Wanneer het midden op de dag donker wordt

DOOR ONTWAAKT!-MEDEWERKERS IN ANGOLA EN ZAMBIA

’MIDDEN op de dag donker? Dat kan niet!’, zeggen sommigen wellicht. Het is niet alleen mogelijk, maar het gebeurt ook verschillende keren per decennium — telkens wanneer er een totale zonsverduistering of zoneclips is. Waardoor wordt een zonsverduistering veroorzaakt en waarom is dat zo’n spectaculair gezicht? Voor het antwoord moeten we bij de maan beginnen.

Bent u bekend met de manier waarop de maan van vorm verandert als ze haar baan rond de aarde beschrijft? Wanneer de zon en de maan aan de uiteinden van de hemel tegenover elkaar staan, zien we in het oosten het opgaan van wat we een volle maan noemen en in het westen het ondergaan van de zon. Naarmate de dagen verstrijken, komt de maan elke avond later op, waarbij hij geleidelijk langs de hemel schuift in de richting van de opkomende zon. Het verlichte deel van de maan wordt langzamerhand kleiner, en wordt ten slotte slechts een maansikkel. Wanneer de maan de hele dag samen met de zon aan de hemel staat, verdwijnt zelfs die sikkel en is de maan, met haar donkere zijde naar de aarde gericht, vrijwel onzichtbaar. Dit wordt nieuwe maan genoemd. Daarna gebeurt het omgekeerde, met de maan die zich terugtrekt van de zon en ten slotte weer een volle maan wordt. Die cyclus herhaalt zich ongeveer elke 28 dagen.

De bepalende factor voor een zonsverduistering is de nieuwe maan. Gewoonlijk schuift ze in de hemel gewoon bij daglicht langs de zon, zonder dat we dat waarnemen omdat hun banen zich niet in hetzelfde vlak bevinden. Maar zo nu en dan staan de zon, de maan en de aarde precies op één lijn. Dan valt de schaduw van de maan op het aardoppervlak waardoor er een verduistering ontstaat.

Zonsverduisteringen zijn het resultaat van een unieke relatie tussen de zon, de maan en de aarde. De zon heeft een ontzagwekkende omvang, met een diameter die ongeveer 400 keer groter is dan die van de maan. Het is echter opmerkelijk dat de afstand van de aarde tot de zon ongeveer 400 keer groter is dan die tot de maan. Het gevolg is dat de zon en de maan vanuit ons gezichtspunt bijna even groot lijken. Daardoor kan het soms lijken alsof de maan de zon geheel bedekt.

Voor zo’n totale zonsverduistering moeten de zon, de maan en de aarde niet alleen precies op één lijn staan, maar moet de maan zich ook in dat deel van haar baan bevinden dat dicht bij de aarde is. * Wanneer dat gebeurt, brengt de punt van de kegelvormige schaduw van de maan langs een smalle strook van het aardoppervlak duisternis teweeg.

In het geval van de totale zonsverduistering van 21 juni 2001 zou de schaduw wel 200 kilometer breed zijn. Het pad van duisternis zou bij zonsopgang aan de oostkust van Zuid-Amerika beginnen en over de zuidelijke Atlantische Oceaan lopen, waar de verduistering haar maximale duur van bijna vijf  minuten zou bereiken. Na Angola, Zambia, Zimbabwe en Mozambique te zijn gepasseerd, zou het eindpunt van het pad bij zonsondergang voor de oostkust van Madagaskar liggen. Laten we eens zien hoe dit hemelse schouwspel op waarnemers in Angola en Zambia overkwam.

Voorbereidingen voor het evenement

Met hooggespannen verwachtingen kwamen beroepsonderzoekers, amateurastronomen en vele anderen naar Afrika voor deze eerste totale zonsverduistering van het nieuwe millennium. Omdat Lusaka (Zambia) de enige hoofdstad was op het traject van de eclips begaven veel bezoekers zich daar naar toe om er vanaf die plek naar te kijken.

Dit was misschien de grootste toeristische attractie die Zambia ooit heeft gehad. Slechts een paar dagen vóór de verduistering werd Lusaka overstroomd met duizenden bezoekers. Maanden van tevoren waren er voorbereidingen getroffen voor het evenement. Hotels, lodges, campings en particuliere huizen waren allemaal volgeboekt om de menigte bezoekers te huisvesten.

