Verhaaste kinderjaren

ONDER een dreigende lucht brulde de motor van het eenmotorige vliegtuigje terwijl het snelheid won en loskwam van de startbaan. Het was een compleet mediaspektakel geweest, met belangstelling van de actualiteitenrubrieken, draaiende camera’s en verslaggevers die bewonderende vragen stelden en gul waren met complimenten. Naar wie was al die aandacht uitgegaan? Niet naar de enige bevoegde piloot aan boord van het vliegtuig en niet naar de enige passagier — een volwassen man — maar veeleer naar het dochtertje van de passagier. Ze was zeven jaar.

Het kleine meisje zou het toestel vliegen. Er viel een record te breken en het schema was strak. De media zouden op haar staan te wachten bij de volgende landingsplaats. En dus klommen de drie ondanks het sombere weer aan boord. Het meisje ging op een kussen zitten zodat ze het instrumentenbord kon overzien, en dankzij verlengstukken aan de vloerpedalen waren die voor haar voeten bereikbaar.

De vlucht duurde helaas erg kort. Door een plotseling opstekende hevige storm veranderde het toestel van koers, raakte in een overtrokken vlucht en verongelukte, waarbij alle drie de inzittenden het leven verloren. De media waren plotseling een en al verdriet in plaats van lof. Enkele verslaggevers en redacteuren vroegen zich af of de media voor een deel verantwoordelijk waren voor de tragedie. Veel mensen begonnen aan te dringen op een vliegverbod voor kinderen. In de Verenigde Staten werden wetten van die strekking aangenomen. Maar achter de sensatiezucht en de simpele oplossingen gingen dieper liggende problemen schuil.

Die tragedie heeft sommige mensen tot nadenken gestemd over een trend van onze tijd. Kinderen worden tegenwoordig in ijltempo door hun kindertijd gejaagd, gedwongen zich op heel jonge leeftijd  al van volwassen taken te kwijten. Het is waar dat de gevolgen niet altijd zo dramatisch of zo tragisch zijn, maar ze kunnen van verstrekkende en langdurige aard zijn. Laten we eens enkele manieren bekijken waarop kinderjaren verhaast kunnen worden.

Haastig onderwezen

Het is begrijpelijk dat ouders heel graag zien dat hun kinderen het goed doen. Maar wanneer die wens extreme vormen aanneemt, bestaat de kans dat ouders hun kinderen overladen, hen te hard en te vroeg pushen. Dat proces begint vaak heel onschuldig. Het wordt bijvoorbeeld steeds normaler dat ouders hun kinderen opgeven voor naschoolse activiteiten, variërend van sporten tot muziek- of balletlessen. Vaak komen daar nog speciale bijlessen bij.

Het is uiteraard niet verkeerd om de talenten of interesses van een kind te stimuleren. Maar zou het kunnen zijn dat sommige ouders daarin te ver doorschieten? Dat is duidelijk het geval wanneer kinderen onder bijna net zo’n grote druk schijnen te staan als gestreste volwassenen. Het blad Time merkt op: „Kinderen die eens een jeugd hadden, hebben nu een studiepakket; kinderen die zich zouden moeten bewegen met de tomeloze energie van de jeugd, bewegen zich nu met de verheven doelgerichtheid van de werkbij.”

Sommige ouders hopen dat hun kleine kinderen een carrière als wonderkind wacht in de sport, in de muziek of op het toneel. Voordat hun kinderen geboren zijn, geven hun ouders hen al op voor de peuterklas, in de hoop hun vooruitzichten op succes te verbeteren. Daarnaast laten sommige moeders zich inschrijven op „prenatale universiteiten”, die muziekonderwijs geven voor nog ongeboren baby’s. Het doel daarvan is, hun zich ontwikkelende hersenen te stimuleren.

In sommige landen worden kinderen al voor hun zesde jaar beoordeeld op hun lees- en rekenbekwaamheden. Dat gebruik is aanleiding geweest tot bezorgdheid over emotionele schade. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met een kind dat „zakt” op de kleuterschool? David Elkind, auteur van het boek The Hurried Child, merkt op dat scholen geneigd zijn kinderen te snel en te vroeg een etiket op te plakken. Dat doen ze, voert Elkind aan, eerder uit managementsoverwegingen dan om redenen die met het effectief onderwijzen van kinderen te maken hebben.

