Het moederschap — Een hordenloop

Het moederschap is een veelomvattend en heerlijk avontuur. Moeders kennen kostbare momenten die ze voor niets ter wereld zouden willen ruilen. Toch hebben sommigen af en toe het gevoel een instorting nabij te zijn. Helen vergelijkt haar leven als moeder met een hordenloop. En het lijkt wel of er naarmate de tijd verstrijkt, steeds meer en hogere horden genomen moeten worden.

Moeders offeren vaak hun vrije tijd en veel van hun sociale leven op om er zeker van te zijn dat hun kinderen goed verzorgd zijn. „Ik ben altijd oproepbaar”, zegt Esther, moeder van vijf kinderen. „Ik heb ontspannende baden ingeruild voor snelle douches en romantische dinertjes voor magnetronmaaltijden. Ik heb niet veel kunnen reizen, niet veel plaatsen bezocht en niet veel kunnen ondernemen. Maar de was ligt schoon en opgevouwen in de kast!”

Natuurlijk zullen de meeste moeders ook vertellen over de unieke momenten van vreugde die ze meemaken bij het grootbrengen van hun kinderen. Esther zegt: „Het lachje dat je af en toe ten deel valt, het lieve ’Dank u wel, Mammie’ en de dikke knuffels — dat zijn de dingen die je op de been houden.” *

 Moeder gaat werken

Een belangrijke horde die het moederschap voor velen gecompliceerd heeft gemaakt, is dat zij zich niet alleen moeten kwijten van de traditionele gezinsverantwoordelijkheden, maar ook om het gezin financieel te steunen een baan hebben die veel van hen vergt. Veel van deze moeders werken buitenshuis, niet uit vrije keuze maar uit noodzaak. Ze weten dat als ze thuis zouden blijven, hun gezin en vooral hun kinderen veel zouden moeten ontberen. Hun salaris — vaak lager dan dat van mannen die vergelijkbaar werk doen — is van groot belang.

In het Braziliaanse São Paulo bijvoorbeeld bestaat 42 procent van de werkende bevolking uit vrouwen. Een plaatselijke krant noemde moeders die al hun tijd besteden aan het grootbrengen van hun kinderen een „bedreigde soort”. Op het platteland van Afrika is een moeder met een bundel brandhout op haar hoofd en een kind op haar rug een normale aanblik.

De veeleisende werkplek

De hordenloop wordt nog zwaarder wanneer de arbeidsmarkt eist dat moeders lange werkdagen maken. En dat is vaak niet de enige eis waaraan voldaan moet worden. Toen Maria, die in Griekenland woont, werd aangenomen, vroeg haar werkgever haar een document te tekenen waarin ze beloofde dat ze drie jaar lang niet in verwachting zou raken. Raakte ze wel in verwachting, dan zou ze schadevergoeding moeten betalen. Maria tekende het document. Maar ongeveer anderhalf jaar later raakte ze zwanger. Haar werknemer confronteerde Maria daarop met het document, waarna ze naar de rechter stapte om het beleid van het bedrijf aan te vechten, en nu wacht ze op de uitslag.

In minder extreme gevallen kunnen werkgevers moeders onder druk zetten om zo snel mogelijk na de bevalling weer aan het werk te gaan. Meestal wordt er geen vermindering van het aantal werkuren verleend als ze terug zijn. Er wordt dus geen regeling getroffen wegens het feit dat ze nu verantwoordelijkheden hebben tegenover een heel klein kind. Ze kunnen niet veel vrije dagen opnemen zonder financieel in moeilijkheden te komen. Daarbij hebben moeders nogal eens te kampen met slechte faciliteiten voor kinderopvang en onvoldoende sociale voorzieningen.

Daar staat tegenover dat sommige moeders niet werken omdat het financieel nodig is maar ter zelfontplooiing. Sandra besloot na de geboorte van elk van haar twee kinderen weer te gaan werken. Ze vertelt dat toen ze plotseling alleen thuis zat met een baby, ze „soms uit het raam stond te staren en zich afvroeg wat de rest van de wereld aan het doen was”. En sommige moeders willen aan de stress van het gezinsleven ontsnappen door te gaan werken. In de Britse Daily Telegraph stond: „Sommige ouders willen extra uren in de betrekkelijke rust van hun werk doorbrengen. Daardoor ontstaat een vicieuze cirkel: er wordt nog minder tijd doorgebracht met kinderen die steeds onverschilliger, agressiever en dwarser worden.”

Jongleurs

Het valt niet mee werk en huishouding in evenwicht te houden. Een Nederlandse moeder vertolkte de gevoelens van velen toen ze zei: „Moe, moe, moe. Wanneer ik wakker word ben ik al moe. Als ik van m’n werk thuiskom, ben ik totaal op. De kinderen zeggen al: ’Mamma is altijd moe’, en dan voel ik me schuldig. Ik wil m’n werk niet missen, maar ik wil ook die gezellige moeder zijn bij wie alles kan. Maar ik ben niet het toonbeeld van volmaaktheid dat ik wil zijn.”

