Waarom juist nu zo veel gewelddelicten?

ALLE misdaden zijn verschrikkelijk. Maar zinloze misdaden zijn moeilijker te begrijpen. Het feit dat ze vaak zonder duidelijk motief worden gepleegd, stelt onderzoekers voor een raadsel. Nu de massacommunicatie de laatste jaren veel effectiever wordt, zijn miljoenen of zelfs miljarden mensen binnen enkele uren op de hoogte van zulke afschuwelijke misdaden. In een door de Wereldgezondheidsorganisatie gepubliceerd rapport wordt gezegd dat „geweld geen continent, geen land en weinig samenlevingen ongemoeid laat”.

Zelfs in landen die vroeger als betrekkelijk veilig werden beschouwd, hebben zich onlangs meer gevallen van zinloos geweld voorgedaan. In Japan bijvoorbeeld zijn lang betrekkelijk weinig gewelddelicten voorgekomen. Maar in juni 2001 liep in Ikeda een man met een slagersmes een school binnen en begon erop los te steken en te hakken. Binnen een kwartier had hij acht kinderen gedood en vijftien anderen verwond. Voeg dit bij andere berichten uit Japan, zoals die over jonge mensen die totale vreemden louter voor de lol doden, en het is zonneklaar dat er iets veranderd is.

Zelfs in landen waar het misdaadcijfer al hoog was, hebben bepaalde zinloze daden algemeen gevoelens van walging opgeroepen. Dat gold zeker na de aanval op het World Trade Center in New York op 11 september 2001. De psycholoog Gerard Bailes maakte deze opmerking: „De wereld wordt daardoor een totaal vreemde, gevaarlijke plek waar niet te voorspellen is wat er gaat gebeuren.”

Waarom doen ze het?

Het is niet zo dat één factor de verklaring vormt voor alle verschillende daden van zinloos geweld. Wat sommige misdaden moeilijker te begrijpen maakt, is het irrationele karakter ervan. Het is bijvoorbeeld moeilijk te vatten waarom iemand op totaal vreemden afstapt en hen doodsteekt, of waarom iemand langs een huis rijdt en zomaar begint te schieten.

Sommigen beweren dat geweld normaal is voor mensen. Anderen voeren aan dat men zinloze misdaden niet kan afdoen als onvermijdelijk behorend bij de menselijke aard. — Zie het kader „Gedoemd tot geweld?”

Veel deskundigen geloven dat er heel wat factoren en omstandigheden zijn die als katalysator werken op de neiging van mensen zinloze gewelddelicten te plegen. In een door de Academie van de FBI (Federale Recherche) gepubliceerd  rapport wordt zelfs gezegd: „Moord is niet de daad van een nuchter, geestelijk gezond individu.” Sommige autoriteiten zijn het niet eens met de woordkeus van die verklaring. Niettemin zijn velen het eens met de strekking ervan. Om de een of andere reden is de denkwijze van mensen die zinloze misdaden plegen niet normaal. Iets heeft hun denken dusdanig beïnvloed dat ze het ondenkbare doen. Welke invloeden brengen mensen ertoe zulke dingen te doen? Laten we eens enkele mogelijkheden bekijken die door deskundigen zijn genoemd.

Ontwrichting van het gezinsleven

Marianito Panganiban, woordvoerder van de Nationale Recherche in de Filippijnen, werd door een medewerker van Ontwaakt! gevraagd naar de achtergrond van mensen die zware misdaden plegen. Hij merkte op: „Ze komen uit uiteengevallen gezinnen. Ze missen zorg en liefde. Er is iets mis met de morele kracht van mensen in de zin dat ze geen richtsnoer hebben, en dan gaan ze het verkeerde pad op.” Veel onderzoekers voeren aan dat slechte gezinsrelaties en een achtergrond van geweld in het gezin veel voorkomen onder agressieve criminelen.

In een door het Amerikaanse Nationale Centrum voor het Analyseren van Geweldscriminaliteit uitgebracht rapport worden factoren opgesomd ter identificatie van jongeren die dodelijk geweld op school zouden kunnen plegen. Daartoe behoorden de volgende gezinsfactoren: een turbulente ouder/kindrelatie, ouders die niet in staat zijn problemen bij hun kinderen te herkennen, gebrek aan intimiteit, ouders die weinig of geen grenzen stellen aan het gedrag van een kind, en kinderen die extreem op zichzelf zijn, die een dubbelleven leiden en zo een deel van hun leven voor hun ouders verborgen houden.