Wordt er een prijs betaald voor het pushen van kinderen om in feite vóór hun tijd bekwame kleine volwassenen te worden? Elkind maakt zich ongerust over de manier waarop de samenleving het idee heeft opgepakt om kinderen te bekwamen voor het dragen van grotemensenlasten. Hij zegt: „Het weerspiegelt onze neiging om  de toenemende en niet-aflatende druk op de hedendaagse jeugd als ’normaal’ te aanvaarden.” De opvattingen over wat normaal is voor kinderen, schijnen inderdaad snel te veranderen.

Haast om te winnen

Veel ouders schijnen het normaal te vinden, raadzaam zelfs, om hun kinderen bij te brengen dat winnen boven alles gaat — vooral in de sport. Olympische medailles, daarop is het streven van veel kinderen gericht. Voor de glorie van een paar momenten van victorie en om hen voor later van een goed inkomen te verzekeren, worden sommige kinderen gedwongen in alle haast door hun kinderjaren te rennen of ze zelfs over te slaan.

Sta eens stil bij de turnsters. Ze beginnen op heel jonge leeftijd met zware nummers die een enorme belasting voor hun kleine lichaam betekenen. Jarenlang bereiden ze zich mentaal en fysiek op de Olympische Spelen voor. Natuurlijk zullen er slechts een paar winnen. Zullen de verliezers het gevoel hebben dat de einduitslag de opoffering van een groot deel van hun jeugd waard is geweest? Op de lange duur kunnen zelfs de winnaars daar hun twijfels over hebben.

Emotioneel worden deze kleine meisjes vaak door hun kinderjaren heen gejaagd in een niet-aflatend streven om supersterren in de sportwereld te worden. Maar fysiek kan hun natuurlijke ontwikkeling door zo’n rigoureuze training belemmerd worden. Bij sommigen wordt de botgroei afgeremd. Eetstoornissen komen veel voor. In een aantal gevallen blijft de puberteit zelfs jarenlang uit. Veel meisjes krijgen thans echter met het tegenovergestelde probleem te maken: het vroeg inzetten van de puberteit. Zie het bovenstaande kader.

Kinderen die alles hebben behalve een jeugd

Als u de amusementsmedia moest geloven, zou u haast gaan denken dat de ideale jeugd neerkomt op verwend worden met allerlei luxe. Sommige ouders werken heel hard om hun kinderen alle mogelijke comfort te kunnen bieden, zoals een royaal huis, onbeperkt amusement en dure kleren.

Toch zijn heel wat kinderen die zo zijn grootgebracht, gaan drinken, drugs gaan gebruiken en zich eigenzinnig en opstandig gaan gedragen. Hoe komt dat? Velen van hen koesteren haatgevoelens omdat ze zich verwaarloosd voelen. Kinderen hebben ouders nodig die er zijn om van hen te houden en voor hen te zorgen. Ouders die het daar te druk voor hebben, kunnen wel denken dat ze werken om hun kinderen gelukkig te maken, maar het is heel goed mogelijk dat ze het tegenovergestelde bereiken.

 Dr. Judith Paphazy beschrijft „ouders die allebei werken, uit gegoede sociaal-economische kringen,” en zegt dat ze vaak „hun kinderen verwennen omdat ze onderbewust beseffen dat hun streven naar materiële dingen ten koste van het gezin gaat”. Naar haar mening proberen ouders in zulke gevallen „het ouderschap af te kopen”.

De kinderen betalen daar vaak een hoge prijs voor. Hoewel ze misschien veel materiële luxe hebben, missen ze de voornaamste ingrediënten van een goede jeugd: tijd en liefde van hun ouders. Zonder leiding, zonder discipline en raad, staan ze veel te snel voor heel volwassen vraagstukken waarop ze niet of nauwelijks voorbereid zijn. ’Moet ik drugs gaan gebruiken? Seks hebben? Geweld gebruiken als ik kwaad ben?’ Ze zullen waarschijnlijk zelf het antwoord wel vinden, bij leeftijdgenoten of tv- of filmfiguren. De gevolgen maken vaak een abrupt en zelfs tragisch einde aan hun kinderjaren.

