De waarheid over populaire feesten

HEKSEN en spoken, pompoenen en grote vuren, „Snoep of anders . . .”. De uiterlijkheden van Halloween zijn duidelijk herkenbaar. Maar wat gaat er achter dit en soortgelijke feesten schuil? Halloween is ook wel All Hallows’ Eve genoemd, de avond voor Allerheiligen. Achter deze naar het zich laat aanzien christelijke naam gaan echter oorsprongen schuil die verre van heilig zijn. Geleerden zeggen zelfs dat de wortels van Halloween teruggaan tot een tijd lang voor het christendom — het tijdperk waarin de oude Kelten Groot-Brittannië en Ierland bewoonden. Aan de hand van een maankalender verdeelden de Kelten het jaar in twee seizoenen — de donkere wintermaanden en de heldere zomermaanden. Op de volle maan die het dichtst bij 1 november lag, vierden de Kelten het feest van Samhain, wat „Het einde van de zomer” betekent. *

 Dit feest, dat het begin van het Keltische nieuwe jaar markeerde, kwam aan het einde van de zomer, wanneer de oogst was binnengehaald en al het vee op stal was gezet. De Kelten geloofden dat aangezien de dagen korter werden, het nodig was de zon nieuwe kracht te geven door middel van allerlei riten en offers. Als symbool van het stervende oude jaar werden alle vuren gedoofd, waarna het nieuwe jaar werd ingewijd met grote heilige vuren in de openlucht waarmee alle leden van de gemeenschap hun eigen haardvuren weer aanstaken. Verondersteld werd dat deze grote vuren — die nu nog in Groot-Brittannië hun weerschijn vinden op Guy Fawkes Night en in Brazilië op de junifeesten — ook boze geesten verjaagden.

Men geloofde dat op het samhainfeest de sluier werd weggenomen die de mensenwereld van de wereld van het bovennatuurlijke scheidt, en er geesten, goede en boze geesten, over de aarde zwierven. De zielen van de doden keerden, zo dacht men, naar hun huis terug en families stalden voedsel en drank voor hun geestelijke bezoekers uit in de hoop hen tevreden te stemmen en tegenspoed af te wenden. Wanneer dus tegenwoordig als spoken of heksen verklede kinderen langs de huizen gaan om een halloweentraktatie te eisen onder bedreiging met ondeugende streken, zetten ze onbewust de oude riten van Samhain voort. Jean Markale merkt in zijn boek Halloween, histoire et traditions op: „Als ze iets krijgen, brengen ze in een symbolische zin die ze niet begrijpen, een broederlijke uitwisseling tussen de zichtbare en de onzichtbare wereld tot stand. Daarom zijn de halloweenmaskerades . . . in feite heilige ceremoniën.”

Omdat mensen geloofden dat de barrières tussen het fysieke en het bovennatuurlijke rijk weg waren, dachten ze dat mensen met gemak de geestenwereld konden betreden. Samhain was daarom een bijzonder gunstige tijd om de geheimen van de toekomst te ontsluiten. Appels of hazelnoten, allebei als producten van heilige bomen beschouwd, werden gebruikt om bijzonderheden over huwelijk, ziekte en dood te voorspellen. Zo werden appels waarop een kenteken was aangebracht in een vat met water gedaan. Door uitsluitend met de mond een appel te pakken, kon een jonge man of vrouw zogenaamd zijn of haar toekomstige huwelijkspartner identificeren. Dat gebruik bestaat nu nog steeds in de vorm van het appelhappen met Halloween.

Samhain werd ook gekenmerkt door dronkenmanspret en het laten varen van alle remmingen. „De traditionele normen en waarden werden, zo ze al niet met voeten werden getreden, omgekeerd”, schrijft Markale. „Wat  verboden was, werd toegestaan, en wat toegestaan was, werd verboden.” Halloween weerspiegelt die geest nu nog, wat ongetwijfeld voor een groot deel de groeiende populariteit ervan verklaart. In verband daarmee kenschetst The Encyclopedia of Religion Halloween tegenwoordig als „een tijd dat volwassenen ook culturele grenzen kunnen overschrijden en hun identiteit kunnen afleggen door zich uit te leven op een ongeremde avond van frivoliteit. Zo is het fundamentele Keltische karakter van het feest als een avond van jaarlijkse ontsnapping aan normale werkelijkheden en verwachtingen tot in de twintigste eeuw bewaard gebleven.”