Tegenwoordig zijn veel kinderen de dupe van het uiteenvallen van het gezin. Anderen hebben ouders die weinig tijd voor hen hebben. Duizenden jongeren zijn opgegroeid met onvoldoende morele en ouderlijke leiding. Sommige deskundigen zijn van mening dat zo’n milieu ertoe kan leiden dat kinderen niet het vermogen ontwikkelen zich aan anderen te hechten, waardoor het gemakkelijker voor hen is misdaden tegen hun medemensen te begaan, vaak zonder wroeging.

Haatgroepen en sekten

Er zijn aanwijzingen dat sommige haatgroepen of sekten een grote rol hebben gespeeld bij het plegen van bepaalde misdaden. In Indiana (VS) liep een negentienjarige neger van een winkelcentrum naar huis. Enkele ogenblikken later lag hij langs de weg met een kogel in zijn hoofd. Hij was doodgeschoten door een jonge man die hem willekeurig had uitgekozen. Waarom? De moordenaar wilde naar verluidt in aanmerking komen voor het lidmaatschap van een  blank-racistische organisatie en een spinnenwebtatoeage verdienen wegens het doden van een zwarte.

De aanslag met zenuwgas in een Tokiose metro in 1995, de collectieve zelfmoord in Jonestown (Guyana), en de dood in Zwitserland, Canada en Frankrijk van 69 leden van de Orde van de Zonnetempel waren allemaal ingegeven door sekten. Deze voorbeelden zijn illustratief voor de machtige invloed die bepaalde groepen op het denken van sommige mensen hebben gehad. Charismatische leiders hebben mensen tot het „ondenkbare” weten te brengen door hun te beloven dat ze er beter op zouden worden.

De massamedia en geweld

Volgens sommigen zijn er bewijzen dat diverse vormen van moderne communicatie tot agressief gedrag kunnen aanmoedigen. Geregelde blootstelling aan geweld op televisie, in films, in videospelletjes en op het internet zou het geweten ongevoelig maken en inspireren tot gewelddelicten. Dr. Daniel Borenstein, voorzitter van de Amerikaanse Vereniging van Psychiaters, verklaarde: „Er zijn momenteel ruim 1000 studies, gebaseerd op meer dan 30 jaar wetenschappelijk onderzoek, die een oorzakelijk verband aantonen tussen mediageweld en agressief gedrag bij sommige kinderen.” Voor een comité van de Amerikaanse Senaat getuigde dr. Borenstein: „We zijn ervan overtuigd dat herhaaldelijke blootstelling aan gewelddadig amusement in al zijn verschijningsvormen aanzienlijke implicaties heeft voor de volksgezondheid.” — Zie het kader „Gewelddadige computerspelletjes — De zienswijze van een arts”.

Vaak worden specifieke gevallen geciteerd om te bewijzen dat dit waar is. In het geval van de schutter uit het vorige artikel die in koelen bloede een echtpaar vermoordde dat op een strand naar het opgaan van de zon keek, voerde het Openbaar Ministerie bewijzen aan dat het doden uit zucht naar sensatie terug te voeren was op het herhaaldelijk kijken naar een gewelddadige film. Bij de schietpartij op een school, waarbij vijftien mensen omkwamen, hadden de twee daders naar verluidt elke dag urenlang gewelddadige videospelletjes gespeeld. Daarnaast hadden ze herhaaldelijk naar films gekeken waarin geweld en moord werden verheerlijkt.

Drugs

In de Verenigde Staten is het aantal door tieners gepleegde moorden in een periode van  acht jaar verdrievoudigd. Wat is volgens de autoriteiten één factor? Bendes, vooral bendes waarin crack wordt gebruikt. Bij 75 procent van de ruim 500 recente moorden in Los Angeles hebben volgens de politie bendes een rol gespeeld.

In een door de Academie van de FBI gepubliceerd rapport wordt het volgende verklaard: „Bij een buitensporig groot aantal moordzaken zijn drugs betrokken.” Sommige mensen hebben door het gebruik van drugs een verwrongen denkwijze gekregen en doden onder invloed. Anderen verdedigen hun drugshandel door geweld te gebruiken. Het is duidelijk dat drugs een machtige factor vormen die mensen ertoe brengt afgrijselijke dingen te doen.