De andere „volwassene” moeten zijn

Als een tweeoudergezin plotseling een eenoudergezin wordt, of dat nu door een sterfgeval komt of doordat ouders uit elkaar gaan of officieel scheiden, lijden kinderen daar vaak emotioneel onder. Natuurlijk doen veel eenoudergezinnen het goed. Maar in sommige gevallen zijn de kinderen veel te snel kind af.

Het is begrijpelijk dat een alleenstaande ouder zich soms eenzaam voelt. Als gevolg daarvan echter laten sommigen toe dat een kind — vaak het oudste kind — de rol van de andere „volwassene” in het gezin gaat spelen. De ouder kan, misschien uit wanhoop, een nog jonge zoon of dochter in vertrouwen nemen en het kind belasten met problemen die het nog niet kan dragen. Sommige alleenstaande ouders worden emotioneel te afhankelijk van een kind.

Andere ouders verzaken hun verantwoordelijkheden totaal en dwingen een kind de rol van de volwassene in het gezin op zich te nemen. De eerder genoemde Carmen en haar zus ontvluchtten zo’n situatie toen ze op straat gingen leven. Hoewel ze zelf nog kinderen waren, hadden ze de ouderlijke zorg voor hun jongere broertjes en zusjes opgedrongen gekregen. Die last was meer dan ze konden dragen.

Het lijdt geen twijfel dat het gevaarlijk is als kinderen door hun kinderjaren heen gejaagd worden, iets wat indien maar enigszins mogelijk vermeden moet worden. Maar er is goed nieuws: Volwassenen kunnen positieve stappen doen om ervoor te zorgen dat hun kinderen een gelukkige jeugd hebben. Welke stappen? Laten we eens enkele beproefde antwoorden beschouwen.

[Kader op blz. 6]

Het probleem van de vroege puberteit

Raken meisjes tegenwoordig op jongere leeftijd in de puberteit? Onder wetenschappers is die vraag controversieel. Sommige zeggen dat in het midden van de negentiende eeuw de gemiddelde leeftijd waarop meisjes in de puberteit raakten zeventien was, terwijl die nu onder de dertien ligt. Volgens een in 1997 gehouden onderzoek onder 17.000 meisjes vertoont ongeveer 15 procent van de blanke meisjes en 50 procent van de Afro-Amerikaanse meisjes in de Verenigde Staten op achtjarige leeftijd al de eerste tekenen van puberteit! Maar sommige artsen betwisten deze bevindingen en waarschuwen ouders een extreem vroege ontwikkeling niet zonder meer als „normaal” te aanvaarden.

Hoe dan ook, deze situatie vormt een uitdaging voor zowel ouders als kinderen. Het blad Time merkt op: „Nog zorgwekkender dan de lichamelijke veranderingen is het potentiële psychische effect van een vroegtijdige seksuele ontwikkeling op kinderen die sprookjes zouden moeten lezen in plaats van rokkenjagers af te weren. . . . De jeugd is toch al kort genoeg.” In het artikel wordt de volgende verontrustende vraag gesteld: „Als het lichaam van jonge meisjes hen de volwassenheid in drijft voordat ze emotioneel en verstandelijk zover zijn, wat zal er dan voor altijd verloren gaan?”

Vaak is dat hun onschuld — door seksuele uitbuiting. Een moeder zegt onomwonden: „Meisjes die er te volwassen uitzien voor hun leeftijd, zijn als honing [voor een bij]. Ze trekken oudere jongens aan.” De prijs is hoog als iemand er op jonge leeftijd toe wordt aangezet seksueel actief te zijn. Een jong meisje kan haar zelfrespect, haar zuivere geweten en zelfs haar lichamelijke en emotionele gezondheid verliezen.

[Illustratie op blz. 5]

Kinderen kunnen het veel te druk hebben

[Illustratie op blz. 7]

Wordt bij kinderen een te sterke competitiegeest aangewakkerd, dan zijn sport en spel niet leuk meer

[Illustratie op blz. 7]

Goed ouderschap is niet te vervangen door materiële bezittingen