Slaap — Luxe of noodzaak?

SOMMIGE MENSEN vinden slapen tijdverspilling. Ze geven de voorkeur aan een heel druk dagelijks programma van zakelijke en sociale afspraken en willen pas gaan slapen als ze verschrikkelijk moe zijn. Anderen daarentegen die de ene nacht na de andere tot in de vroege ochtenduren liggen te woelen en te draaien, zouden ik weet niet wat willen geven voor een nacht lekker slapen.

Waarom hebben sommigen er zo veel moeite mee de slaap te vatten of door te slapen, terwijl anderen dolgraag wakker blijven? Moeten we slaap als een luxe of als een noodzaak zien? Om die vragen te beantwoorden, moeten we begrijpen wat er gebeurt terwijl we slapen.

De mysteries van het in slaap vallen

Waardoor precies iemand het bewustzijn verliest en in slaap valt, is nog steeds een mysterie. Onderzoekers hebben echter wel vastgesteld dat slaap een complex proces is dat gereguleerd wordt door de hersenen en zich aan een 24-uurs biologische klok houdt.

Met het ouder worden veranderen onze slaapgewoonten. Een pasgeborene slaapt frequente korte periodes met een totale duur van zo’n achttien uur per dag. Volgens slaapspecialisten blijken sommige volwassenen slechts drie uur slaap per dag nodig te hebben maar andere wel tien uur.

 Uit recent onderzoek is gebleken dat variaties in onze biologische klok ook verklaren waarom het voor sommige tieners een hele strijd is om ’s ochtends uit bed te komen. De biologische klok schijnt tijdens de puberteit vooruit te schuiven, waardoor jongeren later willen gaan slapen en later wakker worden. Dat uitstel van slaap is gewoon en verdwijnt meestal in de latere tienerjaren.

Onze biologische klok wordt geregeld door chemische substanties, waarvan er al heel wat geïdentificeerd zijn. Een ervan is melatonine, een hormoon waarvan men denkt dat het slaperigheid veroorzaakt. Melatonine wordt geproduceerd in de hersenen, en sommige wetenschappers zijn van mening dat dit hormoon verantwoordelijk is voor de vertraging van de stofwisseling die plaatsvindt voor het in slaap vallen. Door de afscheiding van melatonine nemen de lichaamstemperatuur en de bloedstroom naar de hersenen af, terwijl onze spieren geleidelijk hun spanning verliezen en slap worden. Wat gebeurt er vervolgens als iemand afdaalt in de mysterieuze wereld van de slaap?

„Het hoofdgerecht”

Een uur of twee nadat we in slaap gevallen zijn, beginnen onze ogen snel heen en weer te bewegen. Naar aanleiding van dit verschijnsel hebben wetenschappers de slaap verdeeld in twee basisfasen, de REM-slaap (van het Engelse rapid eye movement: snelle oogbeweging) en de non-REM-slaap. De non-REM-slaap kan onderverdeeld worden in vier stadia van steeds diepere slaap. Tijdens een gezonde nachtrust herhaalt de REM-slaap zich diverse malen, afgewisseld door de non-REM-slaap.

Het dromen gebeurt voornamelijk tijdens de REM-slaap. In die fase ontspannen de spieren zich ook maximaal, waardoor de slaper zich bij het wakker worden lichamelijk verkwikt voelt. Bovendien denken sommige wetenschappers dat pas vergaarde informatie in deze slaapfase wordt opgeslagen in ons langetermijngeheugen.

Tijdens de diepe slaap (stadia 3 en 4 van de non-REM-slaap) dalen onze bloeddruk en hartslag, waardoor de bloedsomloop rust krijgt en er een bijdrage wordt geleverd aan het voorkomen van hart- en vaatziekten. Daarnaast is de productie van groei hormoon tijdens de non-REM-slaap het grootst. Sommige tieners maken ’s nachts wel vijftigmaal zoveel groeihormoon aan als overdag.

Slaap schijnt ook van invloed te zijn op onze eetlust. Wetenschappers hebben ontdekt dat de slaap in feite, om Shakespeare te citeren, „het hoofdgerecht van ’s levens feest” is. Onze hersenen interpreteren slaapgebrek als voedselgebrek. Terwijl we slapen, scheidt ons organisme leptine af, het hormoon dat ons lichaam normaal laat weten dat we genoeg gegeten hebben. Als we langer wakker blijven dan verstandig is, maakt ons lichaam minder leptine aan en hunkeren we naar meer koolhydraten. Slaapgebrek kan dus leiden tot een grotere consumptie van koolhydraten, die weer kan leiden tot zwaarlijvigheid. — Zie het kader „Een middagdutje” op bladzijde 6.

