Een wereld waar iedereen zich thuis voelt

„Omdat vluchtelingen een mondiaal probleem vormen, moet het zoeken naar oplossingen ook mondiaal gebeuren.” — Gil Loescher, hoogleraar internationale betrekkingen.

HET jonge echtpaar vertrok onder dekking van de nacht. Bezorgd om hun veiligheid liet de man geen tijd verloren gaan, ook al hadden ze een klein kind. Hij had gehoord dat de meedogenloze dictator van het land een moordzuchtige aanval op het stadje beraamde. Na een hachelijke reis van ruim 150 kilometer stak het gezin ten slotte de grens over en was veilig.

Dit eenvoudige gezin kreeg later wereldwijd bekendheid. De naam van het kind was Jezus en zijn ouders waren Maria en Jozef. Deze vluchtelingen verlieten hun land niet om materiële rijkdom te zoeken. Ze verkeerden veeleer in een levensbedreigende situatie. Hun kind was namelijk het doelwit van de aanval!

Zoals veel andere vluchtelingen keerden Jozef en zijn gezin uiteindelijk naar hun eigen land terug toen de politieke situatie verbeterde. Maar hun tijdige vlucht heeft ongetwijfeld het leven van hun kleine kind helpen redden (Mattheüs 2:13-16). Egypte, hun gastland, stond bekend als een land waar zowel politieke als economische vluchtelingen opgenomen werden. Vele eeuwen eerder hadden Jezus’ voorouders een toevlucht in Egypte gevonden toen een hongersnood het land Kanaän teisterde. — Genesis 45:9-11.

Veilig maar niet tevreden

Zowel bijbelse als hedendaagse voorbeelden getuigen ervan dat de vlucht naar een ander land het verschil kan betekenen tussen leven en dood. Dat neemt niet weg dat het voor elk gezin een traumatische ervaring is hun huis te moeten verlaten. Hoe bescheiden het ook mag zijn, het vertegenwoordigt waarschijnlijk jaren van investering qua tijd en geld. En het kan ook familiebezit zijn, dat hen bindt aan hun cultuur en hun land. Bovendien kunnen vluchtelingen weinig of geen bezittingen meenemen. Vluchtelingen komen dan ook onveranderlijk in armoedige omstandigheden te verkeren, ongeacht hun vroegere situatie.

Met het aanvankelijke gevoel van opluchting bij het bereiken van de veiligheid kan het snel gedaan zijn als de toekomst niet meer schijnt te bieden dan een leven in een vluchtelingenkamp. En hoe langer de situatie als vluchteling duurt, hoe deprimerender ze wordt, vooral als er geen integratie in de plaatselijke bevolking plaatsvindt. Vluchtelingen willen net als ieder ander ergens blijvende wortels hebben. Een vluchtelingenkamp is beslist geen ideale plek om een gezin groot te brengen. Zal de tijd uiteindelijk komen dat iedereen een eigen plek heeft om te wonen?

Is repatriëring de oplossing?

In de jaren ’90 zijn zo’n negen miljoen ontwortelde mensen uiteindelijk naar huis teruggekeerd. Voor sommige van deze mensen was het een reden tot blijdschap en ze zijn vol ijver aan de slag gegaan om hun leven opnieuw op te bouwen. Maar bij anderen overheerste de gelatenheid. Zij keerden alleen terug omdat hun situatie in hun asielland ondraaglijk was geworden. De problemen die ze in ballingschap meemaakten, waren zo verschrikkelijk dat ze besloten dat ze in hun eigen land beter af zouden zijn, ondanks de onzekerheid waarmee ze ongetwijfeld te kampen zouden krijgen.

Zelfs onder de beste omstandigheden gaat repatriëring met moeilijkheden gepaard, omdat het voor de tweede keer totale ontworteling  betekent. „Elke verhuizing gaat vergezeld van een verlies van de middelen van bestaan, zoals land, banen, huizen en vee”, verklaart The State of the World’s Refugees 1997-98. „En iedere verhuizing markeert het begin van een lastig herstelproces.” In een studie over gerepatrieerde vluchtelingen in Midden-Afrika werd bericht dat „voor de vluchtelingen die in ballingschap hulp hadden ontvangen, de terugkeer vaak moeilijker was dan de ervaring van de ballingschap zelf”.

Nog triester echter is de situatie van miljoenen vluchtelingen die genoodzaakt zijn om tegen hun wil naar hun eigen land terug te keren. Welke toestanden wachten hun? „Het kan zijn dat de vluchtelingen het moeten zien te redden in een situatie waar nauwelijks wetten gelden, waar banditisme en geweldsmisdrijven aan de orde van de dag zijn, waar gedemobiliseerde soldaten het op de burgerbevolking gemunt hebben en waar het grootste deel van de bevolking over lichte wapens kan beschikken”, stond in een verslag van de Verenigde Naties te lezen. Het is duidelijk dat zo’n vijandige omgeving niet eens in de meest fundamentele behoeften aan zekerheid van deze ontwortelde mensen voorziet.

