerk geaccepteerd, hoewel men het laat doorgaan voor katholicisme — waarbij enkele kerkleiders zich afvragen hoeveel heidendom de kerk kan tolereren om zich nog steeds christelijk te kunnen noemen. *

De Maya en Jehovah’s Getuigen

Jehovah’s Getuigen onderwijzen de zuivere waarheden van de bijbel in de landen waar de Maya voorkomen. Velen reageren gunstig. Beschouw eens twee voorbeelden.

„Ik was iemand van aanzien en genoot een bepaalde prominentie binnen de inheemse kring waarin ik opgroeide,” zegt Caridad, „hoewel dat me er niet van weerhield een verkwistend leven te leiden dat gekenmerkt werd door drinkpartijen.” Net zoals veel van de andere Maya beoefende Caridad het katholicisme vermengd met spiritisme. „Als ik ziek werd,” zegt hij, „ging ik naar een sjamaan.” Caridads dochters begonnen de bijbel te bestuderen met Jehovah’s Getuigen. „Geleidelijk raakte ik geïnteresseerd,” zegt Caridad, „vooral toen ik zag hoe het gedrag van mijn dochters was veranderd. Niet lang daarna begon ik ook te studeren.” Wat was het resultaat? „De waarheid heeft me geholpen Jehovah te leren kennen en hem lief te hebben”, zegt Caridad. „Ik ben gestopt met alle praktijken en gebruiken die Jehovah mishagen en ik ben bevrijd van angst en bijgeloof.”

Paula, een Maya uit Guatemala, was bedroefd over de dood van haar twee zoons. „Ik zette altijd altaren voor hen neer”, zegt ze. „Ik had een bijbel die ik van een katholieke non had gekregen en elke avond las ik er twee uur in om het antwoord te krijgen op mijn vraag: ’Waar zijn mijn dode zoons?’” Spoedig begon Paula de bijbel te bestuderen met Jehovah’s Getuigen en onmiddellijk ging ze hun vergaderingen bezoeken. „Ze legden Gods Woord duidelijk aan me uit”, vertelt ze. „Ik ben blij te weten dat Gods koninkrijk ziekte en dood zal wegnemen. Ik denk altijd aan de opstandingshoop” (Johannes 5:28, 29). Nu deelt Paula het goede nieuws van Gods koninkrijk met anderen. „Er zijn nog veel mensen die hulp nodig hebben”, zegt ze.

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 17]

De Mayakalender

De Maya ontwikkelden een nauwkeurig kalendersysteem dat zelfs rekening hield met het schrikkeljaar.

Het Mayajaar telde 365 dagen. Hiervan waren 364 dagen verdeeld in 28 weken van 13 dagen elk. Het nieuwe jaar begon op de 365ste dag, op 16 juli. Hoe stond het met de maanden? De Mayakalender (hierboven afgebeeld) had er 18, en elk daarvan bestond uit 20 dagen. Weken en maanden liepen dus onafhankelijk van elkaar. Maar daar was één uitzondering op. Eén keer in de 260 dagen (het product van 13 maal 20) begonnen de week en de maand op dezelfde dag. Volgens een naslagwerk „was de Mayakalender, hoewel uiterst ingewikkeld, de nauwkeurigste die de mens kende totdat de Gregoriaanse kalender werd ingevoerd”. — Funk & Wagnalls New Encyclopedia.

[Grafiek/Illustratie op blz. 16, 17]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Mayachronologie

Olmeeks

1000 v.G.T.

500 v.G.T.

Olmeeks

Zapoteeks

Teotihuacán

v.G.T. | G.T.

500 G.T.

Teotihuacán

Zapoteeks

Tolteeks

1000 G.T.

Tolteeks

Azteeks

1500 G.T.

Azteeks

[Verantwoording]

Mayan art: Dover Publications, Inc.

[Kaart op blz. 16, 17]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

MEXICO

HET SCHIEREILAND YUCATÁN

BELIZE

GUATEMALA

EL SALVADOR

HONDURAS

[Verantwoording]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Illustratie op blz. 16]

Ruïnes van een 22 meter hoge tempelpiramide in de oude Mayastad Palenque

[Illustratie op blz. 16]

De bereiding van tortilla’s

[Illustraties op blz. 18]

Chichén Itzá

De tempel van Kukulcán

Een figuur die de ingang van de Tempel der Krijgers bewaakt, houdt een offervat vast dat mogelijk werd gebruikt om er menselijke harten in op te vangen

[Illustratie op blz. 19]

Caridad met zijn vrouw en dochters