Een bezoek aan de stad van het zwarte goud

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN BRAZILIË

U HEBT misschien nog nooit van de Braziliaanse stad Ouro Prêto gehoord, maar in de achttiende eeuw was haar bevolking drie maal zo groot als die van New York destijds, en eens hebben haar inkomsten het geld verschaft voor de herbouw van de door een aardbeving verwoeste stad Lissabon in Portugal. In 1980 heeft de UNESCO (de organisatie van de Verenigde Naties voor onderwijs, wetenschap en cultuur) Ouro Prêto toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst, waarop nu bijna 700 plaatsen staan die zich onderscheiden door hun culturele en natuurlijke waarde. Waarom kreeg Ouro Prêto deze status? Kijk eens naar de geschiedenis van deze unieke stad.

Een gouden slok

In de eerste helft van de zeventiende eeuw waren talloze Portugese ontdekkingsreizigers, bandeirantes genaamd, Brazilië aan het verkennen op zoek naar nieuw land, indiaanse slaven en goud. Eén expeditie trok landinwaarts tot de Itacolomi. Bij deze berg ging Duarte Lopes naar een beek om zijn dorst te lessen. Hij schepte wat water in zijn houten nap en dronk. Toen merkte hij zwarte steentjes in de kom op.

Lopes verkocht de stenen aan een vriend die ze, in de veronderstelling dat ze waardevol waren, naar de gouverneur van Rio de Janeiro stuurde. Bij onderzoek van de stenen zag de gouverneur dat ze bestonden uit eersteklas goud, bedekt met een dun, zwart laagje ijzeroxide. Maar waar kwam het goud vandaan? Zodra Lopes de Itacolomi had omschreven, was de speurtocht aan de gang. In 1698 vond bandeirante Antônio Dias de Oliveira de berg waar het goud vandaan kwam. In een razend tempo kwamen goudzoekers naar een kamp bij de vindplaats, later Vila Rica genoemd. Het duurde niet lang of Vila Rica had 80.000 inwoners. Na verloop van tijd werd de plaats de hoofdstad van Minas Gerais en werd Ouro Prêto genoemd, wat „Zwart Goud” betekent.

Zwart goud wordt rood

Tussen 1700 en 1820 wonnen prospectors 1200 ton goud — 80 procent van de wereldomvattende goudopbrengst in die tijd. Maar waar ging al dat goud naar toe? Het gewonnen goud werd in het Casa dos Contos, of Huis van Aanmunting, tot staven gegoten. Daarna belandde een vijfde van het goud, de opgelegde belasting, in de schatkist van de Portugese koninklijke familie.

De kolonisten waren tegen de belasting gekant. Een van hen was Felipe dos Santos, die mijnwerkers, militairen en kerklidmaten tegen de Portugese kroon opzette. Maar de Portugezen vochten terug. In 1720 werd dos Santos opgehangen en zijn lichaam werd met paarden door de straten gesleept. De mijnwerkers keerden terug naar de mijnschachten en de belastingen bleven stijgen.

Maar dit was slechts een tijdelijk einde van de rebellie. Later diezelfde eeuw verscheen Joaquim da Silva Xavier, die de bijnaam Tiradentes had, wat „tandentrekker” betekent — een zinspeling op een van zijn banen. Hij hoorde bij een groep dichters, juristen en militairen uit Ouro Prêto die geregeld bijeenkwam in het huis van Toledo, een priester. In het begin bestonden de gesprekken hoofdzakelijk uit filosofisch gescherts, maar daarna gingen ze over op de politiek van die tijd: de Noord-Amerikaanse kolonies van Groot-Brittannië hadden onafhankelijkheid verkregen, en Frankrijk had zijn heersers onthoofd. Later werd er opstandig gesproken, toen de groep, al fluisterend, de onderdrukkende eisen van de Portugese kroon besprak. Portugals koningin, Dona Maria I, had gewaarschuwd dat rebellen onthoofd zouden worden.  Maar in 1788 nam Tiradentes, toen een vaandrig in het leger, de leiding in de Inconfidência Mineira, of de Opstand van de Staat Minas Gerais.

