Wat doen we met ons voedsel?

HET veranderen van ons voedsel is geen nieuw idee. In feite is de mens daar al generaties lang bedreven in. Nauw luisterende teelttechnieken hebben geleid tot veel nieuwe variëteiten in gewassen, runderen en schapen. Een vertegenwoordiger van de Amerikaanse Dienst voor Voedings- en Geneesmiddelen verklaarde zelfs dat „vrijwel elk voedingsmiddel dat u koopt, veranderd is door traditionele teeltmethoden”.

Telen is niet de enige manier om voedsel te veranderen. De voedingsindustrie heeft veel procedures ontwikkeld om voedsel te behandelen en te bewerken, hetzij om de smaak of kleur te verbeteren of om het te standaardiseren en te conserveren. Mensen zijn eraan gewend geraakt voedsel te eten dat op de een of andere manier veranderd is.

Maar steeds meer consumenten zijn verontrust over wat er tegenwoordig met ons voedsel gebeurt. Waarom? Sommigen vrezen dat de thans toegepaste moderne technieken de voedselveiligheid in gevaar brengen. Is die verontrusting gerechtvaardigd? Laten we eens drie terreinen van bezorgdheid onder de loep nemen. *

Hormonen en antibiotica

Sinds de jaren ’50 zijn hier en daar aan het voer van pluimvee, varkens en runderen kleine doses antibiotica toegevoegd. Het doel ervan is  de kans op ziekte te verkleinen, vooral daar waar dieren dicht opeen in kleine ruimten worden gehouden. In sommige landen worden ook hormonen aan het voer toegevoegd om de dieren sneller te laten groeien. Volgens zeggen beschermen hormonen en antibiotica dieren tegen besmetting en maken ze de intensieve veeteelt winstgevender, met voor de consument het voordeel van lagere prijzen.

Dat lijkt redelijk. Maar brengt vlees van dieren die deze additieven gevoerd hebben gekregen, enig risico voor de consument met zich mee? In een rapport van het Economisch en Sociaal Comité van de Europese Unie werd geconcludeerd dat er kans bestaat dat bacteriën de antibiotica overleven en worden overgedragen op de consument. „Sommige van deze bacteriën, zoals salmonella en campylobacter, kunnen een directe oorzaak zijn van ernstige ziekten bij de mens via de voedselketen”, aldus het rapport. En als de voedselketen nu bovendien niet alleen bacteriën maar ook resten antibiotica bevat? De vrees is geuit dat als gevolg daarvan, bacteriën die ziekten bij mensen veroorzaken geleidelijk resistent zouden kunnen worden tegen antibiotica.

Wat valt er te zeggen over met hormonen behandeld vlees? Een hoogleraar in het Duitse München, dr. Heinrich Karg, merkt op: „Alle deskundigen zijn het erover eens dat vlees van met hormonen behandelde dieren niet schadelijk is voor de gezondheid, mits de stoffen in overeenstemming met de richtlijnen worden toegediend.” Maar de krant Die Woche bericht dat ten aanzien van de veiligheid van vlees van met hormonen gevoede dieren, „onderzoekers er de afgelopen vijftien jaar niet in zijn geslaagd tot een gezamenlijk standpunt te komen”. En in Frankrijk is op de vraag of vlees hormonen mag bevatten, gereageerd met een luid ’Nee! Er mogen geen hormonen worden gebruikt!’ Het is duidelijk dat de controverse nog lang niet opgelost is.

Doorstraald voedsel

Sinds in 1916 in Zweden met proeven is begonnen, hebben minstens 39 landen hun goedkeuring gehecht aan het blootstellen van voedingsmiddelen als aardappelen, maïs, fruit en vlees aan lage stralingsniveaus. Waarom? Naar men zegt worden bij doorstraling de meeste bacteriën, insecten en parasieten gedood, waardoor de consument minder kans loopt een door voedsel overgebrachte ziekte te krijgen. Ook de houdbaarheid van het product wordt erdoor verlengd.

Uiteraard zou het volgens deskundigen ideaal zijn als het voedsel dat we eten schoon en vers zou zijn. Maar wie gunt zich de tijd om geregeld vers voedsel te bereiden? „Tien minuten voor het ontbijt en vijftien minuten voor de lunch en het avondeten” bedraagt volgens het blad Test de tijd die de gemiddelde mens aan de maaltijden besteedt. Het is dus niet verwonderlijk dat veel consumenten de voorkeur geven aan kant-en-klaarvoedsel dat lang houdbaar is. Maar is doorstraald voedsel veilig?

In 1999 publiceerde de Wereldgezondheidsorganisatie een onderzoek dat was verricht door een internationaal panel van deskundigen. Hun conclusie luidde dat doorstraald voedsel „zowel veilig voor consumptie als qua voedingswaarde toereikend is”. Voorstanders vergelijken het doorstralen van voedsel met het steriliseren van verbandmiddelen — wat ook door straling gebeurt — of met het elektronisch scannen van bagage op een luchthaven. Critici blijven er echter  bij dat doorstraling de natuurlijke voedingswaarde van voedsel vermindert en risico’s met zich mee kan brengen die tot dusver onbekend zijn.

Genetisch gemodificeerd voedsel

Genetici zijn al enige tijd in staat geweest om een gen uit het DNA van een bepaald organisme in het DNA van een ander organisme binnen dezelfde soort over te brengen. Tegenwoordig kunnen genetici echter veel verder gaan. Zo zijn er aardbeien en tomaten die gemodificeerd zijn met een gen dat afkomstig is uit een vis, waardoor ze minder gevoelig zijn voor lage temperaturen.