Het opbouwen van een wereld waar iedereen veilig is

Repatriëringen die gedwongen of met tegenzin plaatsvinden, zullen nooit de oplossing voor de vluchtelingenproblemen zijn als de onderliggende oorzaken niet worden aangepakt. Mevrouw Sadako Ogata, voormalig Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen, verklaarde in 1999: „Uit de gebeurtenissen van dit decennium — en feitelijk die van het afgelopen jaar — blijkt heel duidelijk dat vluchtelingenvraagstukken niet besproken kunnen worden zonder rekening te houden met de zekerheid en veiligheid.”

En miljoenen mensen overal ter wereld hebben met een acuut gebrek aan zekerheid te kampen. Kofi Annan, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, verklaart: „In sommige delen van de wereld zijn staten ingestort als gevolg van interne en lokale conflicten, waardoor hun burgers elke effectieve bescherming moeten missen. Elders is de menselijke zekerheid in gevaar gebracht door regeringen die weigeren in het gemeenschappelijk belang op te treden, die hun tegenstanders vervolgen en onschuldige leden van minderheidsgroepen aftuigen.”

Oorlogen, vervolging en etnisch geweld — de basisoorzaken van de onzekerheid die Kofi Annan beschreef — spruiten meestal voort uit haat, vooroordeel en onrecht. Die euvelen zullen niet licht uit te roeien zijn. Wil dat zeggen dat het vluchtelingenprobleem onvermijdelijk erger zal worden?

Als het aan mensen werd overgelaten, zou het daar ongetwijfeld op uitlopen. Maar in de bijbel belooft God dat ’hij oorlogen doet ophouden tot het uiteinde der aarde’ (Psalm 46:9). Bij monde van zijn profeet Jesaja beschrijft hij eveneens een tijd waarin mensen „stellig huizen [zullen] bouwen en bewonen, en zij zullen stellig wijngaarden planten en hun vrucht eten. . . . Zij zullen niet voor niets zwoegen, noch zullen zij baren tot ontsteltenis, want zij zijn het nageslacht bestaande uit de gezegenden van Jehovah, en hun  nakomelingen met hen” (Jesaja 65:21-23). Met zulke toestanden zou het vluchtelingenprobleem inderdaad uit de weg zijn geruimd. Zijn ze haalbaar?

„Aangezien oorlogen hun oorsprong vinden in de geest van de mensen, moeten ook de verdedigingswerken voor de vrede in de geest van de mensen worden opgebouwd”, stelt de preambule van de UNESCO. Onze Schepper weet heel goed dat er een verandering van denken nodig is. Dezelfde profeet legt uit waarom iedereen op aarde eens in zekerheid zal leven: „Men zal generlei kwaad doen noch enig verderf stichten op heel mijn heilige berg; want de aarde zal stellig vervuld zijn van de kennis van Jehovah, zoals de wateren ook de zee bedekken.” — Jesaja 11:9.

Jehovah’s Getuigen hebben al ontdekt dat de kennis van Jehovah vooroordeel en haat kan overwinnen. Bij hun internationale predikingswerk streven ze ernaar christelijke normen en waarden te bevorderen die liefde in plaats van haat teweegbrengen, zelfs in door oorlog verscheurde landen. Ook bieden ze vluchtelingen alle hulp waartoe ze redelijkerwijs in staat zijn.

Aan de andere kant beseffen ze dat de totale oplossing voor het vluchtelingenprobleem bij Gods aangestelde koning, Jezus Christus, ligt. Hij begrijpt heel goed hoe gemakkelijk haat en geweld het leven van mensen kunnen verwoesten. De bijbel verzekert ons dat hij ’de geringen met rechtvaardigheid zal richten’ (Jesaja 11:1-5). Onder zijn hemelse heerschappij zal de wil van God op aarde worden gedaan, zoals dat in de hemel gebeurt (Mattheüs 6:9, 10). Wanneer die dag aanbreekt, zal niemand ooit een vluchteling behoeven te worden. En iedereen zal een eigen plek hebben om te wonen.

[Kader op blz. 12]

Wat is er nodig om het vluchtelingenprobleem op te lossen?

„In de behoeften voorzien van de ontheemden van de wereld — van zowel de vluchtelingen als de in eigen land ontheemden — is veel ingewikkelder dan simpelweg zekerheid en hulp op korte termijn verschaffen. Het houdt in dat de vervolging, het geweld en de conflicten aangepakt worden die nu eenmaal ontheemding teweegbrengen. Het houdt het erkennen in van de grondrechten van alle mannen, vrouwen en kinderen op het genieten van vrede, zekerheid en waardigheid zonder dat ze hun huis hoeven te ontvluchten.” — The State of the World’s Refugees 2000.

[Kader/Illustraties op blz. 13]

Welke oplossing biedt Gods koninkrijk?

„Dan heersen recht en gerechtigheid overal in het land . . . En waar gerechtigheid heerst, bloeien vrede, rust en veiligheid, voor altijd. Mijn volk zal leven in een oord van vrede: veilig zal het er wonen, in ongestoorde rust.” — Jesaja 32:16-18, Groot Nieuws Bijbel.