Het zweetbad — Toen en nu

AL eeuwenlang maken diverse culturen gebruik van zweetbaden. Tot de vele soorten zweetbaden horen de inipi van de Noord-Amerikaanse indianen, de bania van de Russen, de hamman van de Turken en de mushiburo van de Japanners.

Ook de thermen van het oude Rome hadden zowel vertrekken met warme baden als zweetbaden. Tot de prachtigste en meest luxueuze Romeinse badinrichtingen die zijn blootgelegd, behoren de thermen van Caracalla, die 11 hectare besloegen en waar 1600 personen gelijktijdig een bad konden nemen.

We nodigen u uit om eens twee soorten zweetbaden onder de loep te nemen die tot op de huidige tijd nog in gebruik zijn. Een daarvan is de Mexicaanse temescal. De andere is de Finse sauna. Wie weet wilt u ze na het lezen van dit artikel wel eens proberen!

De temescal

De Mexicaanse temescal, daterend uit de tijd van voor de Spaanse overheersing, werd door de Azteken, Zapoteken, Mixteken en Maya gebruikt voor geneeskrachtige en zuiverende doeleinden — riten in verband met het bereiken van de volwassen leeftijd, geboorte, de begrafenis van een familielid en andere stamceremoniën. Temescal komt van temazcalli, het inheemse Nahuatl-woord voor „badhuis”. Het was een rechthoekig of rond lemen bouwsel met een gewelfd dak. Binnenin werden vulkanische stenen verhit waarop kruidenaftreksels van bijvoorbeeld rozemarijn en eucalyptus werden gegooid zodat er stoom ontstond. De gebruiker van het bad werd voorzichtig op de huid geslagen met rituele of medicinale planten en  de ceremonie werd afgesloten met een besprenkeling met koud water.

In de tijd dat Mexico een onderkoninkrijk was, bestreden de Spaanse monniken deze gewoonte omdat ze vonden dat gemengd baden niet passend was. Niettemin is de temescal blijven bestaan en in bepaalde delen van Mexico nog steeds in gebruik, voornamelijk voor het baden, het verlichten van kwalen of om na een bevalling te herstellen. Maar er is ook steeds meer belangstelling voor het doen herleven van de traditionele religieuze aspecten van de temescal als onderdeel van het erfgoed van het land.

De Finse sauna

De Finse sauna is misschien wel het bekendste zweetbad. Het woord „sauna” is zelfs een Fins woord. De sauna bestaat al zo’n 2000 jaar en de eerste exemplaren bestonden uit een grofweg bedekte kuil in de grond met een stookplaats in het midden of in de hoek. In het begin van de twaalfde eeuw verschenen er hutachtige buitensauna’s.

In het huidige Finland heeft een doorsneehuis een met hout beklede en elektrisch of met hout gestookte sauna. Op het platteland en in zomerhuisjes zijn houtgestookte sauna’s nog heel gebruikelijk. Of het nu gaat om een hout- of elektrisch gestookte kachel, er liggen altijd stenen op. Saunagebruikers kunnen de luchtvochtigheid verhogen door met een houten pollepel water op de verhitte stenen te gooien. Een belangrijk verschil tussen een Finse sauna en de Romeinse en Turkse baden is dat de sauna bijna altijd bekleed en ingericht is met hout. Omdat hout een slechte warmtegeleider is, kunnen hoge temperaturen worden bereikt zonder dat men zich aan de banken, balken of muren brandt.

De sauna neemt in de Finse cultuur zo’n belangrijke plaats in dat er naar schatting één sauna per drie Finnen is. De meeste Finnen gaan ongeveer een keer per week in de sauna. Tijdens de zomervakantie, die vaak aan een meer wordt doorgebracht, nemen veel mensen bijna elke dag een sauna! Gewoonlijk wordt de hete sauna afgewisseld met een duik in het koele water van het meer. Voor mensen die het hele jaar door van dit afwisselende saunaritueel willen genieten, staan er heel wat sauna’s in de buurt van bevroren meren waar een gat in het ijs wordt opengehouden voor een snelle duik.

Gezondheidsvoordelen van het zweetbad

De Finnen zijn van oudsher voorstanders van de sauna vanwege de voordelen voor de gezondheid. Een Fins spreekwoord luidt: „De sauna is de medicijnkast van de arme man.” De sauna heeft tot de negentiende eeuw inderdaad niet alleen als badkamer maar ook als een soort ziekenhuis en kraamafdeling gefungeerd.

Een typisch saunabad duurt ongeveer 10 tot 15 minuten per keer bij een temperatuur van 80 tot 100 graden. Veel mensen vinden het prettig om deze saunagang een paar keer te herhalen terwijl ze tussendoor rusten of douchen. Gestimuleerd door de hitte gaat het bloed sneller stromen, gaan de poriën open en worden afvalstoffen zoals melkzuur uitgescheiden, wat een reinigende en ontgiftende uitwerking heeft. Vaak gaan mensen naar de sauna ter verlichting van spierpijn of omdat het helpt bij allergieën, verkoudheid en artritische pijn. Hoewel de meningen over de voordelen voor de gezondheid verdeeld zijn, zeggen saunafans dat je een behaaglijk, licht en schoon gevoel krijgt van de sauna. Sommigen genieten aan het eind van de dag van een sauna vanwege het ontspannende en kalmerende effect. Anderen vinden de afwisseling van warm en koud verkwikkend en gaan daarom liever overdag in de sauna. *

Over de hele wereld worden sauna’s steeds populairder, vooral in hotels en sportfaciliteiten. Een waarschuwend woord: Helaas wordt de term „sauna” in sommige landen gebruikt als aanduiding voor bepaalde bordelen. Zorg er dus voor dat u zeker weet dat u naar een echte sauna gaat, een die voor fatsoenlijke doeleinden wordt gebruikt.

Er zijn plaatsen waar de sauna niet goed wordt bediend. Als er bijvoorbeeld water wordt gegooid op een kachel die niet genoeg stenen heeft, zou dit een snelle stoomstoot kunnen opleveren die onprettig kan blijken te zijn. Ook zou het water in het vuur of op elektrische spoelen kunnen lekken wat de kachel uiteindelijk zou kunnen beschadigen. Zorg er daarom altijd voor dat de instructies van de fabrikant worden opgevolgd en dat de sauna schoon en goed geventileerd is. Als u toegang hebt tot een sauna die aan deze vereisten voldoet, zult u dit oude en toch moderne bad misschien eens willen proberen.

[Voetnoot]

 [Kader/Illustraties op blz. 23]

Tips voor een saunabad

● Gebruik geen alcohol en zware maaltijden vóór de sauna.

● Neem eerst een douche.

● Ga op een handdoek zitten.

● Bedenk: hoe lager de bank, hoe koeler de temperatuur.

● Regel de luchtvochtigheid door kleine hoeveelheden water op de stenen van de kachel te gooien.

● Doe niet mee aan wedstrijden waarbij saunagangers elkaar uitdagen om extreme hitte te verduren of gevaarlijk lang in de sauna te blijven.

● Besluit met een koude douche.

[Illustratie op blz. 21]

De thermen van Caracalla in Rome

[Verantwoording]

Courtesy of James Grout/ Soprintendenza Archeologica di Roma

[Illustratie op blz. 21]

Een „temescal”