Een spion verraadde de namen van de samenzweerders. Een voor een werden ze gearresteerd en naar Afrika verbannen om daar te sterven. Tiradentes kwijnde weg in een vochtige gevangeniscel in Rio de Janeiro totdat hij op 21 april 1792 werd opgehangen en onthoofd. Tiradentes’ hoofd werd tentoongesteld op een paal op het stadsplein van Ouro Prêto, en de stukken van zijn gevierendeelde lichaam werden langs verschillende wegen aan palen gehangen. Hiermee werd alle eventuele opstandelingen voorlopig de moed ontnomen. Maar dertig jaar later, in 1822, werd Brazilië onafhankelijk van Portugal.

Schatten op het gebied van kunst, geschiedenis en religie

Na verloop van tijd raakte Ouro Prêto’s goud op, en toen werd het stadje minder belangrijk. Maar het behield enkele artefacten en andere herinneringen aan zijn geschiedenis. Sommige hiervan zijn gemakkelijk terug te vinden in het Inconfidênciamuseum, gelegen aan het Praça Tiradentes. Het museum, dat vroeger gebruikt werd als raadhuis en gevangenis, houdt de herinneringen aan kunst, geschiedenis en de tragedie van de stad levend.

Tentoongesteld zijn ook Tiradentes’ terechtstellingsbevel, uitgevaardigd door Dona Maria I, en stukken van de galg die voor zijn executie is gebruikt. Onder gemetselde platen, die op een rij zijn gelegd als bedden in een slaapzaal, liggen de overblijfselen begraven van enkele van Tiradentes’ medesamenzweerders. In zalen op een andere verdieping worden antieke, koloniale en imperiale gebruiksartikelen bewaard.

Edelsteenparadijs

Een wandeling naar het boveneinde van het Praça Tiradentes brengt ons bij nog een schatkamer — het gouveneurspaleis, waar altijd de gouverneurs en presidenten van het land hebben gewoond. Momenteel is de Escola de Minas er gevestigd, een school voor voortgezette opleidingen in mijnbouwkunde, geologie en metaalkunde. Het museum van de school stelt op indrukwekkende  wijze een opmerkelijke collectie tentoon van 20.000 monsters van 3000 soorten mineralen, edelstenen, kristallen en natuurlijk ouro prêto, zwart goud.

Goud is nu niet meer een belangrijke bron van inkomsten. Maar het gebied levert nog steeds aquamarijn, smaragd en gele topaas (’imperial topaz’) op. Zo’n vijftig jaar geleden was alleen een handjevol experts de kunst van het slijpen van edelstenen machtig. Maar nu zijn er massa’s freelance edelsteenzoekers en juweliers rond het Praça Tiradentes. De winkelier zal u niet alleen een les geven in het determineren van de edelstenen maar zal u ook voorstellen aan de slijpers en polijsters van de edelstenen, die in de achterkamers werken. Zij zullen u op hun beurt graag laten zien hoe edelstenen worden geslepen. Dit gebaar van gastvrijheid weerspiegelt het gevoel van de inwoners dat ze bevoorrecht zijn om in een stad te wonen met een boeiende geschiedenis.

Als u van plan bent naar Brazilië te gaan, neem dan zeker een wandeling door het fotogenieke Ouro Prêto in uw reisplannen op.

[Kaart op blz. 22]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Ouro Prêto

[Verantwoording]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Illustratie op blz. 22, 23]

Als het ijzeroxide wordt verwijderd, worden de zwarte stenen goudklompjes

[Illustratie op blz. 23]

Ouro Prêto met de Itacolomi in de verte

[Illustratie op blz. 24]

Inconfidênciamuseum, Praça Tiradentes

[Illustratie op blz. 24]

Aquamarijn, ’imperial topaz’ en smaragd

[Verantwoording]

Gems: Brasil Gemas, Ouro Preto, MG