Wat gebeurt er bij artritis?

„’S AVONDS KIJK IK NAAR MIJN MISVORMDE HANDEN EN VOETEN EN DAN HUIL IK.” — MIDORI, JAPAN.

ARTRITIS plaagt de mensheid al eeuwenlang. Aan Egyptische mummies is te zien dat de ziekte eeuwen geleden al bestond. De ontdekkingsreiziger Christophorus Columbus leed er kennelijk aan. En er zijn nu miljoenen artritispatiënten. Wat gebeurt er eigenlijk bij deze invaliderende ziekte?

Het woord „artritis” is ontleend aan Griekse woorden die „ontstoken gewrichten” betekenen en wordt in verband gebracht met een groep van  ruim 100 reumatische ziekten en aandoeningen. * Deze ziekten tasten vaak niet alleen de gewrichten maar ook de spieren, botten, pezen en ondersteunende gewrichtsbanden aan. Sommige vormen van artritis kunnen uw huid, uw inwendige organen en zelfs uw ogen beschadigen. Laten we ons concentreren op twee ziekten die gewoonlijk in verband worden gebracht met artritis — reumatoïde artritis (RA) en osteoartritis (OA).

De structuur van een gewricht

Een gewricht is een beweegbare verbinding van twee beenderen. Een synoviaal gewricht is omgeven met een taai kapsel dat het beschermt en steunt. (Zie de illustratie op blz. 4.) Het gewrichtskapsel is bekleed met een synoviaal membraan. Dit membraan produceert een slijmige vloeistof. In het gewrichtskapsel zijn de uiteinden van de twee beenderen bedekt met een glad elastisch weefsel dat men kraakbeen noemt. Het voorkomt dat uw beenderen tegen elkaar wrijven en schuren. Het kraakbeen fungeert ook als schokbreker doordat het als het ware een stootkussen voor de uiteinden van uw beenderen is en druk gelijkmatig over uw beenderen verdeelt.

Wanneer u bijvoorbeeld loopt, rent of springt, kan de druk die op uw heupen en knieën wordt uitgeoefend, vier tot acht keer uw lichaamsgewicht bedragen! Hoewel het grootste deel van de kracht wordt opgevangen door de spieren en pezen eromheen, helpt het kraakbeen uw beenderen om deze belasting te dragen door zich als een spons te laten samendrukken.

Reumatoïde artritis

In het geval van reumatoïde artritis (RA) onderneemt het immuunsysteem van het lichaam een grootscheepse aanval op zijn gewrichten. Door onbekende oorzaak komt er een grote hoeveelheid bloedcellen — waaronder T-cellen, die een sleutelrol vervullen in het immuunsysteem van het lichaam — in gewrichtskapsels terecht. Dat brengt een hele reeks chemische reacties teweeg met als gevolg dat het gewricht ontstoken raakt. De synoviale cellen kunnen zich onbeheersbaar gaan vermenigvuldigen en een tumorachtige weefselmassa vormen die men een pannus noemt. De pannus op zijn beurt produceert destructieve enzymen die het kraakbeen afbreken. Daardoor kunnen de botoppervlakken op elkaar komen, wat het gewricht minder beweeglijk maakt en een verschrikkelijke pijn veroorzaakt. Dit destructieve proces verzwakt ook de gewrichtsbanden, de pezen en de spieren, waardoor het gewricht instabiel wordt en gedeeltelijk verschuift, wat vaak een misvorming geeft. Meestal tast RA gewrichten in een symmetrisch patroon aan en worden de polsen, de knieën en de voeten aangetast. Ruim vijftig procent van degenen bij wie de diagnose RA wordt gesteld, krijgt ook onderhuidse knobbeltjes of bultjes. Sommigen krijgen bloedarmoede, droge, pijnlijke ogen en een droge, zere keel. RA gaat vergezeld van vermoeidheid en griepachtige symptomen, waaronder koorts en pijnlijke spieren.

Het effect, het begin en de duur van RA lopen zeer uiteen. Bij de een kunnen de pijn en stijfheid langzaam opkomen in de loop van weken en zelfs jaren, bij de ander heel plotseling. Bij sommigen duurt RA een paar maanden en verdwijnt dan zonder waarneembare schade. Anderen kunnen periodes van verergerende symptomen doormaken, opflakkeringen genoemd, gevolgd door periodes van remissie, waarin ze zich beter voelen. En bij sommige patiënten blijft de ziekte jarenlang actief, zodat ze steeds meer gehandicapt raken.

Wie lopen kans op RA? „De ziekte komt het meest voor bij vrouwen van middelbare leeftijd”, zegt de arts Michael Schiff. Maar Schiff verklaart  verder dat RA „iedereen kan treffen, op elke leeftijd, ook kinderen en mannen”. Personen met familieleden die aan reumatoïde artritis lijden, hebben een verhoogd risico. Verder doen diverse onderzoeken vermoeden dat roken, zwaarlijvigheid en bloedtransfusie allemaal aanzienlijke risicofactoren zijn.

