De zebra — Het wilde paard van Afrika

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN AFRIKA

EEN kleine duizend zebra’s draven over de Afrikaanse grasvlakte. Hun gestreepte flanken gaan op en neer terwijl hun nek met dikke manen heen en weer schudt op het ritme van hun krachtige bewegingen. Het geluid van hun dreunende hoeven op de verschroeide aarde dendert over de vlakten. De rode stofwolk die achter ze opdwarrelt, is kilometers verderop te zien. Ze rennen vrij in het wild, zonder zich belemmerd te voelen.

Als op een onzichtbaar teken beginnen ze vaart te minderen en staan dan stil. Met hun sterke, brede tanden rukken ze aan het droge gras. De dieren in de kudde zijn waakzaam — af en toe kijken ze op, luisteren ze en snuiven ze de lucht op. Het door de wind meegevoerde geluid van een in de verte brullende leeuw bereikt hun oren en ze verstarren. Dat geluid kennen ze goed. Met gespitste oren en gras dat bewegingloos uit hun bek hangt, kijken de zebra’s in de richting van de brullende roep. Nu ze bespeuren dat er geen onmiddellijk gevaar dreigt, buigen ze opnieuw hun nek en grazen ze verder.

Als de hitte van de zon krachtiger wordt, gaan ze weer op weg. Dit keer worden de wilde paarden door de geur van water naar een rivier gelokt. Op een hoge oever blijven ze staan en staren naar het langzaam stromende bruine water beneden. Ze snuiven en staan te trappelen in het droge stof. Ze aarzelen even, zich bewust van mogelijk gevaar onder het kalme oppervlak van de rivier. Maar hun dorst is groot en sommige dieren beginnen te duwen. In een laatste onstuimige beweging rennen ze naar de rand van de rivier. De een na de ander lessen ze hun dorst, draaien zich vervolgens om en begeven zich weer naar de open vlakten.

Tegen de avond verplaatst de kudde zich rustig door het hoge gras. Hun silhouet tegen de dieprode gloed  van de ondergaande zon, omlijst door de schoonheid van de Afrikaanse open vlakte, is een prachtig gezicht.

Gestreept en sociaal

De dagelijkse routine is voor zebra’s altijd hetzelfde. Hun voortdurende zoektocht naar voedsel en water maakt dat ze constant in beweging zijn. De op de open vlakten grazende zebra’s zien er schoon en weldoorvoed uit, met hun gestreepte huid strak gespannen over hun gespierde lichaam. De strepen van de zebra zijn uniek en naar verluidt zijn geen twee tekeningen precies hetzelfde. Hun opvallende witte en zwarte strepen lijken vreemd te midden van de andere dieren op de vlakte. Toch is hun verschijning aantrekkelijk en hoort ze juist bij de wildernis van Afrika.

Zebra’s zijn van nature uiterst sociaal. Individuele dieren smeden sterke banden die een leven lang kunnen standhouden. Hoewel een grote kudde een paar duizend dieren kan tellen, is ze onderverdeeld in vele kleinere familiegroepen die bestaan uit een hengst en zijn merries. Die kleine familiegroep handhaaft de orde door haar leden strikt te scheiden naar rang. Het dominante wijfje bepaalt wanneer de familie zich verplaatst. Ze neemt de leiding, met de andere merries en hun veulens naar rang erachteraan. Maar de hengst is uiteindelijk de aanvoerder. Als hij wil dat zijn familiegroep een andere route neemt, gaat hij naar de hoofdmerrie toe en geeft haar een duwtje in de nieuwe richting.

Zebra’s vinden het heerlijk als hun vacht wordt verzorgd en het is heel gewoon om ze langs elkaars flanken, schouder en rug te zien schuren of daaraan te zien knabbelen. De wederzijdse vachtverzorging schijnt de band tussen individuele dieren te versterken en begint wanneer jongen slechts een paar dagen oud zijn. Als er geen ander lid van de familie beschikbaar is om de behandeling te geven, vinden de zebra’s verlichting voor hun kriebels door in het stof te rollen of door met hun lichaam tegen een boom, termietenheuvel of een ander vast voorwerp te schuren.