Essentieel voor de gezondheid

Maar dat is nog niet alles. Slaap maakt het makkelijker voor ons lichaam om in de stofwisseling vrije radicalen om te zetten, moleculen die van  invloed zouden zijn op de veroudering van cellen en zelfs kanker zouden veroorzaken. Bij een recent onderzoek verricht door de University of Chicago mochten elf gezonde jonge mannen zes dagen lang maar vier uur per dag slapen. Aan het eind van die periode functioneerden hun lichaamscellen als die van zestigjarigen en was hun insulinespiegel vergelijkbaar met die van een diabetespatiënt! Slaapgebrek belemmert zelfs de aanmaak van witte bloedcellen en het hormoon cortisol, waardoor iemand vatbaarder wordt voor infecties en hart- en vaatziekten.

Het lijdt geen twijfel dat slaap van essentieel belang is voor een gezond lichaam en een gezonde geest. Volgens de onderzoeker William Dement, de oprichter van het eerste centrum voor slaaponderzoek, aan de Stanford University in de Verenigde Staten, „schijnt slaap de belangrijkste indicator te zijn voor uw levensduur”. Deborah Suchecki, onderzoekster aan een centrum voor slaaponderzoek in het Braziliaanse São Paulo, merkt op: „Als mensen wisten wat zich afspeelt in een lichaam dat slaap te kort komt, zouden ze niet zo snel concluderen dat slaap tijdverspilling is of alleen voor luie mensen.” — Zie het kader hierboven.

Maar heeft alle slaap een herstellende uitwerking? Hoe komt het dat sommige mensen de hele nacht slapen en zich dan nog niet verkwikt voelen? Het volgende artikel zal u helpen enkele van de voornaamste slaapstoornissen te identificeren en zal tevens uiteenzetten hoe u slaap van goede kwaliteit kunt krijgen.

[Kader/Illustratie op blz. 6]

DE GEVOLGEN VAN SLAAPGEBREK

KORTETERMIJNGEVOLGEN

▪ Slaperigheid

▪ Plotselinge stemmingswisselingen

▪ Verlies van kortetermijngeheugen

▪ Verlies van creativiteit en het vermogen activiteiten te plannen en uit te voeren

▪ Concentratieverlies

LANGETERMIJNGEVOLGEN

▪ Zwaarlijvigheid

▪ Vroegtijdige veroudering

▪ Vermoeidheid

▪ Grotere kans op infecties, diabetes, hart- en vaatziekten en ziekten van het maag-darmkanaal

▪ Chronisch geheugenverlies

[Kader op blz. 6]

EEN MIDDAGDUTJE

Hebt u na de lunch ooit een onbedwingbare slaperigheid voelen opkomen? Dat hoeft niet te betekenen dat u slaap te kort komt. Het is normaal als iemand zich vroeg in de middag slaperig voelt; dat komt door een natuurlijke daling van de lichaamstemperatuur. Bovendien hebben wetenschappers onlangs een eiwit ontdekt, hypocretine of orexine genaamd, dat in de hersenen wordt aangemaakt en ons helpt wakker te blijven. Welk verband bestaat er tussen hypocretine en voedsel?

Wanneer we eten, produceert het lichaam leptine om ons de indruk te geven dat we genoeg gegeten hebben. Maar leptine onderdrukt de productie van hypocretine. Met andere woorden, hoe meer leptine er in de hersenen is, des te minder hypocretine er is en des te groter het gevoel van slaperigheid. Dat zou de reden kunnen zijn waarom er in sommige landen een siësta wordt gehouden — een onderbreking van de werkdag waardoor mensen na de lunch even kunnen slapen.

[Grafiek op blz. 5]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

DE SLAAPFASEN

Vereenvoudigde grafische weergave

Slaapfasen

Wakker

REM

Non-REM

Lichte slaap 1

2

3

Diepe slaap 4

1 2 3 4 5 6 7 8

Uren slaap

[Illustratie op blz. 4, 5]

Voldoende slaap is essentieel voor een gezond lichaam en een gezonde geest

[Illustratie op blz. 5]

De productie van groeihormoon is tijdens de slaap het grootst