Osteoartritis

„Osteoartritis”, aldus de Western Journal of Medicine, „is in veel opzichten als het weer — alom aanwezig, vaak onopgemerkt, soms ingrijpend in zijn effecten.” In tegenstelling tot RA breidt osteoartritis (OA) zich zelden uit naar andere lichaamsdelen, maar beperkt het zijn erosieve invloed tot één of slechts een paar gewrichten. Het kraakbeen slijt langzaam af, waardoor bot tegen bot begint te schuren. Dat gaat vergezeld van botwoekeringen die men osteofyten noemt. Er kunnen zich cysten vormen en het onderliggende bot wordt dikker en raakt misvormd. Andere symptomen zijn onder meer knobbelige knokkels, raspende en schurende geluiden afkomstig van artritische gewrichten, en spierkrampen, vergezeld van pijn, stijfheid en verlies van mobiliteit.

Vroeger dacht men dat OA gewoon een van de gevolgen van ouderdom was. Maar dat lang gekoesterde denkbeeld hebben deskundigen laten varen. In The American Journal of Medicine wordt gezegd: „Uit niets blijkt dat een normaal gewricht, blootgesteld aan normale belasting, het in de loop van iemands leven zal begeven.” Wat is dan de oorzaak van osteoartritis? Bij de speurtocht naar de exacte oorzaak blijkt men het „verre van eens te zijn”, aldus het Britse blad The Lancet. Sommige onderzoekers opperen dat een bot misschien eerst beschadigd raakt, door microfracturen bijvoorbeeld. Dat zou vervolgens botwoekeringen en kraakbeenverval kunnen veroorzaken. Anderen denken dat OA in het kraakbeen zelf begint. Doordat het degenereert en rafelt, zo redeneert men, neemt de druk op het onderliggende bot toe. Er doen zich pathologische veranderingen voor als het lichaam probeert het beschadigde kraakbeen te herstellen.

Wie lopen kans op OA? Hoewel de leeftijd op zich geen OA veroorzaakt, komt het verlies van gewrichtskraakbeen vaker voor op hogere leeftijd. Tot de anderen die risico lopen, behoren personen bij wie de manier waarop hun gewrichtsoppervlakken op elkaar aansluiten een afwijking vertoont, of bij wie er sprake is van zwakke been- en dijspieren, benen van ongelijke lengte of een afwijkende stand van de wervelkolom. Trauma aan een gewricht hetzij als gevolg van letsel of van een beroep waarbij door repeterende bewegingen een gewricht overbelast wordt, kan ook osteoartritis in de hand werken. Als het verval eenmaal begint, kan zwaarlijvigheid de OA verergeren.

Dr. Tim Spector verklaart: „Osteoartritis is een complexe ziekte waarbij bepaalde externe risicofactoren een rol spelen, maar er is ook sprake van een sterke genetische component.” Bijzonder kwetsbaar voor OA zijn middelbare en oudere vrouwen bij wie de ziekte in de familie voorkomt. In tegenstelling tot de ziekte osteoporose gaat aan het optreden van OA een hoge in plaats van een lage botdichtheid vooraf. Sommige onderzoekers noemen ook schade door vrije zuurstofradicalen en een gebrek aan vitamine C en D als factoren.

Behandeling

De behandeling van artritis is meestal een combinatie van medicijnen, lichaamsbeweging  en aanpassing van de leefstijl. Een fysiotherapeut kan een therapeutisch oefenprogramma opstellen dat isometrische, aërobische en isotonische oefeningen kan omvatten. De oefeningen kunnen binnen een zo volledig mogelijk bewegingstraject en belast worden uitgevoerd. Gebleken is dat ze een gunstige uitwerking hebben op heel veel symptomen, waaronder gewrichtspijn en zwelling, vermoeidheid, malaise en depressie. Het nut van lichaamsbeweging wordt zelfs bij hoogbejaarden waargenomen. Lichaamsbeweging kan ook het verlies van botdichtheid beperken. Sommigen beweren dat een mate van pijnvermindering ook bereikt is door diverse vormen van warmte- en koudetherapie en acupunctuur. *

Omdat gewichtsverlies de gewrichtspijn aanzienlijk kan verminderen, kan een dieet een belangrijk onderdeel van de artritisbehandeling zijn. Sommigen stellen ook dat een voedingspatroon met onder meer calciumrijk voedsel zoals donkere bladgroenten, vers fruit en koudwatervis rijk aan omega-3-vetzuren — terwijl de hoeveelheid bewerkt voedsel en verzadigde vetten wordt beperkt — niet alleen kan bijdragen tot gewichtsverlies maar ook de pijn kan verminderen. Hoe? Sommigen zeggen dat een dergelijk voedingspatroon het ontstekingsproces tegengaat. Er wordt ook wel aangevoerd dat voedingspatronen waarbij wordt afgezien van vlees, melkproducten, tarwe en groenten die behoren tot de nachtschadefamilie, zoals tomaten, aardappels, paprika’s en aubergines, bij sommigen eveneens hebben gewerkt.