Religieuze wedijver

Na de mislukte aardappeloogst in de negentiende eeuw namen Ierse immigranten Halloween en zijn gebruiken mee naar de Verenigde Staten. Vandaar is het de afgelopen jaren naar Europa teruggekeerd. De groeiende populariteit van Halloween wordt echter niet door iedereen toegejuicht. In de krant Le Monde wordt opgemerkt: „Halloween, dat samenvalt met Allerheiligen en Allerzielen (1 en 2 november) en die zelfs dreigt te verdringen, maakt winkeliers blij en brengt geestelijken in paniek.”

Vertegenwoordigers van de kerk in Frankrijk hebben zich bezorgd uitgelaten over de neergang van deze traditionele katholieke feestdagen ten gunste van Halloween; ze zien het als een teken dat de samenleving steeds heidenser wordt. In de ogen van Stanislas Lalanne, woordvoerder van de Franse bisschoppenconferentie, wordt door Halloween ’de betekenis van leven en dood verdraaid’. De bisschop van Nice, Jean Bonfils, verklaarde dat „dit feest en het bijbehorende ritueel niets uit te staan hebben met onze mediterrane en christelijke cultuur”, en hij waarschuwde katholieken voor „mondiaal het belangrijkste feest van de satanisten”.

Over het feit dat de Fransen katholieke tradities laten varen voor zulke heidense feesten merkt Hippolyte Simon, de bisschop van Clermont-Ferrand, op: „Het is alsof de Franse samenleving op zoek is naar een soort seculiere godsdienst die de christelijke symboliek kan vervangen.” Hij schrijft: „Met Halloween worden de doden geïmiteerd en komen hun ’geesten’ terug om ons angst aan te jagen en ons met de dood te bedreigen. Op Allerheiligen daarentegen getuigen we dat de overledenen  leven en dat ons een hereniging met hen wordt beloofd in de Stad Gods.” — Vers une France païenne?

In dezelfde zin drong Carlo Maria Martini, kardinaal van Milaan in Italië, er bij de Italianen op aan de katholieke feestdagen niet te vergeten. Halloween is, zo verklaarde hij, „vreemd aan onze traditie, die van immense waarde is en voortgezet moet worden. Allerzielen is een feest dat bij onze geschiedenis hoort. Het is het moment waarop de hoop op het eeuwige leven zich ontvouwt, een moment waarop de Heer ons doet beseffen dat het leven op aarde niet het enige is.” Veel oprechte katholieken denken daar ongetwijfeld net zo over. Maar is het onderscheid tussen Halloween en Allerzielen wel zo duidelijk als deze commentaren ons willen doen geloven? Wat onthult een nauwkeurig onderzoek naar de wortels van deze katholieke feesten?

Een geheiligde maskerade

Een katholieke encyclopedie definieert Allerheiligen als een feest „ter ere van alle heiligen, bekend en onbekend”. Aan het eind van de tweede eeuw begonnen zogenoemde christenen degenen die voor hun geloof de marteldood waren gestorven te vereren en, in de overtuiging dat ze reeds bij Christus in de hemel waren, tot hen te bidden om hun te vragen hun voorspraak te zijn. Een geregelde viering begon toen paus Bonifatius IV op 13 mei * 609 of 610 het Pantheon — de Romeinse tempel van alle goden — aan Maria en alle martelaren wijdde. Markale merkt op: „De Romeinse goden maakten plaats voor de heiligen van de triomferende godsdienst.”

