Toerisme — Een wereldindustrie

Door een Ontwaakt!-medewerker op de Bahamas

WANNEER hebt u voor het laatst bij uzelf gezegd: ’Ik ben aan vakantie toe?’ Misschien had u het gevoel dat u gewoon eens onder de stress van alledag uit moest. Bent u ooit voor een vakantie naar een verre bestemming gereisd? Bedenk dat het nog maar net iets meer dan een eeuw geleden is dat de meeste mensen niet regelmatig met vakantie gingen. Bovendien brachten de meesten hun hele leven binnen een paar honderd kilometer van de plek waar ze geboren waren door. Reizen naar verafgelegen bestemmingen voor genoegen of algemene ontwikkeling was voorbehouden aan een heel kleine groep avontuurlijke of rijke mensen. Maar tegenwoordig kunnen honderdduizenden mensen het land waar ze wonen doorkruisen of zelfs de hele aardbol bereizen. Waardoor is de situatie zo veranderd?

Na de Industriële Revolutie raakten miljoenen mensen betrokken bij de fabricage van goederen en het verlenen van diensten. Dat leidde tot hogere lonen en uiteindelijk tot meer besteedbaar inkomen. De grote sprong voorwaarts in de techniek schiep ook machines die veel van het arbeidsintensieve werk overnamen. Daardoor kregen veel mensen meer vrije tijd. Dankzij deze factoren openden zich halverwege de twintigste eeuw met de komst van betaalbaarder massavervoer de sluizen van het toerisme. Vervolgens stimuleerde de pas uitgevonden massacommunicatie-industrie door wereldwijd de mensen thuis beelden van verre oorden voor te schotelen, het verlangen om te reizen.

Het resultaat was een snel groeiende mondiale toeristenindustrie. De World Tourism Organization (WTO) voorspelde dat het aantal mensen dat internationale reizen zou maken, zou toenemen van 613 miljoen in 1997 tot 1,6 miljard tegen het jaar 2020. Er was destijds immers geen vermindering van de groei in zicht? Deze toenemende vraag ging vergezeld van een dienovereenkomstige toename van het aantal bedrijven, vakantieoorden en landen dat zich toelegde op het toerisme.

Veel landen begeven zich op de toeristenmarkt

Onder ideale omstandigheden is het toerisme een regeling waar alle partijen beter van worden. De consument ontsnapt aan zijn normale routine en wordt verwend, beziggehouden of geïnformeerd. Maar wat levert het de andere partijen op? Het internationale toerisme is een effectieve manier om vreemde valuta binnen te krijgen. De meeste landen hebben vreemde valuta nodig om goederen en diensten te betalen die ze moeten importeren.

Een WTO-rapport vermeldde zelfs: „Het internationale toerisme is de grootste inbrenger van deviezen en een belangrijke factor op de betalingsbalans van veel landen. Ontvangsten aan vreemde valuta uit het internationale toerisme bereikten in 1996 de $423 miljard, waarmee het de export van aardolieproducten, motorvoertuigen, telecommunicatieapparatuur, textiel of welke andere producten  of diensten maar ook achter zich liet.” In hetzelfde rapport stond: „Toerisme is de grootste groei-industrie ter wereld” en het vertegenwoordigde „wel tien procent van het mondiale bruto nationaal product”. Geen wonder dat de meeste landen, nu ook zelfs enkele staten van de voormalige Sovjet-Unie, meedoen aan — of zich haasten een rol te gaan spelen in — de internationale toeristenindustrie.

Overheidsinkomsten uit het toerisme worden gebruikt om de infrastructuur te verbeteren, hogere onderwijsnormen mogelijk te maken en in andere dringende nationale behoeften te voorzien. Bijna alle regeringen hechten eraan dat hun burgers werk hebben. De banen die het toerisme creëert, helpen in deze behoefte te voorzien.