Er is heel wat voor en tegen genetisch gemodificeerd (GM) voedsel aangevoerd. * Voorstanders zeggen dat dit soort biotechnologie voorspelbaarder en beheersbaarder is dan de traditionele teeltmethoden, dat het de opbrengst van gewassen zal vergroten en de honger in de wereld zal verminderen. Maar is GM-voedsel veilig?

Er is een rapport over het onderwerp opgesteld door een team van wetenschappers die academies in Engeland en de Verenigde Staten, alsook Brazilië, China, India, Mexico en nog een aantal ontwikkelingslanden vertegenwoordigen. In dit in juli 2000 gepubliceerde rapport werd gezegd: „Tot dusver is er ruim dertig miljoen hectare bebouwd met transgene [GM] gewassen en zijn er geen problemen voor de volksgezondheid vastgesteld die specifiek verband houden met de consumptie van transgene gewassen of hun producten.” In sommige streken worden GM-producten als even veilig beschouwd als conventionele voedingsmiddelen.

Maar elders heerst wijdverbreide onzekerheid. In Frankrijk, Groot-Brittannië en Oostenrijk wordt GM-voedsel door sommigen met wantrouwen bekeken. Een Nederlandse politicus zei over GM-voedsel: „Er zijn bepaalde soorten voedsel waar we gewoon niet van houden.” Critici van zulk voedsel wijzen ook op ethische kwesties en op mogelijke gevaren voor het milieu.

Sommige wetenschappers zijn van mening dat het nog te vroeg is om iets over GM-voedsel te zeggen en dat er meer onderzoek gedaan moet worden naar de mogelijke risico’s voor de consument. Zo vindt de British Medical Association dat genetische manipulatie van groot nut voor de bevolking belooft te worden. Niettemin verklaart ze dat enkele zorgelijke aspecten — zoals de kwestie van allergische reacties op GM-voedsel — wel betekenen dat „verder onderzoek nodig is”.

Evenwichtige persoonlijke keuzes

In sommige landen heeft wel tachtig procent van het voedsel dat gegeten wordt een bewerking ondergaan. Vaak worden additieven gebruikt om de smaak en de kleur te intensiveren of te standaardiseren en om de houdbaarheid te verlengen. In een naslagwerk wordt zelfs opgemerkt dat „veel moderne producten, zoals caloriearm voedsel, snacks en kant-en-klaar gemaksvoedsel, niet mogelijk zouden zijn zonder voedseladditieven”. Bij zulk voedsel is de kans ook groter dat het genetisch gemodificeerde ingrediënten bevat.

 Jarenlang is de landbouw wereldwijd afhankelijk geweest van praktijken die velen als schadelijk beschouwen. Het gebruik van giftige pesticiden is daar slechts één voorbeeld van. Bovendien gebruikt de voedingsindustrie al enige tijd additieven die bij sommige consumenten allergische reacties veroorzaakt kunnen hebben. Zijn de nieuwe voedseltechnologieën aanzienlijk riskanter dan die praktijken? Zelfs deskundigen kunnen het daar niet over eens worden. Gezaghebbende wetenschappelijke rapporten steunen zelfs tegengestelde conclusies, en de standpunten lijken er alleen maar door gepolariseerd te worden.

Veel mensen bezien hightechvoedsel als moeilijk te vermijden of vinden andere kwesties dringender en besluiten daarom zich er geen zorgen over te maken. Anderen daarentegen zijn heel bezorgd. Wat kunt u doen als u en uw gezin zich onzeker voelen over het eten van bewerkte voedingsmiddelen die veel te gecompliceerd lijken geworden door de moderne technologie? U kunt ervoor kiezen een paar praktische stappen te nemen, waarvan er enkele in het volgende artikel worden besproken. Maar allereerst kan het verstandig zijn ons ervan te vergewissen dat we een evenwichtige kijk op de zaak hebben.

Het is met voedselveiligheid net als met gezondheid. Het is op het moment onmogelijk volmaaktheid te bereiken. Volgens het Duitse blad natur & kosmos is zelfs bij mensen van wie bekend is dat ze zeer zorgvuldig te werk gaan bij de keuze en de bereiding van voedsel, hun voeding altijd een compromis. Wat de een baat, kan de ander schaden. Is het dan niet verstandig een evenwichtige instelling te ontwikkelen en uitersten te vermijden?

Natuurlijk vertelt de bijbel ons niet welke beslissing we moeten nemen ten aanzien van het huidige hightechvoedsel. Maar de bijbel wijst ons wel op een aan te kweken eigenschap die ons in dit verband zal helpen. Filippenzen 4:5 zegt: „Laat uw redelijkheid aan alle mensen bekend worden.” Redelijkheid kan ons helpen evenwichtige beslissingen te nemen en uitersten te vermijden. Ze kan ons ervan weerhouden anderen voor te schrijven wat ze op dit punt al dan niet moeten doen. En ze kan ons weerhouden van zinloze, verdeeldheid zaaiende discussies met personen die anders over het onderwerp denken dan wij.

Het valt echter niet te ontkennen dat veel van de aan voedsel verbonden risico’s niet zo controversieel zijn. Wat zijn enkele daarvan, en welke veiligheidsmaatregelen kunt u nemen?

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 4]

Zijn de hormonen en antibiotica in veevoer slecht voor de consument?

[Illustratie op blz. 6]

Het is verstandig goed te lezen wat op de verpakking staat

[Illustratie op blz. 7]

Het heeft voordelen geregeld vers voedsel te kopen