Jonge mensen vragen . . .

Is die groepsdruk echt zo sterk?

„Ik denk niet dat ik last heb van druk van leeftijdgenoten.” — Pamela, een leerlinge op de middelbare school.

„Ik denk niet dat groepsdruk nog zo’n grote invloed op me heeft. De meeste druk die ik voel, komt van binnen uit.” — Robbie, een jonge volwassene.

HEB je er ooit weleens zo over gedacht? Natuurlijk, je weet misschien dat de bijbel zegt: „Slechte omgang bederft nuttige gewoonten” (1 Korinthiërs 15:33). Maar toch vraag je je af: wordt groepsdruk overschat, is die druk misschien niet zo sterk als mijn ouders en andere ouderen zeggen?

Als je van tijd tot tijd met zulke twijfels zit, ben je daarin niet de eerste jongere. Maar denk nu eens na over de volgende mogelijkheid. Zou er meer groepsdruk kunnen zijn dan je denkt? Veel jongeren zijn erachter gekomen hoe krachtig de druk van leeftijdgenoten is. Angie bijvoorbeeld geeft toe dat ze misschien meer doet dan ze zou willen om zich aan te passen aan de mensen om haar heen. Ze zegt: „Soms is de sociale druk zo krachtig dat je niet eens merkt dat het groepsdruk is. Je begint te geloven dat het uit je eigen binnenste komt.”

Robbie, die boven werd geciteerd, zegt ook dat zijn grootste druk van binnen uit komt. Toch geeft hij toe dat het moeilijk is vlak bij een grote stad te wonen. Waarom? Vanwege de groepsdruk die er uitgaat van een materialistische omgeving. Hij zegt: „Rijkdom is zo ontzettend belangrijk hier.” Het is duidelijk dat groepsdruk een kracht is waarmee rekening gehouden moet worden. Waarom denken dan zoveel jongeren dat groepsdruk hen niet beïnvloedt?

Bedrieglijk krachtig

Groepsdruk kan bedrieglijk zijn — misschien merken we het zelfs niet eens. Ter illustratie: Wanneer we ons ter hoogte van de zeespiegel bevinden, oefent de enorme massa lucht boven ons een constante druk op ons uit van ongeveer een kilo per vierkante centimeter. * Al leef je elke dag onder die druk, je merkt het nauwelijks. Hoe is dat mogelijk? Je bent eraan gewend.

 Nu is atmosferische druk niet per se schadelijk. Maar wanneer mensen subtiele druk op ons uitoefenen, krijgen ze het misschien geleidelijk voor elkaar dat we veranderen. De apostel Paulus begreep hoe krachtig groepsdruk is. Hij waarschuwde de christenen in Rome: ’Laat de wereld om je heen je niet in haar eigen vorm persen’ (Romeinen 12:2, Phillips). Maar hoe zou dat in z’n werk kunnen gaan?

Hoe groepsdruk werkt

Vind je het prettig als anderen je aardig vinden en je accepteren? De meesten van ons wel. Toch kan onze natuurlijke hunkering naar die goedkeuring ook een keerzijde hebben. Hoever zouden we gaan om de acceptatie te krijgen waarnaar we snakken? Zelfs als we wat dat betreft zeker van onszelf zijn, hoe staat het dan met de mensen om ons heen? Doen die zelfs wel moeite om weerstand te bieden aan groepsdruk, of laten ze toe dat ze erdoor in een vorm worden geperst?

Tegenwoordig beschouwen bijvoorbeeld veel mensen de morele maatstaven van de bijbel als uit de tijd of onrealistisch in onze moderne wereld. Velen vinden dat het niet zo belangrijk is om God te aanbidden op de manier die hij in zijn Woord van ons verlangt (Johannes 4:24). Waarom denken ze daar zo over? Het antwoord kan ten dele worden toegeschreven aan groepsdruk. In Efeziërs 2:2 zegt Paulus over het samenstel van dingen van de wereld dat het een „geest” of overheersende houding heeft. Die geest oefent druk uit op mensen om zich aan te passen aan de mening van een wereld die Jehovah niet kent. Hoe zouden wij erdoor beïnvloed kunnen worden?

Onze dagelijkse activiteiten in verband met school, studie, gezinsverplichtingen en werk maken het gewoonlijk noodzakelijk dat we omgaan met mensen die niet al onze christelijke normen en waarden delen. Op school zitten misschien veel jongeren die ten koste van vrijwel alles populair willen zijn, immorele seksuele relaties aangaan of zelfs drugs en te veel alcohol gebruiken. Wat zal er gebeuren als we nauwe vriendschappen aanknopen met mensen die zich zo gedragen of zulk gedrag normaal of zelfs respectabel vinden? Het is waarschijnlijk dat we een soortgelijke houding — misschien aanvankelijk langzaam — zullen gaan overnemen. De „geest” of „lucht” van de wereld zal druk op ons uitoefenen, ons als het ware in de vorm van de wereld persen.