Neem als blijk van het effect dat toerisme op de economie van een land kan hebben eens het voorbeeld van de Bahamas, een kleine eilandstaat die zich over de mond van de Golf van Mexico uitstrekt tussen Florida en het eiland Cuba. De Bahamas hebben geen grootschalige commerciële landbouw en bijna geen industriële grondstoffen. Maar deze eilanden hebben wel warm weer, ongerepte tropische stranden, een kleine bevolking van ongeveer een kwart miljoen vriendelijke mensen en de nabijheid van de Verenigde Staten — pluspunten die met elkaar voor een bloeiende toeristenindustrie hebben gezorgd. Maar wat is er nodig om toeristen een aangename en veilige vakantie te bezorgen?

Hoe de moderne vakantieganger tevreden te stellen

Toen het internationale toerisme zijn intrede deed, was de belevenis een vreemd land te bezoeken bijzonder genoeg om veel reizigers tevreden te stellen — en dat ondanks de toenmalige ontberingen van het reizen. Tegenwoordig echter stelt de massacommunicatie velen in staat iets van verre bestemmingen te proeven op de televisie zonder dat ze het comfort van hun huis hoeven te verlaten. Vakantieoorden zien zich nu dan ook voor de uitdaging gesteld een echt bezoek tot een opmerkelijke ervaring te maken en daarbij het comfort van thuis te verschaffen of te overtreffen. Daar komt nog bij dat veel toeristen frequent reizen, zodat bestemmingen elkaar vaak wereldwijd beconcurreren.

Daardoor zijn spectaculaire attracties en vakantieverblijven ontstaan. Neem bijvoorbeeld een heel groot luxehotel op de Bahamas. „Het gebouw is zo ontworpen dat uw verblijf onvergetelijk is”, vertelt Beverly Saunders, de directeur organisatieontwikkeling van het hotel. „Maar we willen nog verder gaan. We willen ook uw interactie met onze gastheren om uw verblijf onvergetelijk te maken.” Hoe spelen zulke vakantieverblijven in op de behoeften van hun gasten?

Achter de schermen van een vakantieverblijf

„Wanneer al onze 2300 kamers bezet zijn, hebben we vaak wel tussen de 7500 en 8000 gasten die tegelijk verzorgd moeten worden”, zegt Beverly. „De logistieke uitdaging is enorm. De organisatie die nodig is om in de behoeften van al deze gasten te voorzien, is gelijk aan die voor het runnen van een kleine stad maar dan met extra uitdagingen. We moeten voedsel tot onze beschikking hebben waaraan onze gasten thuis gewend zijn. Maar wil hun belevenis gedenkwaardig zijn, dan moeten we ook exotische diners en recreatiemogelijkheden bieden. In veel vakantieverblijven wijdt vijftig procent of meer van het dienstpersoneel zich aan de zorg voor voedsel en drank.”

Maar zoals I. K. Pradhan opmerkt in zijn verhandeling „Het socio-culturele effect van het toerisme in Nepal”, „is van alle factoren die bepalend zijn voor het echte plezier en genoegen tijdens het reizen, geen factor belangrijker dan de manier waarop gasten door de plaatselijke bevolking worden behandeld en het gevoel van veiligheid dat ze ervaren”.

Hoe maximaliseren de succesvolle toeristenresorts overal ter wereld de tevredenheid op deze terreinen? „Trainen, versterken van gewenst gedrag, coachen, bijstellen — een nooit eindigend streven om constant service van hoge kwaliteit te bieden”, zo beantwoordde iemand die verantwoordelijk is voor de training voor het voornaamste vakantieverblijf op de Bahamas die vraag. „De meeste  Bahamanen zijn van nature vriendelijk en welwillend. Maar het valt lang niet mee om voortdurend te glimlachen en extravert en aardig te zijn als je aan het werk bent. Daarom doordringen we hen van de noodzaak de taak die ze vervullen te benaderen met dezelfde professionaliteit die een arts, een advocaat of een verzekeringsagent zou typeren. We hanteren strenge internationale normen voor iedere functie die bijdraagt tot de algehele beleving van de toerist. Hoe harder we als team werken om aan deze normen te voldoen, des te soepeler zullen we een constant hoog prestatieniveau bereiken.”