De strijd om te overleven

Het leven van een zebra is vol gevaar. Leeuwen, hyenahonden, hyena’s, luipaarden en krokodillen beschouwen het 250 kilo wegende dier allemaal als een gewilde prooi. Een zebra kan sprints maken van wel 55 kilometer per uur, maar wordt soms overrompeld door roofdieren die verrassend en onopvallend toeslaan. Leeuwen liggen in een hinderlaag, krokodillen houden zich schuil in troebel water en luipaarden liggen onder dekking van de duisternis op de loer.

De verdediging van de zebra’s hangt af van de oplettendheid en gemeenschappelijke actie van leden van de kudde. Terwijl de meeste ’s nachts slapen, zijn er altijd een paar die wakker zijn, luisteren en de wacht houden. Als een zebra een naderend roofdier signaleert, laat hij een waarschuwend gesnuif horen dat de hele kudde alarmeert. Wanneer een lid van de kudde ziek of oud is en de groep niet meer bij kan houden, zullen de  andere zebra’s vaak opzettelijk langzamer aan doen of wachten tot het langzamere dier zich weer bij de kudde kan voegen. Wanneer er gevaar dreigt, plaatst de hengst zich dapper tussen het roofdier en de merries, waarbij hij de vijand bijt en schopt zodat de kudde de tijd krijgt om te ontkomen.

Deze saamhorigheid wordt geïllustreerd door een opmerkelijk incident dat de natuurkenner Hugo van Lawick waarnam op de Serengetivlakte in Afrika. Hij vertelde dat toen een troep hyenahonden een kudde zebra’s begon te achtervolgen, het ze lukte een zebramerrie, haar jonge veulen en een jaarling af te zonderen. Terwijl de rest van de zebrakudde weggaloppeerde, boden de moeder en de jaarling moedig weerstand aan de honden. Al gauw werden de honden agressiever en raakten de merrie en de jaarling vermoeid. Hun lot leek bezegeld. Van Lawick herinnert zich de hopeloze scène: „Plotseling voelde ik de grond trillen en toen ik omkeek, zag ik tot mijn verbazing dat er tien zebra’s kwamen aandraven. Even later werden de moeder en haar twee nakomelingen ingesloten en vervolgens draaide de hele, dicht opeengepakte groep zich om en galoppeerde weg in de richting waaruit de tien waren gekomen. De honden bleven ze nog een meter of vijftig achtervolgen, maar slaagden er niet in de kudde binnen te dringen en gaven het al gauw op.”

Jongen grootbrengen

De vrouwtjeszebra beschermt haar pasgeboren veulen goed en houdt het in het begin weg van de andere leden van de kudde. Tijdens  die periode waarin het jong afgezonderd is en dicht bij zijn moeder blijft, kan hij een band met haar krijgen. Het jonge veulen neemt het wit en zwart gestreepte patroon in zich op dat uniek is voor zijn moeder. Daarna zal hij de roep, de geur en het gestreepte patroon van zijn moeder herkennen en geen enkel ander wijfje accepteren.

Zebraveulens worden niet geboren met de onderscheidende witte en zwarte strepen van hun ouders. Hun strepen zijn roodachtig bruin en zullen pas als ze ouder worden zwart worden. In de grotere kudde zullen veulens van diverse familiegroepen elkaar opzoeken om te spelen. Ze rennen om het hardst, zitten elkaar achterna, en huppelen en draven tussen de volwassen dieren, die soms meedoen met hun spel. De veulens maken er al galopperend op hun spichtige poten een spelletje van om vogels en andere kleine dieren op te jagen. Zebrajongen, met hun lange, slanke poten, hun grote, zwarte ogen en glanzende, zachte vacht, zijn prachtige kleine dieren en een genot om naar te kijken.

