Tuinieren op de biologische manier

NEEM eens een handvol aarde uit uw groentetuin. Is ze zo verzadigd van onkruidverdelgers, insecticiden, knaagdiergif en schimmeldoders dat ze vrijwel steriel lijkt? Of krioelt ze van regenwormen, insecten en allerlei micro-organismen? Als uw grond wemelt van leven, is de kans groot dat u bewust of onbewust de principes van biologisch tuinieren toepast.

Biologisch tuinieren wil vaak zeggen dat er methoden worden gebruikt om de kwaliteit van de grond in de tuin te verbeteren met behulp van natuurlijke biologische stoffen. Een van de doelstellingen is het ontwikkelen van een ecosysteem waarin planten sterk genoeg zijn om bestand te zijn tegen ongedierte en ziekten. In landen waar bij het tuinieren algemeen gebruik wordt gemaakt van synthetische chemicaliën, neemt de belangstelling voor biologisch tuinieren toe. Waarom? Om diverse redenen.

 Om te beginnen hebben resten pesticiden op fruit en groenten soms ernstige gevaren voor de gezondheid opgeleverd. Ter illustratie: het boek Pesticide Alert berichtte dat „in de zomer van 1985 in diverse westelijke staten [van de VS] en in Canada bijna 1000 mensen werden vergiftigd door de restanten van het pesticide Temik in watermeloenen”.

Bovendien zien veel mensen biologisch tuinieren als een manier om het milieu te beschermen. Sommige soorten ongedierte zijn immuun geworden voor herhaaldelijk gebruik van chemische pesticiden, dus hebben wetenschappers gif ontwikkeld dat nog gevaarlijker is. Die krachtige gifstoffen kwamen vervolgens in het grondwater terecht en verontreinigden onze kostbare watervoorraad.

Nog een voordeel van biologisch tuinieren is dat er minder afval op stortplaatsen belandt. Hoe is dat mogelijk? Een aanzienlijk deel van ons huisvuil bestaat uit voedselresten en tuinafval. In plaats van te worden weggegooid, kunnen die organische bestanddelen worden opgehoopt zodat ze kunnen verteren en een vruchtbaar mengsel kunnen opleveren dat compost wordt genoemd. Zo’n mengsel lijkt ons misschien niet zo aanlokkelijk, maar een plant vindt het een delicatesse!

Ten slotte bezien sommigen biologisch tuinieren als een manier om wat aan lichaamsbeweging te doen, van de zon te genieten, in de grond te wroeten en kleine zaadjes te zien opgroeien tot gezonde planten. Is biologisch tuinieren iets voor u? Laten we dan aan de gang gaan! Eerst zullen we de grond in uw tuin bekijken.

Waardoor groeit het allemaal?

Veel tuinen hebben óf kleigrond óf zandgrond. Zandgrond bestaat uit grove deeltjes zodat water en voedingsstoffen te snel wegvloeien om nuttig te kunnen zijn voor het wortelstelsel. Kleigrond daarentegen bestaat uit dunne laagjes die zo dicht opeengepakt zitten dat het water óf niet in het harde oppervlak kan doordringen waardoor het wegloopt, óf erin wordt opgezogen en vastgehouden met als gevolg dat de wortels van de planten verstikken.

Plantenwortels gedijen in grond met een evenwichtige samenstelling, die genoeg vocht vasthoudt om te voorkomen dat wortels uitdrogen en er tevens voor zorgt dat overtollig water kan weglopen. Tuiniers noemen dit mengsel leem. In zulke grond kan lucht vrijelijk circuleren, waardoor micro-organismen hun taak — het toevoegen van voedingsstoffen aan de grond — kunnen uitvoeren.

Om een juist evenwicht te bereiken, moeten er zowel aan klei- als aan zandgrond grote hoeveelheden organisch materiaal, compost, worden toegevoegd. Wanneer compost met een spade onder de grond wordt gewerkt, verbetert dit de structuur van de grond. Omdat die net als een spons  vocht vasthoudt, hoeft er minder gesproeid te worden. Compost bevat miljoenen nuttige bacteriën die voortdurend rottend materiaal zullen afbreken om dat te veranderen in voedingsstoffen die nodig zijn voor de gezonde groei van planten. Compost helpt ook om de bodemgesteldheid in balans te houden zodat die niet te zuur noch te alkalisch wordt.

Wanneer diep wortelende gewassen zoals klaver en alfalfa met de grond worden vermengd, krijgt zware grond een lossere structuur en wordt  er veel organisch materiaal aan toegevoegd. Ook mulch — bijvoorbeeld een deklaag van afgemaaid gras of zaagsel — is nuttig om de structuur van de grond te veranderen.