Zij is een van de miljoenen werkende moeders die de gedachte wel aansprak dat ’kwaliteitstijd’ met de kinderen de veelvuldige afwezigheid voor een deel  kon goedmaken — en die gemerkt hebben dat die opvatting niet juist is. Veel moeders van nu zeggen dat ze door het gegoochel met de stress op het werk en de verantwoordelijkheden thuis overwerkt, overspannen en onderbetaald zijn.

Als vrouwen vele uren achtereen bij hun kinderen weg zijn, krijgen de kinderen niet wat ze het hardst nodig hebben — de tijd en aandacht van hun moeder. Fernanda A. Lima, een kinderpsychologe uit Brazilië, zegt dat niemand de rol van een moeder zo goed kan vervullen als een moeder. „In de eerste twee jaar van het leven van een kind komt het er het meest op aan”, zegt ze. „Het kind is nog te jong om te begrijpen waarom de moeder er niet is.” Iemand die haar vervangt, kan enigermate in de behoefte van een kind aan zijn moeder voorzien maar niet haar plaats innemen. „De baby voelt dat hij niet de liefdevolle zorg van zijn moeder krijgt”, zegt Lima.

Kathy, een moeder met een voltijdbaan en een dochtertje, vertelde: ’Ik voelde me zo verschrikkelijk schuldig, alsof ik haar [in de crèche] aan haar lot overliet. Het besef dat je niet in de gelegenheid bent om je kind te zien opgroeien is hard en het is een heel vreemde gedachte dat ze meer gehecht is aan de crèche dan aan jou.’ Een Mexicaanse stewardess bekende: „Na verloop van tijd herkent je kind je niet, heeft hij geen respect voor je, gewoon omdat je hem niet grootbrengt. Ze weten dat je hun moeder bent, maar plotseling willen ze liever bij de vrouw zijn die voor hen zorgt.”

Moeders echter die geen baan hebben maar thuisblijven om hun kinderen te verzorgen, vertellen dat ze er moeite mee hebben minachtend en neerbuigend behandeld te worden door een maatschappij die erop ingesteld is betaald werk te verheerlijken. In sommige samenlevingen wordt huisvrouw zijn niet meer als een eervolle status beschouwd en worden vrouwen dus onder druk gezet een eigen carrière op te bouwen, zelfs als het extra inkomen niet nodig is.

Vrouwen die het alleen moeten klaren

Een van de horden van het moederschap is deze: Wanneer een moeder, moe van een hele dag werken, thuiskomt, is dat niet om uit te rusten, maar om door te gaan met de normale huishoudelijke karweitjes. Of moeders nu buitenshuis werken of niet, ze worden vaak nog steeds beschouwd als degenen die als eersten verantwoordelijk zijn voor de huishouding en het verzorgen van de kinderen.

Hoewel steeds meer moeders langer werken, springen vaders niet altijd bij. In de Londense Sunday Times stond: „Groot-Brittannië is een natie van afwezige vaders, volgens nieuw onderzoek waaruit blijkt dat mannen slechts vijftien minuten per dag met hun kinderen doorbrengen. . . . Veel mannen hebben er niet zo veel plezier in tijd aan hun gezin te besteden. . . . Ter vergelijking: de Britse werkende moeder brengt per dag negentig minuten met haar kinderen door.”

 Sommige mannen klagen dat hun vrouw het moeilijk vindt taken te delegeren omdat ze erop staat dat alles precies zo wordt gedaan als zij dat gewend is. „Anders doe je het verkeerd”, zeggen de mannen. Het ligt voor de hand dat als een vermoeide huisvrouw wil profiteren van de medewerking van haar man, ze misschien bereid moet zijn wat concessies te doen betreffende de manier waarop bepaalde huishoudelijke taken worden verricht. Aan de andere kant mag de man dat argument niet gebruiken als een excuus om niets te doen.

 Extra horden

Diepgewortelde tradities kunnen eveneens voor extra horden zorgen. In Japan wordt van moeders verwacht dat ze kinderen grootbrengen die overeenkomen met hun leeftijdgenoten. Als andere kinderen piano- of schilderles krijgen, voelt een moeder zich verplicht haar kinderen die ook te laten volgen. Scholen zetten ouders onder druk hun kinderen aan dezelfde buitenschoolse activiteiten te laten meedoen als de andere kinderen. Anders zijn kan leiden tot pesterijen door kinderen, onderwijzers, andere ouders en familie. Hetzelfde gebeurt in andere landen.

