Waarom mensen niet verder willen leven

„Elke weg naar zelfdoding staat op zich: intens persoonlijk, niet te bevatten en verschrikkelijk.” — Kay Redfield Jamison, psychiater.

„HET leven is een lijdensweg.” Dat schreef Ryunosuke Akutagawa, een populair Japans schrijver uit het begin van de twintigste eeuw, kort voordat hij zelfmoord pleegde. Hij liet die uitspraak echter voorafgaan door de woorden: „Natuurlijk wil ik niet sterven, maar . . .”

Net als Akutagawa willen veel van degenen die zich van het leven beroven niet zozeer sterven als wel „een eind maken aan een situatie”, verklaarde een hoogleraar in de psychologie. Dat valt op te maken uit de bewoordingen van veel afscheidsbriefjes. Uit zinsneden als ’Ik kon er niet meer tegen’ of ’Waarom zou ik nog verder leven?’ spreekt de innige wens aan de harde werkelijkheid van het leven te ontkomen. Maar zoals een deskundige het uitdrukte, is zelfmoord plegen „zoiets als een verkoudheid behandelen met een kernbom”.

Hoewel de redenen waarom mensen zelfmoord plegen uiteenlopen, zijn bepaalde gebeurtenissen in het leven daarin sterk vertegenwoordigd.

De aanleiding

Het is niet ongewoon dat jongeren die toegeven aan hun wanhoop en zelfmoord plegen, dat zelfs doen om redenen die anderen onbeduidend toelijken. Als jongeren zich gekwetst voelen en daar geen verandering in kunnen brengen, beschouwen ze hun eigen dood soms als een middel om het degenen die hen hebben gekwetst betaald te zetten. Hiroshi Inamura, gespecialiseerd in  de behandeling van suïcidale personen in Japan, schreef: „Met hun eigen dood geven kinderen gehoor aan een innerlijke drang de persoon die hen heeft gekweld te straffen.”

Uit een recent onderzoek in Groot-Brittannië bleek dat wanneer kinderen verschrikkelijk gepest worden, de kans dat ze een poging tot zelfdoding doen bijna zevenmaal groter wordt. De emotionele pijn die deze kinderen lijden is reëel. Een dertienjarige jongen die zich ophing, liet een briefje achter waarin hij vijf jongeren noemde die hem hadden getreiterd en mishandeld en hem zelfs geld hadden afgeperst. „Red alstublieft andere kinderen”, schreef hij.

Anderen zullen misschien proberen zich van het leven te beroven wanneer ze moeilijkheden krijgen op school of in aanraking komen met de politie, hun verkering uit raakt, ze een slecht rapport krijgen, onder examenstress gebukt gaan of neerslachtig worden door zorgen over de toekomst. Onder goed presterende adolescenten die neigen tot perfectionisme, kan een tegenslag of een tekortkoming — of die nu echt is of denkbeeldig — aanleiding zijn tot een zelfmoordpoging.

Bij volwassenen zijn financiële problemen of moeilijkheden op het werk veelvoorkomende oorzakelijke factoren. In Japan lag het aantal zelfdodingen na jaren van economische achteruitgang onlangs voor het eerst boven de 30.000 per jaar. Volgens de Mainichi Daily News deed bijna drie kwart van de mannen van middelbare leeftijd die zelfmoord pleegden dat „wegens problemen tengevolge van schulden, faillissementen, armoede en werkloosheid”. Ook gezinsproblemen kunnen tot zelfdoding leiden. Een Finse krant berichtte: „Recent gescheiden mannen van middelbare leeftijd” vormen een van de risicogroepen. Uit een onderzoek in Hongarije bleek dat de meeste meisjes die zelfdoding overwegen in een uiteengevallen gezin zijn grootgebracht.

Pensionering en ziekte zijn ook veelvoorkomende redenen, vooral onder ouderen. Vaak wordt voor zelfdoding gekozen als een uitweg, niet per se wanneer een ziekte terminaal is maar wanneer de patiënt het lijden ondraaglijk vindt.

Maar niet iedereen reageert op deze omstandigheden met het plegen van zelfmoord. Integendeel, de meesten die voor zulke ellendige situaties komen te staan beroven zich niet van het leven. Waarom bezien sommigen zelfdoding dan wel als de oplossing maar de meesten niet?

Onderliggende factoren

„De beslissing om te sterven wordt grotendeels bepaald door de interpretatie van gebeurtenissen”, zegt Kay Redfield Jamison, hoogleraar psychiatrie aan de medische faculteit van de Johns Hopkins University. Ze vervolgt: „In de meeste gevallen zal een gezonde geest geen enkele gebeurtenis als rampzalig genoeg interpreteren om zelfdoding te rechtvaardigen.” Eve K. Mościcki van het Instituut voor de Geestelijke Volksgezondheid in de VS merkt op dat veel factoren — waarvan sommige onderliggende factoren zijn — in combinatie tot suïcidaal gedrag leiden. Die onderliggende factoren zijn onder meer mentale en verslavingsstoornissen, de genetische opbouw en de hersenchemie. Laten we een paar ervan eens onder de loep nemen.