Gemakkelijke toegang tot destructieve wapens

Zoals in het vorige artikel stond, vermoordde één enkele schutter in Tasmanië (Australië) 35 mensen. Hij verwondde 19 anderen. De man was gewapend met militaire semi-automatische wapens. Velen hebben daaruit geconcludeerd dat gemakkelijke toegang tot zulke wapens nog een factor is bij de toename van het aantal gewelddelicten.

Uit een rapport blijkt dat er in 1995 in Japan slechts 32 moorden met een vuurwapen plaatsvonden, waarbij het overwegend ging om gangsters die gedood werden door andere gangsters. In de Verenigde Staten daarentegen werden ruim 15.000 moorden met vuurwapens gepleegd. Vanwaar het verschil? Sommigen hebben Japans strenge wetten op het bezit van een vuurwapen als oorzaak genoemd.

Het onvermogen om dingen te verwerken

Op het bericht over bepaalde gruweldaden wordt soms gereageerd met de woorden: Die vent moet gek zijn! Maar niet alle mensen die zulke misdaden begaan, zijn geestelijk gestoord. Voor velen geldt echter wel dat ze het leven nauwelijks aankunnen. Deskundigen wijzen op persoonlijkheidsdefecten die tot extreme daden kunnen leiden. Daartoe behoren leerproblemen en gebrek aan sociale vaardigheden; negatieve  gevolgen van lichamelijke of seksuele mishandeling; asociale eigenschappen; het haten van een bepaalde groep, bijvoorbeeld vrouwen; gebrek aan wroeging na iets verkeerds gedaan te hebben; en de wens anderen te manipuleren.

Wat hun probleem ook is, sommigen worden er zo door in beslag genomen dat hun denken een verandering ondergaat, en dat kan hen ertoe brengen vreemde dingen te doen. Een voorbeeld daarvan is een verpleegkundige met een abnormale hunkering naar aandacht. Ze gaf kleine kinderen een injectie met een spierverslapper, waardoor ze ophielden met ademhalen. Vervolgens genoot ze van de aandacht die ze kreeg als ze zo’n kind „redde”. Helaas lukte het haar niet in alle gevallen ze te reanimeren. Ze werd schuldig bevonden aan moord.

Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat een combinatie van factoren mensen ertoe kan brengen gewelddelicten te gaan plegen. Onze lijst zou echter onvolledig zijn als we niet nog een heel belangrijke factor zouden beschouwen.

Het antwoord uit de bijbel

De bijbel helpt ons te begrijpen wat er nu aan de hand is en waarom mensen zich zo extreem gedragen. De mentaliteit die we veel tegenkomen, wordt er nauwkeurig in beschreven. Zo lezen we in 2 Timotheüs 3:3, 4 dat mensen ’geen natuurlijke genegenheid’ zouden hebben en „zonder zelfbeheersing, heftig, zonder liefde voor het goede” en „onbezonnen” zouden zijn. In een ander bijbelboek worden de volgende woorden van Jezus geciteerd: „De liefde van de meesten [zal] verkoelen.” — Mattheüs 24:12.

De bijbel zegt „dat er in de laatste dagen kritieke tijden zullen aanbreken, die moeilijk zijn door te komen” (2 Timotheüs 3:1). Ja, wat we zien is een bewijs dat we in het einde van het huidige samenstel van dingen leven. Met de toestanden en de mentaliteit van mensen gaat het bergafwaarts. Kunnen we een onmiddellijke oplossing verwachten? De bijbel antwoordt: „Goddeloze mensen en bedriegers zullen van kwaad tot erger voortgaan.” — 2 Timotheüs 3:13.

Wil dit zeggen dat de mensheid gedoemd is tot een eindeloze cyclus van boosaardig geweld en escalerende criminaliteit? Laten we die vraag in ons volgende artikel beschouwen.

[Kader op blz. 6]

GEDOEMD TOT GEWELD?

Er wordt wel beweerd dat de neiging tot geweld of tot doden mensen altijd aangeboren is geweest. Aanhangers van de evolutieleer voeren aan dat we afstammen van wilde dieren en eenvoudig hun gewelddadige eigenschappen hebben geërfd. Volgens zulke theorieën zouden we gedoemd zijn tot een eindeloze cyclus van geweld waaruit we niet kunnen hopen te ontsnappen.