Een van de lokaties waar de mensen konden kijken was het vliegveld van Lusaka, waar bezoekers ’s morgens konden arriveren, de verduistering konden waarnemen en dan ’s avonds konden vertrekken. Wekenlang kondigden tv- en radiostations het komende spektakel aan waarbij herhaaldelijk werd gewaarschuwd voor het gevaar om met het blote oog naar de zon te kijken. De verkoop van speciale eclipsbrillen overtrof alle verwachtingen en in veel winkels waren ze uitverkocht.

De verduistering zou op het Afrikaanse continent echter het eerst in Angola te zien zijn, bij de kuststad Sumbe. Hier zouden de toeschouwers een totale verduistering van vier en een halve minuut meemaken, de maximale duur boven land.

Maanden van tevoren werden er in Luanda, de hoofdstad van Angola, en in andere grote steden aanplakborden opgehangen die de verduistering aankondigden en waarschuwden voor de gevaren. De schaduw van de maan zou zich dwars over het midden van het land verplaatsen, dus in het hele land zou minstens een bijna complete verduistering te zien zijn. In Luanda zou men kunnen zien dat 96 procent van de zonneschijf werd bedekt. De regering regelde samen met particuliere bedrijven de import en distributie van miljoenen speciale eclipsbrillen. Veel brillen werden weggegeven aan arme mensen.

Sumbe, gelegen op een prachtige smalle kustvlakte tussen de zuidelijke Atlantische Oceaan en het Angolese centrale plateau, was in Angola het centrum van de activiteiten rond de zonsverduistering. Het gebied rond Sumbe is gespaard voor de ergste gevechten die in Angola enorme verwoestingen hebben aangericht, dus bezoekers treffen er een ongeschonden stad aan met zo’n 25.000 inwoners, die hartelijk, vriendelijk en extravert zijn. Om alle bezoekers onder te brengen, werden er extra toeristenaccommodaties ingericht en werden er verbeteringen aangebracht aan de plaatselijke elektriciteitsvoorzieningen. Er werd een speciale eclipsworkshop georganiseerd voor wetenschappers, ministers en welzijnswerkers uit Angola en andere landen. Op het strand werd een flink podium opgezet voor het grootste showprogramma dat ooit in Sumbe was opgevoerd.

De grote dag breekt aan

Een van de voordelen van het observeren van de zonsverduistering vanuit Angola was dat het weer in juni vrij droog is. Maar stel u de ontzetting voor toen er de dag vóór de verduistering in het gebied van Sumbe wolken verschenen! De hele avond tot en met de volgende morgen lag de stad onder een dik wolkendek. Zou alle hoop om de eclips te zien op een teleurstelling uitlopen? Halverwege de ochtend begon de lucht te breken en aan het eind van de ochtend was de hemel blauw en onbewolkt. Wat een opluchting! In Zambia was men net zo ongerust omdat bij het ochtendgloren bleek dat de hemel nevelig en bewolkt was. Maar ook daar werd het zicht net op tijd helder. Lees eens hoe ooggetuigen de opeenvolgende gebeurtenissen beschrijven.

Angola: „We kozen een úítstekende plek met uitzicht over de zee om de verduistering gade te slaan. Toen het moment naderde, verzamelde zich een menigte mensen uit de stad op het strand op de plekken die waren afgezet om de eclips te observeren. Om twaalf uur ’s middags, vlak vóór de verduistering, zetten velen hun beschermende bril op om naar de eerste ’hap’ van de maan uit de zonneschijf te kijken. Even na twaalven begon de verduistering. Door een verrekijker of een telescoop waren een aantal zonnevlekken — donkere vlekjes op de oppervlakte van de zon — zichtbaar. Waarnemers zagen dat die vlekken een voor een door de schaduw werden geabsorbeerd. Naarmate de verduistering vorderde, daalde de temperatuur merkbaar en kreeg het licht een vreemde kleur. Ten slotte, toen de laatste sikkel van  de zon door de voortschrijdende schaduw werd bedekt, werd het donker.”

Zambia: „Het Zambiaanse bijkantoor van Jehovah’s Getuigen in Makeni (Lusaka) lag op een bijna ideale lokatie om de totale zonsverduistering te bekijken. Om 15.07 uur begon de maan de zon te bedekken. Schaduwbanden schoven over muren van gebouwen, wat het effect van lichtrimpelingen gaf. De wind ging liggen en vogels werden stil. De dieren in de natuur begonnen zich gereed te maken voor de nacht. Om 15.09 uur, een paar seconden voor de totaliteit, restten er van de verdwijnende zonneschijf alleen nog maar een paar glimmende lichtpuntjes, toen nog maar één. Deze verschijnselen worden respectievelijk „Baily’s beads” (het parelsnoereffect) en de diamanten ring genoemd. * Daarna werd de chromosfeer zichtbaar, een rozerode flits, gevolgd door totaliteit en duisternis!”