Ongetemd en prachtig

Tegenwoordig kan men nog steeds in het wild grote kudden zebra’s over de uitgestrekte, gouden grasvlakten van Afrika zien draven. Het is een spectaculaire aanblik.

Wie zou tegenspreken dat de zebra, met zijn unieke wit en zwart gestreepte patroon, sterke familiebanden en ongetemde en vrije karakter, een indrukwekkend en prachtig schepsel is? Wanneer we meer over dit dier te weten komen, krijgen we het antwoord op een vraag die duizenden jaren geleden werd gesteld: „Wie heeft de zebra in vrijheid heengezonden?” (Job 39:5) Het antwoord is duidelijk. Het is de Ontwerper van alle levende schepselen, Jehovah God.

[Kader op blz. 14]

Waarom heeft de zebra strepen?

Mensen die in evolutie geloven, vinden de strepen van de zebra moeilijk te verklaren. Sommigen hebben gedacht dat ze misschien dienen als een waarschuwingsmechanisme. Het is echter duidelijk dat leeuwen en andere grote roofdieren er niet in het minst door worden afgeschrikt.

Anderen hebben geopperd dat de strepen dienen als een manier om seksueel aantrekkelijk te zijn. Maar omdat alle zebra’s dezelfde soort strepen hebben en hun strepen niet specifiek zijn voor een geslacht, lijkt dit niet waarschijnlijk.

Een andere theorie luidt dat het witte en zwarte patroon zich heeft ontwikkeld om het lozen van de hitte van de Afrikaanse zon te bevorderen. Maar waarom hebben andere dieren dan geen strepen?

Eén heersende theorie is dat de zebra strepen heeft ontwikkeld om als een vorm van camouflage te dienen. Wetenschappers hebben ontdekt dat de zinderende hitte van de Afrikaanse vlakten inderdaad het beeld van de zebra vervormt en vervaagt, waardoor het moeilijk wordt hem van een afstand te zien. Zo’n langeafstandscamouflage zou echter weinig zin hebben omdat leeuwen, de voornaamste vijand van de zebra, alleen van dichtbij aanvallen.

Er is ook wel beweerd dat jagende leeuwen in de war raken wanneer ze het grote aantal vluchtende, gestreepte zebralijven zien omdat het hun vermogen om zich op individuele dieren te concentreren verstoort. In werkelijkheid hebben onderzoeken naar dieren in het wild echter aangetoond dat leeuwen in het jagen op zebra’s net zo bedreven en succesvol zijn als in het jagen op andere dieren.

Om de verwarring rond de strepen nog groter te maken: de strepen van de zebra kunnen soms zelfs in het nadeel van het dier werken. Wanneer de zebra zich ’s nachts op de door de maan verlichte vlakte bevindt, is hij door het wit en zwart gestreepte patroon zelfs nog beter zichtbaar dan dieren die een effen kleur hebben. Omdat leeuwen gewoonlijk ’s nachts jagen, lijkt de zebra hierdoor beslist in het nadeel.

Hoe komt de zebra dus aan zijn strepen? De sleutel tot het begrip hiervan kan gevonden worden in de eenvoudige verklaring: ’Jehovah’s hand zelf heeft dit gedaan’ (Job 12:9). Ja, de Schepper ontwierp de schepselen op aarde met onderscheidende kenmerken en eigenschappen die ze, om redenen die de mens misschien niet volledig begrijpt, schitterend toerusten voor het leven. Het wonderbaarlijke ontwerp in levende dingen dient nog een doel. Het schenkt het hart van de mens geluk, plezier en genoegen. Ja, de pracht van de schepping beweegt velen in deze tijd ertoe zich net zo te voelen als David lang geleden: „Hoe talrijk zijn uw werken, o Jehovah! Gij hebt ze alle in wijsheid gemaakt. De aarde is vol van uw voortbrengselen.” — Psalm 104:24.