Reclame en de consumptiemaatschappij kunnen kinderen veeleisend maken. In geïndustrialiseerde landen kunnen moeders vinden dat ze de wensen van hun kinderen moeten inwilligen omdat ze dat andere moeders zien doen. Zijn ze daar niet toe in staat, dan kunnen ze het gevoel hebben tekort te schieten.

In deze bespreking van het moderne moederschap mag niet voorbijgegaan worden aan de prestatie van miljoenen hardwerkende, zelfopofferende moeders die hun best doen om een van de edelste taken te volbrengen — het grootbrengen van de toekomstige generaties mensen. Dat is een voorrecht. De bijbel zegt: „Kinderen zijn een zegen en een geschenk van de HEER” (Psalm 127:3, Contemporary English Version). Miriam, moeder van twee kinderen, geeft de mening van zulke moeders goed weer als ze zegt: „Ondanks de uitdagingen heeft het moederschap zijn ongeëvenaarde vreugden. Het schenkt ons, moeders, een gevoel van voldoening wanneer we onze kinderen goed zien reageren op de gegeven opvoeding en discipline en hen verantwoordelijke leden van de samenleving zien worden.”

Wat kan moeders helpen meer van hun geschenk te genieten? In het volgende artikel worden een paar praktische suggesties gegeven.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 6]

„Moederdag”

Bittere armoede, gebrek aan onderwijs, mannelijke partners zonder verantwoordelijkheidsbesef, veelvuldige mishandeling en de aidsepidemie — dat zijn de kwellende problemen van moeders in zuidelijk Afrika. Op een recente moederdag berichtte een Zuid-Afrikaanse krant, The Citizen: „Duizenden vrouwen zullen op moederdag door hun partner misbruikt of mishandeld worden en sommigen zullen het leven laten.” Dergelijke problemen brengen jaarlijks duizenden Zuid-Afrikaanse moeders ertoe hun baby in de steek te laten. In een recente periode van twee jaar steeg het aantal in de steek gelaten baby’s met 25 procent. Nog wanhopiger zijn de in aantal toenemende vrouwen die zelfmoord plegen. Onlangs stond een vrouw uit een door armoede geteisterd gebied met haar drie kinderen aan haar borst geklemd voor een aanstormende trein. Ze kwamen allemaal om. Om rond te kunnen komen, gaan sommige moeders in de prostitutie en verkopen drugs of moedigen hun dochters daartoe aan.

Uit Hong Kong wordt bericht dat „sommige jonge moeders hun baby doden zodra ze bevallen zijn of de baby weggooien in een vuilnisbak, omdat ze de druk niet aankunnen”. De South China Morning Post schreef dat sommige jongere getrouwde vrouwen in Hong Kong nu „onder zo’n grote druk staan [dat] hun mentale gezondheid dermate achteruit kan gaan dat ze zich van het leven beroven”.

[Kader op blz. 7]

Het moederschap in verschillende landen

Zo weinig tijd

❖ Uit een enquête in Hong Kong bleek dat 60 procent van de werkende moeders naar hun mening niet voldoende tijd aan hun kinderen besteedt. En 20 procent van de kinderen onder de drie jaar van werkende ouders woont door de week niet thuis maar meestal bij grootouders.

❖ Vrouwen in Mexico besteden zo’n 13 jaar van hun leven aan de zorg voor minstens één kind onder de vijf jaar.

Moeders en werk

❖ In Ierland blijft 60 procent van de vrouwen thuis om voor de kinderen te zorgen. In Griekenland, Italië en Spanje geldt dat voor ongeveer 40 procent van de vrouwen.

Hulp in huis

❖ In Japan zei 80 procent van de huisvrouwen dat ze wilden dat een gezinslid hen zou helpen bij het huishoudelijke werk, vooral wanneer ze ziek zijn.

❖ In Nederland besteden mannen ongeveer 2 uur per dag aan de kinderen en 42 minuten aan huishoudelijke karweitjes. Vrouwen besteden zo’n 3 uur aan de kinderen en 1 uur en 42 minuten aan de huishouding.

Gestreste moeders

❖ In Duitsland voelt ruim 70 procent van de moeders zich gestrest. Zo’n 51 procent heeft problemen met de wervelkolom en tussenwervelschijven. Ruim een derde is constant moe en neerslachtig. Bijna 30 procent heeft last van hoofdpijn of migraine.

Mishandelde moeders

❖ In Hong Kong zei 4 procent van de geënquêteerde vrouwen dat ze tijdens hun zwangerschap mishandeld waren.

❖ Uit een enquête door het blad Focus in Duitsland bleek dat bijna 1 op de 6 moeders toegaf minstens één keer door haar kind aangevallen te zijn.

[Illustraties op blz. 7]

Het moederschap kan erg stresserend zijn, omdat veel vrouwen werk en gezinsleven met elkaar in evenwicht moeten zien te houden