Hoe de symptomen te herkennen

„Neerslachtigheid is een normale, gezonde emotie; depressie is een ziekte. De moeilijkheid is in het begrijpen en herkennen van het verschil gelegen.” — Dr. David G. Fassler.

ZOALS bij de meeste andere stoornissen doen zich ook bij depressie duidelijke symptomen voor. Maar de tekenen zijn niet zo gemakkelijk te herkennen. Waarom niet? Omdat bijna alle tieners af en toe neerslachtig worden, net als volwassenen. Wat is het verschil tussen gewoon een zwaarmoedige bui en een depressie? Het heeft voor een groot deel te maken met de intensiteit en de duur van de toestand.

Bij de intensiteit gaat het om de mate waarin de jongere last heeft van negatieve gevoelens. Depressie is veel ernstiger dan een lichte aanval van wanhoop; het is een allesverterende emotionele aandoening die het vermogen van de tiener om normaal te functioneren ernstig belemmert. Dr. Andrew Slaby beschrijft de ernst van de aandoening als volgt: „Denk eens aan de ergste lichamelijke pijn die u ooit hebt gehad — een gebroken bot, kiespijn of barensweeën — vermenigvuldig die met tien en neem de oorzaak weg; dan kunt u mogelijk de pijn van depressie benaderen.”

De duur van de toestand van lusteloosheid is ook een factor van belang. De klinisch hoogleraren Leon Cytryn en Donald H. McKnew jr. zijn de volgende mening toegedaan: „Een kind dat binnen een week na (door welke oorzaak ook) neerslachtig geworden te zijn — of binnen zes maanden na een in zijn ogen zwaar verlies geleden te hebben — geen tekenen vertoont zich getroost te voelen of een normaal leven te hervatten, loopt het gevaar een depressieve stoornis te ontwikkelen.”

Veel voorkomende symptomen

De diagnose depressie wordt pas gesteld als een jongere minstens twee weken elke dag, het grootste deel van de dag, een aantal symptomen vertoont. Een betrekkelijk korte aanval noemt men een depressieve episode. De diagnose dysthymie, een meer chronische vorm van lichte of matige depressie, wordt gesteld wanneer de symptomen minstens een jaar aanhouden met een onderbreking van niet meer dan twee maanden. Wat zijn in beide gevallen enkele veel voorkomende symptomen van depressie? *

Plotselinge verandering van stemming en gedrag. De voorheen meegaande tiener zoekt plotseling de confrontatie. Opstandig gedrag en zelfs  van huis weglopen komen veel voor onder depressieve tieners.

Sociaal isolement. De depressieve adolescent laat vrienden links liggen. Of het kan zijn dat vrienden de depressieve jongere links laten liggen omdat ze een ongewenste verandering in zijn of haar houding en gedrag opmerken.

Verminderde belangstelling voor bijna alle activiteiten. De tiener is ongewoon passief. Hobby’s die tot voor kort boeiend werden gevonden, worden nu als saai ervaren.

Opmerkelijke verandering in eetgewoonten. Veel deskundigen denken dat stoornissen als anorexia, boulimie en dwangmatig overeten vaak samengaan met (en soms veroorzaakt worden door) depressie.

Slaapproblemen. De tiener slaapt óf te weinig óf te veel. Sommigen krijgen tegendraadse slaapgewoonten: ze zijn de hele nacht op en slapen de hele dag.

Achteruitgang in leerprestaties. De depressieve adolescent heeft problemen in de omgang met leraren en leeftijdgenoten en zijn cijfers duikelen omlaag. Het duurt niet lang of de tiener heeft helemaal geen zin meer om naar school te gaan.

Riskant of zelfdestructief gedrag. Gedrag dat ’de dood tart’ kan erop duiden dat een jongere er niet echt in geïnteresseerd is te leven. Zelfverminking (zoals zichzelf snijwonden toebrengen) kan ook een symptoom zijn.

Gevoelens van waardeloosheid of van onterechte schuld. De tiener wordt uiterst kritisch op zichzelf, voelt zich een volslagen mislukkeling, ook al wijzen de feiten anders uit.

Psychosomatische problemen. Wanneer er geen lichamelijke oorzaak te vinden is, kunnen hoofdpijn, rugpijn, maagpijn en dergelijke duiden op een onderliggende depressie.

Terugkerende gedachten aan de dood of zelfdoding. Een preoccupatie met morbide thema’s kan duiden op depressie. Dat geldt ook voor het dreigen met zelfdoding. — Zie het kader hieronder.