De verbazingwekkende regenworm speelt een bijzondere rol bij het verbeteren van de grond in uw tuin. Terwijl hij zich diep in de grond een weg boort — tot wel vier meter diep — zorgt hij voor lucht in de grond, brengt hij diverse mineralen naar boven en zorgt hij voor een betere afwatering. Hierbij laat hij ook uitwerpselen achter die volgens het boek Step by Step Organic Vegetable Gardening „vijf keer zo rijk aan stikstof, fosfor en kalium [zijn] als de grond eromheen”.

Padden, vogels en insecten — De vrienden van uw tuin

’Maar hoe staat het met ongedierte in de tuin?’, vraagt u misschien. ’Hoe kom ik daar vanaf zonder pesticiden te gebruiken?’ Vergeet niet dat pesticiden meer verwoesten dan ongewenste schadelijke diertjes. Ze ruimen ook nuttige organismen als regenwormen en schimmels uit de weg. Bedenk ook dat padden tuinvriendelijk zijn. Een pad kan in drie maanden tijd meer dan 10.000 schadelijke insecten verorberen. Padden zijn geen kieskeurige eters. Op hun menu staan plantenvijanden als krekels, pompoenwantsen, rupsen van vlinders die behoren tot de familie der spinners, legerrupsen, rupsen van plakkervlinders en ook naaktslakken.

Vogels zijn ook effectief om ongedierte te bestrijden. Volgens het boek Gardening Without Poisons heeft men eens een winterkoninkje „op een zomermiddag 500 spinnen en rupsen aan zijn jongen” zien voeren. Als u een paar winterkoninkjes of andere insectenetende vogels in uw tuin wilt uitnodigen, hang dan duidelijk zichtbaar wat vogelvoer of nestmateriaal op. Misschien ziet u al gauw dat uw „uitnodiging” is geaccepteerd! En schadelijke insecten? Veel tuinvriendelijke insecten azen op schadelijke insecten. Als u lieveheersbeestjes koopt en in uw tuin loslaat, zullen ze onmiddellijk op zoek gaan naar hun favoriete voedsel, bladluis. U kunt ook eierpakketjes van de bidsprinkhaan kopen en in uw tuin uitzetten. Als de eitjes uitkomen, zullen de sprinkhanen vrijwel elk insect verorberen dat hun pad durft te kruisen.

Planten en bestrijdingsmiddelen

U kunt het ongedierte in uw tuin ook bestrijden door bepaalde planten te gebruiken. Zet planten die door ongedierte worden gemeden naast planten die bescherming nodig hebben. Wortelaaltjes bijvoorbeeld, die de wortels van veel planten aantasten en verzwakken, blijven angstvallig uit de buurt van afrikaantjes. En koolwitjes worden geweerd wanneer vlak naast de kool rozemarijn, salie of tijm wordt geplant. Een waarschuwend woord is echter op zijn plaats: sommige planten trekken ongedierte aan.

Vruchtwisseling is een praktische methode om ongedierte en ziekte te vermijden. In plaats van jaar in jaar uit op dezelfde plek hetzelfde gewas te verbouwen, zou u de plaats van gewassen in uw tuin kunnen afwisselen. Op die manier doorbreekt u de cyclus van aantasting door ziekte en ongedierte.

Biologisch tuinieren kan een uitdaging zijn die tijd en geduld vergt. Het kan vele maanden duren voordat uw grond met behulp van organische middelen in gezonde grond is veranderd. Wellicht krijgt u te maken met tegenslagen en komt u daardoor in de verleiding met chemische middelen te sproeien. Maar sta voordat u dat doet eens stil bij de voordelen die het achterwege laten van chemisch gif u op de lange termijn biedt. En wanneer u geduld hebt, hebt u misschien al gauw een tuin die smakelijke, biologisch geteelde groenten voortbrengt die minder onderhevig zijn aan problemen met ongedierte en ziekten dan die in andere tuinen. Al is uw tuin dan niet volmaakt, u zult wel merken dat u tevreden bent met de resultaten. Dus als u van tuinieren houdt, waarom zou u dan niet eens een poging wagen met uw eigen biologische tuin?

[Illustratie op blz. 17]

Kleigrond

[Illustratie op blz. 17]

Zandgrond

[Illustratie op blz. 17]

Leem

[Illustraties op blz. 18]

De vrienden van uw tuin

Een pad kan in drie maanden tijd meer dan 10.000 schadelijke insecten verorberen

Men heeft een winterkoninkje „op een zomermiddag 500 spinnen en rupsen aan zijn jongen” zien voeren

De regenworm geeft de grond lucht en brengt diverse mineralen naar boven

Het favoriete voedsel van het lieveheersbeestje is de bladluis, een vernielzuchtig insect

[Illustratie op blz. 18]

In de grond gewerkte compost verbetert de bodem