Angola: „De aanblik van de schitterende diamanten ring ontlokte kreten van ontzag en verwondering. Vervolgens begon op 13.48 uur (plaatselijke tijd) de totaliteit. De reacties waren heel verschillend. Enkelen waren alleen maar druk bezig met het nemen van foto’s. Anderen begonnen in koor te roepen: ’Totaliteit! Totaliteit! Totaliteit!’ Weer anderen begonnen te fluiten en kreten van verbazing te slaken toen het midden op de dag donker werd. Uitlopers van de wel een miljoen graden hete atmosfeer van de zon leken in alle richtingen te vloeien en vormden zo de corona. Rond de donkere omtrek van de maan konden we bogen van vlammend gas zien. Plotseling, alsof de tijd een sprongetje vooruit had gemaakt, was de totaliteit voorbij en verscheen er aan de andere kant van de schaduw een felle straal zonlicht.

Toen de zonneschijf te voorschijn begon te komen, zagen we de zonnevlekken, daarvoor geabsorbeerd, een voor een uit de duisternis te voorschijn komen, terwijl de vertrouwde cirkelvorm van de zon zich langzaam herstelde.”

Zambia: „De totale zonsverduistering duurde hier drie minuten en veertien seconden, dus hadden we tijd om het ontzagwekkende van de gebeurtenis op ons in te laten werken. Het was donker maar er was een schemerige gloed overal langs de horizon.  Hoewel de hemel nog blauw was, waren er planeten te zien die normaalgesproken door de zon aan het gezicht onttrokken zijn — Jupiter en Saturnus bijvoorbeeld waren duidelijk zichtbare lichtpunten. Het spectaculairste aspect van de eclips was misschien wel de corona van de zon, die eruitzag als een rozeachtig-witte gloed rond een zwarte schijf. Gebiologeerde waarnemers beschreven haar als ’gewoonweg verbluffend, indrukwekkend’. Geleidelijk schoof de maanschijf opzij waardoor er steeds meer van het oppervlak van de zon te zien was en de zonnestralen de aarde onbelemmerd konden bereiken. Om 16.28 uur was de zonsverduistering voorbij!”

Lessen van de eclips

Na afloop hadden veel mensen het over het ontroerende effect dat de ervaring op hen had gehad. In Angola zei een vrouw dat ze bijna tot tranen bewogen was. Een ander dacht na over het prachtige geschenk waarin God had voorzien. Weer iemand anders merkte op dat alleen een liefdevolle Schepper voor dit schouwspel zou zorgen zodat mensen de onvoorstelbare schoonheid van de krachtbron van de aarde naar waarde konden schatten.

Het was duidelijk dat veel mensen in Afrika een groot respect voor de Schepper en de bijbel hebben. Toen Jehovah’s Getuigen in de stad Sumbe met anderen over de zonsverduistering spraken en opmerkten dat dit slechts een van de prachtige werken is van Jehovah, onze Schepper, waren de inwoners echt geïnteresseerd in een gesprek over dit onderwerp. Velen namen enthousiast exemplaren aan van een recente Wachttoren waarin op die prachtige werken werd ingegaan.

Dit hemelverschijnsel maakte dat miljoenen mensen een paar minuutjes hun problemen vergaten en zich concentreerden op iets wat werkelijk opbouwend en verbazingwekkend is. Na het zien van de prachtige kenmerken van de zon die normaalgesproken onzichtbaar zijn, dachten sommigen aan de onzichtbare, maar zelfs nog wonderbaarder heerlijkheid van haar Schepper, Jehovah God.

[Voetnoten]

[Diagram op blz. 21]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

→ →

Zon → Maan ⇨ Verduisterd gebied ⇨ Aarde

→ →

[Verantwoording]

© 1998 Visual Language

[Illustraties op blz. 23]

„Baily’s beads”

Totaliteit

Diamanten ring

[Verantwoording]

Courtesy Juan Carlos Casado, www.skylook.net

[Illustratie op blz. 23]

Eclipswaarnemers in Lusaka (Zambia)