De wortels van het probleem

„Gewoonlijk is depressie bij tieners niet aan slechts één factor toe te schrijven maar aan een combinatie van stressoren.” — Dr. Kathleen McCoy.

WAT is de oorzaak van depressie bij tieners? Er kan een aantal factoren bij betrokken zijn. Zo kunnen de lichamelijke en emotionele veranderingen die zich in de puberteit voordoen, jongeren overspoelen met onzekerheid en angst, waardoor ze bijzonder gevoelig zijn voor negatieve gemoedstoestanden. Ook zijn tieners vaak ontvankelijk voor negatieve emoties wanneer ze het gevoel hebben afgewezen te zijn door hun leeftijdgenoten of door iemand voor wie ze romantische gevoelens hadden ontwikkeld. Bovendien groeien tieners thans, zoals in ons openingsartikel werd opgemerkt, op in een wereld die op zich deprimerend kan zijn. We leven beslist in ’kritieke tijden, die moeilijk zijn door te komen’. — 2 Timotheüs 3:1.

Wat het probleem nog vergroot, is dat jongeren voor de allereerste keer met de spanningen van het leven te maken hebben, en ze bezitten noch de vaardigheden noch de ervaring van volwassenen. Tieners worden dan ook vaak net toeristen die hun weg proberen te vinden in onbekend gebied — overweldigd door hun omgeving en, in veel gevallen, niet geneigd om hulp te vragen. Die omstandigheden kunnen een vruchtbare voedingsbodem worden voor de zaden van depressie.

Maar er zijn nog meer factoren die tot depressie bij tieners kunnen bijdragen. Laten we er eens een paar beschouwen.

Depressie en verlies

Depressie volgt soms op een zwaar verlies — misschien een sterfgeval of het verlies van een ouder door echtscheiding. Zelfs bij de dood van een huisdier kan een tiener door wanhoop overmand raken.

Er zijn ook minder opvallende soorten verlies. Het verhuizen naar een andere buurt bijvoorbeeld betekent het achterlaten van een vertrouwde omgeving en dierbare vrienden. Zelfs het bereiken van een doel waarnaar lang is uitgezien — zoals het behalen van een schooldiploma — kan gevoelens van verlies teweegbrengen. Per slot van rekening impliceert het beginnen aan een nieuwe levensfase het verlies van het comfort en de zekerheid van de  vorige. Dan zijn er nog jongeren die met een chronische ziekte te kampen hebben. In zulke omstandigheden kan het verdriet anders te zijn dan leeftijdgenoten — misschien zelfs door hen genegeerd te worden — een tiener het gevoel geven dat hij of zij een mate van normaliteit heeft verloren.

Het is een feit dat veel jongeren zulke verliezen verwerken zonder er volkomen door overweldigd te worden. Ze worden neerslachtig, ze huilen, ze zijn verdrietig, ze treuren — maar mettertijd leren ze ermee leven. Hoe komt het echter dat terwijl de meeste tieners de veerkracht bezitten om de spanningen van het leven aan te kunnen, anderen bezwijken en in een kwellende depressie terechtkomen? Eenvoudige antwoorden zijn er niet, want depressie is een complexe stoornis. Maar het kan zijn dat sommige tieners kwetsbaarder zijn.

Biochemische factoren

Veel deskundigen op het terrein van de geestelijke gezondheidszorg geloven dat een verstoord biochemisch evenwicht in de hersenen een sleutelrol speelt bij depressie. * Het verstoorde evenwicht kan genetisch overgedragen worden, want onderzoekers hebben geconstateerd dat tieners met een ouder die aan depressie lijdt, een grotere kans lopen zelf de aandoening te ontwikkelen. „Depressieve kinderen hebben vaker wel dan niet minstens één ouder die ook last heeft van depressie”, zegt het boek Lonely, Sad and Angry.

Dat doet de vraag rijzen of kinderen depressie werkelijk erven of gewoon leren depressief te zijn doordat ze bij een depressieve ouder wonen. De vraag of het een kwestie van aard of opvoeding is, valt moeilijk te beantwoorden, want het brein is ongelooflijk complex, evenals de vele andere factoren die tot depressie bij tieners kunnen bijdragen.

Depressie en het gezinsmilieu

Depressie is wel een familieaangelegenheid genoemd, en met reden. Zoals reeds opgemerkt, kan er een genetische component zijn die een aanleg tot depressie van de ene generatie op de volgende overdraagt. Maar het gezinsmilieu zou ook een rol kunnen spelen. „Kinderen die door hun ouders worden mishandeld, lopen grote kans op depressie”, schrijft dr. Mark S. Gold. „Hetzelfde geldt voor kinderen met ouders die overdreven kritisch zijn en vooral letten op de tekortkomingen van hun kind.” Depressie kan ook ontstaan als ouders hun kind in liefde smoren en al te beschermend zijn. Interessant is echter dat een onderzoeker constateerde dat kinderen nog gevoeliger voor depressie zijn als het ouders gewoon aan belangstelling voor hen blijkt te ontbreken.

Dat wil echter niet zeggen dat alle depressieve tieners het slachtoffer zijn van slecht functionerende ouders. Met zo’n generaliserende bewering zou voorbij worden gegaan aan de vele andere factoren die tot het probleem kunnen bijdragen. Niettemin is in sommige gevallen het gezinsmilieu een factor van doorslaggevende betekenis. „Kinderen die in een huis wonen waar voortdurend spanningen tussen de ouders heersen, lopen meer kans op depressie dan kinderen in een minder problematisch milieu”, schrijft dr. David G. Fassler. „Eén reden daarvoor is dat de ruziënde ouders zo opgaan in hun geschillen dat ze de behoeften van hun kinderen verwaarlozen. Een andere is dat de ouders de kinderen vaak tot het centrale thema van hun ruzies maken, waardoor de kinderen zich schuldig, boos en verontwaardigd kunnen voelen.”

Dit zijn slechts enkele van de factoren die tot depressie bij tieners kunnen bijdragen. Er zijn er nog meer. Sommige deskundigen zeggen bijvoorbeeld dat milieufactoren (zoals slechte voeding, toxinen, drugs en alcoholmisbruik) depressie kunnen veroorzaken. Anderen wijzen erop dat bepaalde medicijnen (zoals sommige antihistaminica en tranquillizers) van invloed kunnen zijn. Het lijkt er ook op dat kinderen met leerstoornissen bijzonder gevoelig zijn voor depressie, mogelijk doordat hun gevoel van eigenwaarde gemakkelijk achteruitgaat als ze beseffen dat ze geen gelijke tred kunnen houden met hun klasgenoten.

Ongeacht de oorzaak is het echter van essentieel belang stil te staan bij de vraag: Hoe kunnen depressieve tieners geholpen worden?

[Voetnoot]

[Illustraties op blz. 8, 9]

Spanningen in het gezin werken vaak depressie in de hand