In enkele gevallen wordt artroscopische chirurgie aanbevolen. Daarbij wordt een instrument in een gewricht ingebracht, zodat een chirurg het synoviale weefsel kan verwijderen dat de verwoestende enzymen produceert. De effectiviteit van die ingreep is echter beperkt omdat de ontsteking vaak terugkomt. Een nog drastischer ingreep is artroplastiek, waarbij het hele gewricht (meestal een heup of een knie) wordt vervangen door een kunstgewricht. Deze operatie helpt  voor tien tot vijftien jaar en is vaak zeer doeltreffend uit het oogpunt van pijnbestrijding.

Nog niet zo lang geleden hebben artsen proeven gedaan met minder invasieve behandelingen, zoals viscosupplementatie, waarbij hyaluronzuur rechtstreeks in een gewricht wordt geïnjecteerd. Dat wordt het meest gedaan bij de knieën. Met het injecteren van middelen die het herstel van kraakbeen bevorderen, is volgens enkele Europese studies ook een mate van succes geboekt.

Hoewel er nog geen geneesmiddel gevonden is om artritis te genezen, bestrijden veel geneesmiddelen de pijn en ontsteking en zijn sommige veelbelovend qua vertraging van het voortschrijden van de ziekte. Analgetica of pijnstillers, corticosteroïden, non-steroïde ontstekingsremmers (NSAID’s), langwerkende antireumamiddelen (DMARD’s), immunosuppressiva, biologische immuunonderdrukkende middelen en genetisch gemanipuleerde middelen die de immuunreactie afremmen maken allemaal deel uit van het arsenaal dat wordt gebruikt ter verlichting van de fnuikende symptomen van artritis. Voor die verlichting moet soms echter een hoge prijs betaald worden, omdat al deze soorten geneesmiddelen ernstige bijwerkingen kunnen hebben. Het afwegen van de potentiële voordelen tegen de risico’s vormt een uitdaging voor zowel de patiënt als de arts.

Hoe hebben sommigen die door artritis geteisterd zijn, met deze pijnlijke ziekte kunnen omgaan?

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 6]

ZWAARLIJVIGHEID, ROKEN EN BLOEDTRANSFUSIE KUNNEN IEMANDS KANS OP HET KRIJGEN VAN REUMATOÏDE ARTRITIS VERGROTEN

[Kader/Illustratie op blz. 8]

ALTERNATIEVE THERAPIEËN

Gedacht wordt dat sommige therapeutische middelen veiliger zijn en minder bijwerkingen hebben dan traditionele behandelingen. Daartoe behoren het orale type II-collageen, waarvan enkele onderzoekers zeggen dat het de zwelling van gewrichten en de pijn bij RA heeft kunnen verminderen. Hoe? Door het remmen van pro-inflammatoire en destructieve cytokinen, namelijk interleukine-1 en tumornecrosefactor-α. Enkele natuurlijke voedingsstoffen zijn naar verluidt ook enigszins in staat gebleken deze zelfde destructieve elementen te remmen. Daartoe behoren vitamine E, vitamine C, niacinamide, visoliën die rijk zijn aan eicosapentaeenzuur en gammalinoleenzuur, bernagiezaadolie en teunisbloemolie. In China is Tripterygium wilfordii Hook F, een kruidenmiddel, jarenlang gebruikt. Volgens berichten heeft het de gevolgen van RA enigermate kunnen tegengaan.

 [Diagram op blz. 4, 5]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

GEZOND GEWRICHT

SLIJMBEURS

SPIER

KRAAKBEEN

PEES

GEWRICHTSKAPSEL

SYNOVIAAL MEMBRAAN

SYNOVIALE VLOEISTOF

BOT

GEWRICHT MET REUMATOÏDE ARTRITIS

VERNAUWDE GEWRICHTSSPLEET

AFBRAAK VAN BOT EN KRAAKBEEN

ONTSTOKEN SYNOVIAAL MEMBRAAN

GEWRICHT MET OSTEOARTRITIS

LOSSE KRAAKBEENDEELTJES

AFBRAAK VAN KRAAKBEEN

BOTWOEKERING

[Verantwoording]

Source: Arthritis Foundation

[Illustraties op blz. 7]

Mensen van alle leeftijden kunnen artritis krijgen

[Illustraties op blz. 8]

Een oefenprogramma en juiste voeding kunnen enige verlichting geven