De verandering van datum naar november vond plaats onder paus Gregorius III (731–741), die een kapel in Rome aan alle heiligen wijdde en verordende hen op 1 november te vereren. Waarom hij dat precies deed, is niet bekend. Maar het kan geweest zijn omdat er op die datum al zo’n feest gevierd werd in Engeland. The Encyclopedia of Religion zegt daarover: „Samhain bleef tijdens de hele kerstening van Groot-Brittannië een populair feest onder de Keltische bevolking. De Britse kerk probeerde deze belangstelling voor heidense gebruiken te verleggen door een christelijk feest aan de kalender toe te voegen op dezelfde datum als Samhain. . . . De middeleeuwse Britse viering van Allerheiligen kan de aanzet zijn geweest tot de universele viering van dit feest in de hele christelijke kerk.”

Markale wijst op de toenemende invloed van Ierse monniken in heel Europa destijds. De New Catholic Encyclopedia merkt tevens op: „De Ieren stelden belangrijke feesten vaak op de eerste van de maand, en omdat 1 november ook het begin van de Keltische winter was, zou het een voor de hand liggende datum voor een feest van alle heiligen zijn geweest.” In 835 ten slotte maakte paus Gregorius IV het tot een universeel feest.

Wat Allerzielen betreft, de dag waarop gebeden worden opgezegd om de zielen in het  vagevuur te helpen de hemelse zaligheid te bereiken, dat feest werd in de elfde eeuw op 2 november gesteld door de monniken van het Franse Cluny. Hoewel Allerzielen ogenschijnlijk een katholieke feestdag is, bestond er duidelijk verwarring in de geest van het gewone volk. De New Catholic Encyclopedia merkt op: „Door de hele Middeleeuwen heen werd algemeen geloofd dat de zielen in het vagevuur op die dag konden verschijnen als dwaallichten, heksen, padden, enz.”

Niet in staat het hart van haar kudde grondig te zuiveren van heidense denkbeelden, liet de kerk ze eenvoudig schuilgaan achter een ’christelijk’ masker. Dat feit wordt als volgt benadrukt in The Encyclopedia of Religion: „Met het christelijke feest, Allerheiligen, worden de bekende en onbekende heiligen van het christelijke geloof herdacht precies zoals met Samhain de Keltische godheden waren erkend en vereerd.”

Populaire feesten en u

In hoeverre moet u zich zorgen maken over het duistere verleden van Halloween en soortgelijke feesten? Per slot van rekening is Halloween in de ogen van de meeste mensen niet veel anders dan een tijd om zich te verkleden en te vermaken. Maar vindt u ook niet dat het voor ouders belangrijk is zich ervan te vergewissen dat de ontspanning waaraan hun kinderen meedoen heilzaam en niet schadelijk is?

Een schoolinspecteur uit Frankrijk met meer dan twintig jaar onderwijservaring werd gevraagd naar de invloed van Halloween op jonge kinderen. Hij gaf als commentaar: „Ik vraag me bezorgd af of het langs de huizen gaan om onder bedreiging snoepgoed te eisen, op de lange termijn geen negatieve uitwerking op kinderen zal hebben. Het kan een zelfzuchtige en egocentrische persoonlijkheid in de hand werken. Ze leren dat ze door druk uit te oefenen, door te dreigen, door anderen bang te maken, kunnen krijgen wat ze willen.” Ouders moeten zich daarom afvragen: ’Welke „lessen” zullen mijn kinderen leren door het vieren van dit feest?’

Het is niet verwonderlijk dat veel gezinnen merken dat het inwilligen van de verzoeken van kinderen om snoep en kostuums een dure onderneming kan zijn. „Halloween . . . is geen feest,” zegt Robert Rochefort, de directeur van het Franse Onderzoekscentrum voor de Studie en Observatie van Leefomstandigheden, „het is de marketing van een evenement.” Halloween overbrugt een slappe periode voor de winkeliers voordat de kersttijd aanbreekt. Met andere woorden, het is gewoon weer iets dat  mensen ertoe dwingt geld uit te geven — geld dat ze in veel gevallen niet kunnen missen. Moet u op dit punt echt de grote massa volgen?