Er zijn echter veel bewijzen voor het tegendeel. De bovengenoemde theorieën verklaren niet waarom er in verschillende culturen grote variaties in de frequentie en de vormen van geweld zijn. Ze geven niet aan waarom in sommige culturen reageren met geweld de norm schijnt te zijn, terwijl andere samenlevingen heel weinig geweld melden en bijna geen enkele moord. De psychoanalyticus Erich Fromm liet de tekortkomingen zien in de theorie dat we agressie erven van primaten door erop te wijzen dat daar weliswaar geweld voorkomt als gevolg van lichamelijke behoeften of uit zelfbescherming, maar dat mensen de enigen zijn van wie bekend is dat ze doden puur om de sensatie van het doden.

In hun boek The Will to Kill — Making Sense of Senseless Murder verklaren de hoogleraren James Alan Fox en Jack Levin: „Sommige individuen zijn meer geneigd tot geweld dan andere, maar dat sluit niet uit dat ze een vrije wil hebben. Bij de wil om te doden, die wordt beheerst door talrijke interne en externe krachten, zijn toch het maken van keuzes en het nemen van beslissingen betrokken, en dus aansprakelijkheid en schuld.”

[Kader/Illustratie op blz. 7]

GEWELDDADIGE COMPUTERSPELLETJES — DE ZIENSWIJZE VAN EEN ARTS

Dr. Richard F. Corlin, voormalig president van de American Medical Association, hield een toespraak tot een groep afstuderende artsen in Philadelphia (Pennsylvania, VS). Daarin sprak hij over computerspelletjes die tot geweld aanmoedigen. Sommige van die spelletjes kennen punten toe voor vleeswonden, meer punten voor een schot in het lichaam en nog meer voor een schot in het hoofd. Het bloed spuit eruit en overal ligt hersenweefsel.

Dr. Corlin merkte op dat kinderen niet mogen rijden, geen alcohol mogen gebruiken en niet mogen roken als ze te jong zijn. Vervolgens zei hij: „Maar we laten wel toe dat ze leren schieten op een leeftijd dat hun impulsbeheersing nog niet helemaal ontwikkeld is en ze nog niets van de rijpheid en discipline bezitten om de wapens waar ze mee spelen veilig te gebruiken. . . . We moeten onze kinderen van begin af aan leren dat geweld gevolgen [heeft] — ernstige gevolgen — altijd.”

Maar in plaats dat kinderen wordt geleerd dat criminaliteit gevolgen heeft, zijn ze vaak helaas het onschuldige slachtoffer van gewelddelicten. Uit de statistieken blijkt dat er in de Verenigde Staten per dag tien kinderen worden doodgeschoten. Dr. Corlin zegt: „De Verenigde Staten lopen voorop in de wereld — qua aantal kinderen dat sterft door vuurwapens.” Zijn conclusie? „Wapengeweld is een bedreiging voor de volksgezondheid van ons land. Dat is een feit.”

[Kader op blz. 9]

FACTOREN DIE TOT GEWELDDELICTEN BIJDRAGEN

Veel deskundigen zijn van mening dat de volgende factoren tot zinloze delicten kunnen bijdragen:

Uiteenvallen van het gezin

Haatgroepen, extremisten

Gevaarlijke sekten

Gewelddadig amusement

Blootstelling aan reëel geweld

Drugsgebruik

Onvermogen om met problemen om te gaan

Gemakkelijke toegang tot destructieve wapens

Bepaalde geestesziekten

[Illustratie op blz. 8]

Een van de vijf bomaanslagen in Quezon City (Filippijnen) waarbij minstens 12 mensen omkwamen en ruim 80 anderen gewond raakten

[Verantwoording]

AP Photo/Aaron Favila 30 december 2000

[Illustratie op blz. 8]

Twee leerlingen doden een leraar, 12 leerlingen en zichzelf op de Columbine High School in Colorado (VS)

[Verantwoording]

AP Photo/Jefferson County Sheriff’s Department 20 april 1999

[Illustratie op blz. 8, 9]

In een nachtclub op Bali (Indonesië) vallen door een autobom minstens 182 doden en 132 gewonden

[Verantwoording]

Maldonado Roberto/GAMMA 12 oktober 2002