De keerzijde van de medaille

Hebt u, indien u gereisd hebt, gemerkt dat er ondanks gedegen planning altijd kosten schijnen te zijn die u niet had voorzien? In de toeristenbranche heeft men dezelfde ervaring.

De „toeristenindustrie kan onze zich ontwikkelende samenleving veel voordelen brengen”, schrijft de eerder geciteerde Pradhan. Maar hij merkt op dat bij gebrek aan de juiste maatregelen „zich tevens onherstelbare maatschappelijke problemen kunnen voordoen”. Hij voegt eraan toe: „[We] moeten terdege voorbereid zijn en ons voldoende bewust zijn van de uiteenlopende effecten van het moderne toerisme.” Op welke problemen doelde hij?

„Naties die grote aantallen toeristen te verwerken krijgen, maken bijna altijd een ernstige, zij het onbedoelde ondermijning van hun traditionele levenswijze mee. In sommige streken is de plaatselijke cultuur weggevaagd.” Zo beschrijft Cordell Thompson, een hooggeplaatste functionaris bij het Bahamaanse ministerie van Toerisme, een veelvoorkomend bijverschijnsel. Thompson spreekt vol trots over alle nuttige effecten die het toerisme op zijn land heeft gehad, maar geeft toe dat het in een land waar het aantal vakantiegangers voortdurend de bevolking overtreft — of er een groot deel van uitmaakt — ook veel onvoorziene gevolgen voor het leven heeft gehad.

Zo merken sommigen die in de toeristenbranche werken, dat ze uiteindelijk ten onrechte gaan denken dat de bezoeker constant op vakantie is. De plaatselijke bewoner kan proberen deze veronderstelde leefstijl na te bootsen. Op anderen heeft het die invloed niet. Maar door een groot deel van hun vrije tijd in de recreatiefaciliteiten voor de bezoekers door te brengen, verliezen ze ten slotte hun traditionele leefstijl. Soms worden de faciliteiten die voor toeristen zijn gebouwd zo populair bij de bevolking, dat de gemeenschapscentra voor de inheemse cultuur uiteindelijk een kwijnend bestaan leiden en hier en daar verdwijnen.

Veel populaire internationale toeristenbestemmingen worden heen en weer geslingerd tussen tegengestelde belangen. Ze zijn blij met de nuttige inkomsten die stromen bezoekers in het laatje brengen. Maar ze gaan gebukt onder het gewicht van de maatschappelijke problemen die ontstaan door bedrijfstakken die gecreëerd worden om toeristen tevreden te stellen die eropuit zijn hun ongeoorloofde begeerten te bevredigen.

Duurzaam toerisme

Omdat enkele van de grootste voordelen van het moderne toerisme effecten hebben die in feite het voortbestaan ervan bedreigen, wordt steeds vaker de uitdrukking „duurzaam toerisme” gehoord. Het laat zien dat sommigen tot het besef komen dat de kortetermijnvoordelen van sommige winstgevende toeristische activiteiten dreigen ’de kip die de gouden eieren legt te slachten’. Er zullen een paar moeilijke kwesties opgelost moeten worden wil de toeristenindustrie het voor onbepaalde tijd redden.

Het effect van het toerisme op het milieu, de uitwerking ervan op inheemse culturen, de verenigbaarheid van de doelen van op winst georiënteerde vakantieoorden en megaresorts met de nationale doelstellingen van de gastlanden — het zijn enkele van de vaak strijdige belangen die in de voor ons liggende tijd met elkaar in evenwicht gebracht zullen moeten worden. De afgelopen maanden heeft de bezorgdheid over veiligheid en zekerheid een zware tol geëist van de reisbranche, en daarvoor moet uiteindelijk een oplossing gevonden worden. Hoe die bezorgdheid op de lange duur van invloed zal zijn op de groei van het moderne toerisme zal de tijd leren.

De volgende keer dat u besluit er eens even helemaal uit te gaan en u te ontspannen in een vakantieoord ver van uw woonplaats, zult u deze wereldindustrie — het nationale en internationale toerisme — waarschijnlijk niet als de gewoonste zaak van de wereld beschouwen.

 [Paginagrote illustratie op blz. 15]