Het is interessant dat moderne sociologen experimenten hebben gedaan die deze bijbelse beginselen ondersteunen. Neem bijvoorbeeld het opmerkelijke Asch-experiment. Iemand wordt gevraagd bij een groep mensen te gaan zitten. Dr. Asch laat een grote kaart zien met een verticale lijn, vervolgens nog een kaart met drie verticale lijnen van duidelijk verschillende lengten. Daarna vraagt hij de personen in de groep welke lijn naar hun mening even lang lijkt als de eerste. Het antwoord is makkelijk. De eerste paar keer is iedereen het met elkaar eens. Maar bij de derde proef verandert er iets.

Net als daarvoor is makkelijk te zien welke lijnen even lang zijn. Maar zonder dat de proefpersoon het weet, worden de andere leden van de groep betaald om mee te werken aan het experiment. Ze geven allemaal hetzelfde verkeerde antwoord. Wat gebeurt er? Van de proefpersonen blijft slechts 25 procent resoluut bij het antwoord waarvan ze weten dat het juist is. Alle anderen stemmen ten minste eenmaal met de groep in — zelfs als dit betekent dat ze loochenen wat hun ogen hun vertellen!

Het is duidelijk dat mensen zich zozeer willen aanpassen aan de mensen in hun omgeving dat de meesten zelfs iets zullen loochenen waarvan ze weten dat het waar is. Veel jonge mensen hebben die druk persoonlijk ondervonden. De zestienjarige Daniel erkent: „Groepsdruk kan ervoor zorgen dat je verandert. En als er meer mensen bij zijn, wordt de druk groter. Het kan zelfs gebeuren dat je gaat denken dat hun gedrag juist is.”

De eerder geciteerde Angie geeft een typisch voorbeeld van zulke druk op school: „Toen je in de laagste klassen van de middelbare school zat, was  het heel belangrijk wat voor kleren je droeg. Je moest de merken hebben. Niet omdat je zo graag $50 aan een shirt uitgaf — dat is toch belachelijk?” Zoals Angie opmerkt, kan het moeilijk zijn de druk op te merken op het moment dat die op je inwerkt. Maar zou groepsdruk ons kunnen treffen in ernstiger kwesties?

Waarom groepsdruk gevaarlijk kan zijn

Stel je zwemt in zee. Terwijl je aan het zwemmen bent en met de golven meedeint, kunnen er ongemerkt andere sterke krachten aan het werk zijn. De golven duwen je richting land, maar misschien is er ook nog een onderstroom. Langzaam trekt die je zijwaarts. Wanneer je ten slotte de kust afspeurt, kun je je familie en vrienden niet meer zien. Je merkte helemaal niet dat de stroom je zo ver zijwaarts had meegevoerd! Onze gedachten en gevoelens staan tijdens onze dagelijkse activiteiten op een soortgelijke manier onder een constante invloed. Voordat we er erg in hebben, kunnen die invloeden ons meevoeren, ver weg van de maatstaven waaraan we altijd dachten te zullen vasthouden.

De apostel Petrus bijvoorbeeld was een dappere man. Onbevreesd gebruikte hij een zwaard toen hij in de nacht van Jezus’ arrestatie met een vijandige menigte werd geconfronteerd (Markus 14:43-47; Johannes 18:10). Toch leidde groepsdruk er jaren later toe dat hij duidelijk partijdigheid toonde. Hij vermeed niet-joodse christenen — ook al had hij daarvoor een visioen van Christus gekregen waarin hem werd opgedragen heidenen niet als onrein te bezien (Handelingen 10:10-15, 28, 29). Petrus had er misschien meer moeite mee om de minachting van andere mensen onder ogen te zien dan de punt van een zwaard! (Galaten 2:11, 12) Groepsdruk kan beslist gevaarlijk zijn.

Het is belangrijk de kracht van groepsdruk te erkennen

Het voorbeeld van Petrus kan ons een belangrijke les leren. Sterk zijn in een aantal opzichten betekent niet dat je in alle opzichten sterk bent. Petrus had zwakke plekken en die hebben we allemaal. Ongeacht wie we zijn, we moeten ons bewust worden van de terreinen waarop we kwetsbaar zijn. We zouden onszelf eerlijk kunnen afvragen: Wat is mijn kwetsbare plek? Verlang ik naar een weelderige levensstijl? Heeft persoonlijke ijdelheid vaste voet gekregen in mijn hart? Hoever zou ik gaan om lof, status en populariteit te verwerven?

Nu zouden we ons misschien nooit expres blootstellen aan schadelijke invloeden door omgang te kiezen met drugsgebruikers of mensen die in seksueel opzicht immoreel zijn. Maar hoe staat het met onze subtielere zwakheden? Als we het verkiezen nauw om te gaan met mensen die ons zullen beïnvloeden op het terrein waarop we een zwakheid hebben, vragen we erom dat we door groepsdruk worden gemanipuleerd — wat voor ons misschien tot blijvende schade leidt.

Gelukkig is echter niet alle groepsdruk verkeerd. Kunnen we groepsdruk aan — en er zelfs ons voordeel mee doen? En hoe kunnen we weerstand bieden aan negatieve groepsdruk? Die vragen zullen in een volgend artikel van „Jonge mensen vragen . . .” worden behandeld.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 12, 13]

Een materialistische omgeving kan zeer sterke groepsdruk teweegbrengen