Iets wat christenen echter nog meer zorgen baart, is het feit dat Halloween en soortgelijke feesten intens heidens zijn. De apostel Paulus schreef: „Ik wil niet dat gij deelhebbers met de demonen wordt. Gij kunt niet de beker van Jehovah en de beker van de demonen drinken” (1 Korinthiërs 10:20-22). Hij vroeg ook: „Welk gemeenschappelijk belang kunnen goed en kwaad hebben? Hoe kunnen licht en duisternis samenwonen? Hoe kan er harmonie tussen Christus en de duivel zijn? Wat kan een gelovige gemeen hebben met een ongelovige?” (2 Korinthiërs 6:14-16, Phillips) De bijbel keurt het hele idee van een christelijk vernisje geven aan een heidens gebruik dus af!

Bovendien waarschuwt de bijbel tegen het beoefenen van spiritisme (Deuteronomium 18:10-12). Hoewel het waar is dat de overgrote meerderheid van degenen die Halloween vieren zal zeggen satanische gebruiken af te wijzen, moeten we wel beseffen dat dit feest historisch gezien nauw verband houdt met het occulte. Het kan dus dienen als een deur naar het spiritisme, vooral voor beïnvloedbare jongeren. Voor heidense riten en tradities met een spiritistisch tintje is eenvoudig geen plaats in de christelijke aanbidding; ze zijn verre van onschuldig.

Ten slotte is er nog het feit dat Halloween, Allerheiligen en Allerzielen allemaal gebaseerd zijn op de denkbeelden dat de doden lijden of dat ze de levenden op de een of andere manier kwaad kunnen berokkenen. De bijbel maakt echter duidelijk dat zulke denkbeelden niet op waarheid berusten. We lezen: „De levenden zijn zich ervan bewust dat zij zullen sterven; maar wat de doden betreft, zij zijn zich van helemaal niets bewust” (Prediker 9:5). Om die reden geeft de bijbel de raad: „Alles wat uw hand te doen vindt, doe dat met uw kràcht, want er is geen werk noch overleg noch kennis noch wijsheid in Sjeool [het gemeenschappelijke graf van de mensheid], de plaats waarheen gij gaat” (Prediker 9:10). Omdat de doden zich van niets bewust zijn en dus niet in staat zijn anderen kwaad te berokkenen of zelf te lijden, hebben we niets van hen te vrezen. Bovendien zijn gebeden om hen te helpen volkomen zinloos. Wil dat zeggen dat er geen hoop is voor onze overleden dierbaren? Nee. De bijbel verzekert ons dat „er een opstanding zal zijn van zowel de rechtvaardigen als de onrechtvaardigen”. — Handelingen 24:15. *

Met kennis komt de vrijheid om te kiezen. Er kan niet van ons verwacht worden dat we verstandige beslissingen nemen als we niet over alle feiten beschikken. Welke beslissing gaat u nemen na het beschouwen van de feiten die in deze artikelen aangedragen zijn?

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 6]

Halloween houdt de leugen in stand dat de doden in werkelijkheid leven

[Inzet op blz. 7]

Keltische voorspellingsriten leven voort in halloweenspelletjes

[Illustratie op blz. 6]

Halloween vindt zijn oorsprong in een Keltisch feest, waarschijnlijk de aanbidding van Lug, de god van het licht

[Illustratie op blz. 6]

Begraafplaats met oude Keltische kruisen

[Illustraties op blz. 6, 7]

Appelhappen is een van de spelletjes van Keltische oorsprong

[Verantwoording]

From the magazine: The Delineator October 1911

[Illustratie op blz. 8]

Paus Bonifatius IV wijdde het heidense Romeinse Pantheon aan Maria en alle martelaren van de kerk

[Illustraties op blz. 9]

Welke invloed heeft Halloween op uw kinderen?

[Illustratie op blz. 10]

Ware christenen genieten van gezonde ontspanning in gezinsverband