Bipolaire stoornis

Enkele van deze zelfde symptomen kunnen zich voordoen bij een andere verbijsterende ziekte — de bipolaire stoornis. Volgens de doctoren Barbara D. Ingersoll en Sam Goldstein is een bipolaire stoornis (ook manisch-depressieve stoornis genoemd) „een aandoening gekenmerkt door depressieve episoden afgewisseld met periodes  waarin stemming en energie extreem verhoogd zijn — in feite ver boven de normale niveaus van een goede stemming liggen”.

Deze fase van opgewondenheid en hyperactiviteit noemt men manie. Tot de symptomen ervan kunnen behoren gedachtenvlucht, extreme spraakzaamheid en een afgenomen behoefte aan slaap. De betrokkene kan zelfs dagen zonder slaap zonder duidelijk aan energie in te boeten. Een ander symptoom van een bipolaire stoornis is uiterst impulsief gedrag zonder rekening te houden met de gevolgen. „Manie beïnvloedt vaak het denken, onderscheidingsvermogen en sociaal gedrag op manieren die ernstige problemen en last veroorzaken”, staat te lezen in een rapport van het Nationale Instituut voor de Geestelijke Volksgezondheid in de VS. Hoe lang duurt de manische fase? Soms maar een paar dagen; in andere gevallen houdt de manie verscheidene maanden aan voordat ze plaats maakt voor haar tegenhanger, de depressie.

Tot degenen die de grootste kans lopen een bipolaire stoornis te ontwikkelen, behoren personen met familieleden die de ziekte hebben. Het goede nieuws is dat er hoop voor de patiënten is. „Bij een vroege diagnose en goede behandeling”, aldus het boek The Bipolar Child, „kunnen deze kinderen en hun familie een heel wat stabieler leven hebben.”

Het is van belang op te merken dat geen van deze symptomen op zich op depressie of een bipolaire stoornis duidt. In de meeste gevallen leidt een cluster van symptomen die zich een tijdlang hebben voorgedaan tot een diagnose. De vraag blijft echter: Waarom treft deze verbijsterende stoornis tieners?

[Voetnoot]

[Kader op blz. 6]

ALS EEN KIND WIL STERVEN

Volgens het Amerikaanse Centrum voor Ziektebestrijding zijn er in een recent jaar in de Verenigde Staten meer jonge mensen door zelfdoding gestorven dan aan kanker, hartkwalen, aids, geboortedefecten, beroerten, longontsteking, griep en chronische longaandoeningen bij elkaar. Nog een verontrustend feit: er heeft zich een dramatische stijging in het aantal gerapporteerde zelfdodingen voorgedaan onder jongeren van tien tot veertien jaar.

Zijn zelfdodingen onder adolescenten te voorkomen? In sommige gevallen wel. „Uit de cijfers blijkt dat veel zelfdodingen in feite worden voorafgegaan door pogingen daartoe of verbale hints en waarschuwingen”, schrijft dr. Kathleen McCoy. „Wanneer uw tiener ook maar zinspeelt op suïcidale gedachten, is het tijd om goed op te letten en mogelijk professionele hulp te zoeken.”

Dat depressie bij tieners veel voorkomt, onderstreept de noodzaak dat ouders en andere volwassenen elke indicatie die een jongere geeft dat hij of zij zich van het leven wil beroven, serieus nemen. „In bijna elk geval van zelfdoding dat ik bestudeerd heb, waren aanwijzingen voor de plannen van de adolescent genegeerd of gebagatelliseerd”, schrijft dr. Andrew Slaby in zijn boek No One Saw My Pain. „Gezinsleden en vrienden begrepen de enorme omvang niet van de veranderingen die ze zagen. Ze richtten hun aandacht op de gevolgen en niet op het onderliggende probleem, zodat de diagnose ’gezinsproblemen’ of ’drugsgebruik’ of ’anorexia’ luidde. Soms werden de boosheid, de verwarring en de prikkelbaarheid behandeld maar niet de depressie. Het onderliggende probleem bleef, folterend en etterend.”

De boodschap is duidelijk: neem alle aanwijzingen voor suïcidale neigingen serieus!

[Illustratie op blz. 7]

Soms is opstandig gedrag een teken van een onderliggende depressie

[Illustratie op blz. 7]

Depressieve tieners verliezen vaak hun belangstelling voor activiteiten die hen eens wel interesseerden