Een mondiaal probleem

„Zelfdoding is een ernstig volksgezondheidsprobleem.” — David Satcher, directeur-generaal van de Amerikaanse gezondheidsdienst, in 1999.

MET die uitspraak had een directeur-generaal van de Amerikaanse gezondheidsdienst voor de eerste keer in de geschiedenis zelfdoding tot onderwerp van maatschappelijke discussie gemaakt. In de Verenigde Staten doden nu meer mensen zichzelf dan er door anderen gedood worden. Het is dan ook geen wonder dat de Amerikaanse Senaat zelfmoordpreventie tot nationale prioriteit verklaarde.

Toch ligt het zelfmoordcijfer in de Verenigde Staten, dat in 1997 11,4 per 100.000 inwoners bedroeg, onder het mondiale cijfer dat de Wereldgezondheidsorganisatie in 2000 publiceerde — 16 per 100.000. De zelfmoordcijfers zijn in de afgelopen 45 jaar mondiaal met 60 procent gestegen. Nu beroven in één jaar tijd wereldwijd ongeveer een miljoen mensen zich van het leven. Dat komt neer op omstreeks één sterfgeval per 40 seconden!

Statistieken kunnen echter niet het complete verhaal vertellen. In veel gevallen ontkennen gezinsleden dat een sterfgeval een zelfdoding was. Bovendien schat men dat er op elke zelfdoding tussen de 10 en 25 pogingen tot zelfdoding worden gedaan. In het kader van een onderzoek bekende 27 procent van de middelbare scholieren in de Verenigde Staten, het jaar daarvoor in alle ernst zelfdoding overwogen te hebben; 8 procent van de ondervraagde groep zei zelfmoordpogingen gedaan te hebben. Uit andere onderzoeken is gebleken dat 5 tot 15 procent van de volwassen bevolking op enig tijdstip suïcidale gedachten heeft gehad.

Culturele verschillen

De opvattingen over zelfdoding lopen zeer uiteen. Door sommigen wordt zelfdoding als een misdaad beschouwd, door anderen als de vlucht van een lafaard en door weer anderen als een eervolle manier om zich te verontschuldigen voor een gemaakte fout. Sommigen beschouwen het zelfs als een edele manier om een zaak te bevorderen. Vanwaar die verschillende zienswijzen? De cultuur speelt er een belangrijke rol bij. In The Harvard Mental Health Letter wordt in feite de gedachte geopperd dat cultuur zelfs „van invloed kan zijn op de kans op zelfdoding”.

Neem nu eens een land in Midden-Europa — Hongarije. Dr. Zoltán Rihmer noemt het hoge zelfmoordcijfer daar Hongarijes „droeve ’traditie’”. Béla Buda, de directeur van Hongarijes Nationale Gezondheidsinstituut, heeft opgemerkt dat Hongaren maar al te gemakkelijk zelfmoord plegen, om vrijwel elke reden. „Hij heeft kanker — hij weet hoe hij daar een eind aan moet maken”, is volgens Buda een veelgehoorde reactie.

In India bestond eens een godsdienstig gebruik dat suttee wordt genoemd. Hoewel dat gebruik, waarbij een weduwe zich op de lijkstapel van haar man werpt, al lang verboden is, is het nog steeds niet helemaal uitgestorven. Toen een vrouw naar verluidt op die manier zelfmoord pleegde, sprak een groot deel van de plaatselijke bevolking lovend over de tragedie. Volgens India Today hebben in dat deel van India „bijna 25 vrouwen in even zoveel jaar zich op de lijkstapel van hun man laten verbranden”.

Opmerkelijk is dat in Japan zelfdoding driemaal zoveel levens eist als er mensen bij verkeersongelukken omkomen! „De traditionele cultuur van Japan, die zelfdoding nooit veroordeeld heeft, staat bekend om een zeer geritualiseerde en geïnstitutionaliseerde vorm van zelfdoding, het openrijten van de buik (seppuku  oftewel harakiri)”, zegt Japan — An Illustrated Encyclopedia.

In zijn boek Bushido — The Soul of Japan verklaarde Inazo Nitobe, die later ondersecretaris-generaal van de Volkenbond is geworden, deze culturele fascinatie met de dood. Hij schreef: „[Seppuku] werd uitgevonden in de Middeleeuwen en was een handeling waarmee krijgslieden hun misdrijven konden goedmaken, zich konden verontschuldigen voor fouten, konden ontkomen aan ongenade, hun vrienden schadeloos konden stellen of hun oprechtheid konden bewijzen.” Hoewel deze rituele vorm van zelfdoding over het algemeen tot het verleden behoort, nemen enkelen er nog wel hun toevlucht toe vanwege het maatschappelijke effect.

In de christenheid evenwel werd zelfdoding lang als een misdrijf beschouwd. In de zesde en de zevende eeuw excommuniceerde de Rooms-Katholieke Kerk personen die zelfmoord hadden gepleegd en ontzegde hun dan een kerkelijke begrafenis. In sommige streken heeft religieus fanatisme tot vreemde gebruiken in verband met zelfdoding geleid, zoals het aan de galg hangen van het lijk en zelfs het doorsteken van het hart met een staak.

Paradoxaal genoeg konden mensen die een zelfmoordpoging deden de doodstraf krijgen. Een Engelsman uit de negentiende eeuw die geprobeerd had zichzelf te doden door zijn keel door te snijden, werd opgehangen. Zo bewerkstelligden de autoriteiten wat de man zelf niet was gelukt. Hoewel de straf op een poging tot zelfdoding in de loop van de jaren veranderde, verklaarde het Britse parlement pas in 1961 dat zelfdoding en pogingen daartoe niet langer misdrijven waren. In Ierland is zelfdoding tot 1993 een misdrijf gebleven.

Tegenwoordig bevelen sommige schrijvers zelfdoding aan als optie. In een in 1991 verschenen boek over hulp bij zelfdoding voor terminaal zieken werden manieren van levensbeëindiging aangedragen. Later maakte een toegenomen aantal mensen die niet terminaal ziek waren van een van de aanbevolen methoden gebruik.

Is zelfdoding werkelijk de oplossing voor problemen? Of zijn er goede redenen om te blijven leven? Laten we, voordat we op die vragen ingaan, eerst eens nagaan wat tot zelfdoding leidt.

[Inzet op blz. 4]

In één jaar tijd beroven wereldwijd ongeveer een miljoen mensen zich van het leven. Dat komt neer op bijna één sterfgeval per 40 seconden!