De belangrijkste van deze factoren zijn mentale en verslavingsstoornissen, zoals depressie, bipolaire stemmingsstoornissen, schizofrenie, alcoholmisbruik en drugsgebruik. Uit research in  zowel Europa als de Verenigde Staten blijkt dat ruim negentig procent van de zelfdodingen met zulke stoornissen samenhangt. Zweedse onderzoekers ontdekten zelfs dat onder mannen bij wie geen stoornissen van dien aard waren vastgesteld, het zelfmoordcijfer 8,3 per 100.000 was, terwijl het onder de depressieven wel 650 per 100.000 bedroeg! En deskundigen zeggen dat de factoren die aanleiding zijn tot zelfdoding in oosterse landen dezelfde zijn. Toch maakt zelfs de combinatie van depressie en gebeurtenissen die een aanleiding kunnen vormen zelfdoding niet onvermijdelijk.

Professor Jamison, die eens zelf een poging tot zelfmoord deed, zegt: „Mensen schijnen depressie te kunnen dragen of tolereren zolang het geloof aanwezig is dat er verbetering in de situatie zal komen.” Ze heeft echter geconstateerd dat als de cumulatieve wanhoop ondraaglijk wordt, het mentale vermogen om weerstand te bieden aan suïcidale impulsen geleidelijk verzwakt. Ze vergelijkt de situatie met de manier waarop de remmen van een auto slijten door voortdurende wrijving.

Het is van groot belang een dergelijke tendens te onderkennen omdat depressie behandelbaar is. Gevoelens van machteloosheid zijn reversibel. Wanneer de onderliggende factoren worden aangepakt, reageren mensen vaak anders op het verdriet en de stress die dikwijls tot suïcide leiden.

Sommigen denken dat iemands genetische opbouw een onderliggende factor bij veel zelfmoorden kan vormen. Het is waar dat genen een rol spelen bij de bepaling van iemands aard, en uit onderzoeken blijkt dat in sommige geslachtslijnen suïcide meer voorkomt dan in andere. Toch „impliceert een genetische predispositie voor zelfdoding geenszins dat zelfdoding onvermijdelijk is”, zegt Jamison.

De hersenchemie kan ook een onderliggende factor zijn. In het brein staan miljarden neuronen elektrochemisch met elkaar in verbinding. Aan de vertakte uiteinden van de zenuwvezels bevinden zich spleetjes, synapsen genoemd, waar neurotransmitters informatie langs chemische weg overdragen. Het gehalte aan één neurotransmitter, serotonine, kan betrokken zijn bij iemands biologische kwetsbaarheid voor zelfdoding. Het boek Inside the Brain legt uit: „Een laag serotoninegehalte . . . kan de bronnen van het levensgeluk doen opdrogen, waardoor iemands belangstelling voor zijn bestaan afneemt en de kans op depressie en zelfdoding toeneemt.”

Het staat echter vast dat niemand voorbeschikt is om zelfmoord te plegen. Miljoenen mensen kampen met verdriet en stress. Het is de manier waarop de geest en het hart reageren op spanningen die sommigen ertoe brengt zich van het leven te beroven. Niet alleen de onmiddellijke aanleiding maar ook de onderliggende factoren moeten worden aangepakt.

Wat kan er dan gedaan worden om een positievere instelling te bewerkstelligen die weer voor een mate van levenslust zorgt?

[Kader op blz. 6]

Geslacht en suïcide

Uit een in de Verenigde Staten ingesteld onderzoek bleek dat terwijl bij vrouwen de kans op een zelfmoordpoging twee à drie keer zo groot is als bij mannen, mannen viermaal zoveel kans hebben op slagen. Vrouwen hebben minstens tweemaal zoveel kans op depressie als mannen, wat het grotere aantal zelfmoordpogingen zou kunnen verklaren. Maar het kan zijn dat de depressies bij vrouwen minder hevig zijn, zodat ze minder extreme middelen te baat nemen. Mannen daarentegen zullen makkelijk agressievere en afdoender middelen gebruiken om ervoor te zorgen dat hun poging slaagt.

In China slagen echter meer vrouwen dan mannen. Een onderzoek onthult zelfs dat zo’n 56 procent van alle zelfdodingen onder vrouwen, in China plaatsvindt, vooral in plattelandsgebieden. Naar verluidt is een van de redenen waarom impulsieve zelfmoordpogingen door vrouwen daar slagen, de gemakkelijke toegang tot dodelijke pesticiden.

[Kader/Illustratie op blz. 7]

Suïcide en eenzaamheid

Eenzaamheid is een van de factoren die mensen depressief maken en hen tot zelfdoding drijven. Jouko Lönnqvist, die de leiding had over een onderzoek naar zelfdodingen in Finland, zei: „Voor een groot aantal [van degenen die zelfmoord hadden gepleegd] was het dagelijks leven eenzaam. Ze hadden veel vrije tijd maar weinig sociale contacten.” Kenshiro Ohara, als psychiater verbonden aan de medische faculteit van de Universiteit van Hamamatsu in Japan, merkte op dat „isolement” de oorzaak was van de recente stijging van het aantal zelfdodingen door mannen van middelbare leeftijd in dat land.

[Illustratie op blz. 5]

Bij volwassenen zijn financiële problemen of moeilijkheden op het werk veelvoorkomende oorzakelijke factoren