Grappige jagertjes

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN ZUID-AFRIKA

HIJ stond op zijn achterpoten in de verzengende zon, terwijl hij zich vastklampte aan de dunne takken en zich met zijn staart — als een driepoot — in evenwicht hield. In opperste concentratie speurde hij de lucht en de grond af om te zien of er enig gevaar dreigde. De andere in zijn groep, die vlakbij naar voedsel aan het zoeken waren, ontleenden aan zijn telkens terugkerende brrp- en piepgeluidjes de geruststelling dat alles in orde was. Hij zou op zijn uitkijkpost blijven totdat hij door een van zijn vrienden werd afgelost — zelfs al zou dat nog een uur duren!

Wat is dit voor een beestje? Het is een stokstaartje. Dit dwergcarnivoortje, dat van zijn neus tot het puntje van zijn staart slechts een centimeter of veertig meet, is heel sociaal en leeft in hechte groepen van tussen de tien en dertig dieren.

Wanneer de groep stokstaartjes ’s morgens uit hun hol te voorschijn komt, zullen ze op hun achterpoten in een rij gaan staan, gericht naar de opkomende zon om zich op te warmen na de koelte van de nacht. Daar zorgen ze liefdevol voor elkaars vacht terwijl ze ondertussen vriendelijk tjilpen en piepen. Die uitingen van genegenheid kunnen wel een half uur of langer duren. Maar al gauw gaan ze samen op weg voor de jacht van die dag.

De georganiseerde manier waarop het stokstaartje jaagt, zorgt voor een constante voorraad insecten en kleine reptielen. En honger hebben ze! Het stillen van die honger is zo inspannend dat de meeste tegen de middag  een dutje zullen doen in de schaduw van een struik of boom, terwijl enkele een hoopje koel zand opgraven om op te liggen.

Maar waarom is er een schildwacht nodig? Omdat deze jagers ook zelf een gewilde prooi zijn. Een stokstaartje dat druk aan het graven is in de harde grond — waarbij hij nu en dan voor slechts één larve een paar keer zijn eigen gewicht verplaatst — is een aanlokkelijk doelwit voor oplettende jakhalzen of roofvogels.

Wat gebeurt er wanneer de schildwacht gevaar bespeurt? Zijn plotselinge, scherpe roep brengt een onmiddellijke reactie teweeg — een wilde sprint naar het dichtstbijzijnde hol. Als de waarschuwingsroep van de schildwacht echter de nadering van een rivaliserende groep stokstaartjes aankondigt, zal de ’thuisclub’ niet de benen nemen. In plaats daarvan gaan ze bij elkaar staan, met een ronde rug, en nemen ze een dreigende houding aan, met hun staart recht omhoog als een antenne. De groep zal een ratelend geluid maken terwijl ze zich in de richting van de indringers begeven waarbij enkele dieren met gestrekte poten op en neer springen alsof ze meedoen aan een krijgsdans. Dit verenigde front is vaak voldoende om de rivalen op de vlucht te jagen.

Met vereende krachten

Stokstaartjes werken vaak met elkaar samen. Dat blijkt vooral uit de manier waarop ze voor hun jongen zorgen. In de eerste paar weken na hun geboorte staan deze nieuwkomers in het middelpunt van de belangstelling. De rest van de groep komt voortdurend bij moeder en kroost langs. En wat een welkom wacht hun wanneer ze voor het eerst mee naar buiten mogen! De hele groep komt om vol genegenheid en piepend van verrukking zachtjes in haar nek te bijten en om de nieuwkomers teder te aaien.

Een paar weken lang zal de hele groep helpen bij de zorg voor de kleintjes. De meeste zullen enthousiast bij toerbeurt op de kleintjes passen terwijl de rest gaat jagen. Sommige vrouwtjes die zelf geen jongen hebben, zullen spontaan melk gaan produceren om te helpen bij het zogen van de jongen — waardoor de moeder minder onder druk staat. Door al die bedrijvigheid blijft er voor de babysitter weinig tijd over om voedsel te zoeken. Als gevolg daarvan hebben enkele dieren in een periode dat ze hielpen bij de zorg van een nest jongen wel tien procent van hun gewicht verloren!

Als de jongen oud genoeg zijn om het hol te verlaten en mee te gaan met de dagelijkse jacht, brengen bereidwillige volwassen dieren beurtelings geduldig elk jong de kunst van het jagen bij. Vaak wordt de beste vangst aan de jongen afgestaan, ook als dat betekent dat de volwassen dieren die dag nog een beetje trek zullen hebben. Als een schildwacht de andere stokstaartjes via een waarschuwingskreet laat weten dat ze zich naar hun holen moeten haasten, zal ten minste een van hen ervoor zorgen dat ook de jongen daar veilig arriveren.

Het observeren waard

Stokstaartjes kunnen makkelijk tam worden gemaakt en zijn zeer aanhankelijk. „Deze interessante beestjes horen over het algemeen beslist tot de interessantste, charmantste en innemendste zoogdieren in zuidelijk Afrika en het is altijd de moeite waard om ze een tijdje te observeren”, verklaart Maberly’s Mammals of Southern Africa.

Alain, die jarenlang stokstaartjes heeft gefilmd, is het hiermee eens. Hij herinnert zich dat hij op een keer een vrouwtje uit het hol zag komen met haar vier dagen oude jong in haar bek dat ze, terwijl ze zacht tegen hem jankte, aan zijn voeten legde. Hij dacht dat het dood was. „Maar toen ik het voorzichtig oppakte,” zei hij, „besefte ik dat het leefde en dat ze het gewoon eerst aan mij wilde voorstellen, voordat de andere stokstaartjes zich naar haar toe haastten om haar te feliciteren. Ik was zo onder de indruk dat ik er niet eens aan dacht om foto’s te maken.”

Sylvie, die ook jarenlang in de natuur stokstaartjes heeft geobserveerd, heeft dierbare herinneringen aan de vroege ochtend dat ze vlak bij het hol languit op de grond lag toen de stokstaartjes te voorschijn kwamen. Ze gingen op hun gebruikelijke manier op een rijtje staan, een paar centimeter bij haar vandaan, en begonnen hun ritueel van vachtverzorging en knuffelen. Toen ze tegen ze praatte, antwoordden ze met een tjilpgeluidje. Sylvie stak voorzichtig haar vinger uit naar de eerste, een vrouwtje, en begon haar te aaien — helemaal tot aan haar oor. Ze kronkelde van genot en begon de vacht van de volgende in het rijtje te verzorgen. „Ik ben geaccepteerd in hun knuffelceremonie”, zei Sylvie enthousiast. „Wat een voorrecht!”

Er zijn talloze anekdotes van mensen die een tijdje bij stokstaartjes hebben doorgebracht. Het zijn echt grappige jagertjes!

[Illustraties op blz. 26]

De vijand op de vlucht jagen

De schildwacht op zijn post

Opwarmen voor de jacht

[Verantwoording]

All photos: © Nigel J. Dennis