Pesten — Enkele oorzaken en gevolgen

WAT brengt een kind ertoe anderen te gaan pesten? Als u ooit het slachtoffer van een treiteraar bent geweest, bent u misschien geneigd te zeggen: „Dat interesseert me niet! Dat soort gedrag is niet te verontschuldigen.” En daar hebt u ongetwijfeld gelijk in. Maar er is een groot verschil tussen een oorzaak en een excuus. De oorzaken waardoor een kind gaat pesten, vormen geen excuus voor het slechte gedrag, maar ze zouden ons wel kunnen helpen het te begrijpen. En dat inzicht kan echt waardevol zijn. Hoe dat zo?

Een oude spreuk zegt: „Het inzicht van een mens vertraagt stellig zijn toorn” (Spreuken 19:11). Boosheid over het gedrag van de treiteraar kan ons oordeel vertroebelen doordat we gefrustreerd raken en hem zelfs gaan haten. Maar inzicht in zijn gedrag kan onze boosheid helpen bedaren. Dat kan ons weer helpen een duidelijker beeld te krijgen van de oplossingen. Laten we dus eens enkele oorzaken van dit onacceptabele gedrag bekijken.

Waarom gaat iemand pesten?

In veel gevallen zijn de vormingsjaren van de treiteraar getekend door een slecht voorbeeld van de ouders of door regelrechte verwaarlozing. Veel treiteraars komen uit een gezin met ouders die koel of onverschillig zijn of die hun kinderen feitelijk hebben geleerd problemen op te lossen door kwaad te worden en geweld te gebruiken. Kinderen die in zo’n omgeving zijn grootgebracht, zien hun verbale aanvallen en fysieke agressie misschien niet eens als pesten; het kan zelfs zijn dat ze denken dat hun gedrag normaal en acceptabel is.

Een zestienjarig meisje dat thuis door haar stiefvader en op school door haar medescholieren was gepest, zegt dat ze in het zevende schooljaar zelf ging pesten. Ze bekent: „Eigenlijk zat ik vol opgekropte woede; ik nam gewoon iedereen te pakken die maar in mijn buurt kwam. Pijn doet heel veel met je. Als je pijn hebt, wil je dat afreageren.” Hoewel zo’n fysieke agressie misschien niet typerend is voor pestende meisjes, geldt dat wel voor de woede die erachter zit. *

 Veel scholen hebben grote aantallen leerlingen met verschillende achtergronden, die op zeer uiteenlopende manieren zijn grootgebracht. Helaas zijn sommige kinderen agressief omdat ze thuis hebben geleerd dat anderen intimideren en uitschelden de beste manier is om hun zin te krijgen.

Jammer genoeg schijnen die methoden vaak te werken. Shelley Hymel, studentendecaan aan de University of British Columbia (Canada), maakt al twintig jaar studie van het gedrag van kinderen. Ze zegt: „Er zijn kinderen die ontdekken hoe ze het moeten aanpakken en, helaas, pesten werkt. Ze krijgen wat ze willen — ze krijgen macht, status en aandacht.”

Nog een factor die pesten in de hand werkt, is gebrek aan toezicht. Veel slachtoffers hebben het gevoel dat ze nergens terecht kunnen — en tragisch genoeg is dat in de meeste gevallen ook zo. Debra Pepler, directeur van het aan de York University in Toronto verbonden LaMarsh-centrum voor Onderzoek naar Oplossingen voor Geweld en Conflicten, observeerde leerlingen op het schoolplein en kwam tot de bevinding dat leerkrachten slechts zo’n 4 procent van de pesterijen ontdekken en stoppen.

Toch meent dr. Pepler dat ingrijpen van cruciaal belang is. Ze zegt: „Kinderen zijn niet in staat het probleem op te lossen omdat het om macht draait, en elke keer dat een treiteraar iemand te pakken neemt, krijgt hij meer macht.”

Waarom worden er dan niet meer pesterijen gemeld? Omdat de slachtoffers ervan overtuigd zijn dat het probleem alleen maar erger wordt als ze het melden. Tot op zekere hoogte brengen veel jonge mensen hun schooljaren dus in een voortdurende toestand van angst en onzekerheid door. Wat zijn daar de gevolgen van?

Fysieke en emotionele gevolgen

Volgens een rapport van de Nationale Vereniging van Schoolpsychologen in de Verenigde Staten gaan elke dag meer dan 160.000 kinderen niet naar school omdat ze bang zijn dat ze gepest zullen worden. Kinderen die gepest worden, stoppen er soms mee over school of over een bepaalde les of activiteit op school te praten. Misschien proberen ze elke dag laat naar school te gaan, slaan ze lessen over of zoeken ze zelfs uitvluchten om helemaal niet naar school te hoeven.

Hoe zijn kinderen die gepest worden te herkennen? Het kan zijn dat ze humeurig, prikkelbaar of gefrustreerd worden of dat ze vermoeid en afwezig lijken. Misschien worden ze agressief tegen andere gezinsleden of tegen leeftijdgenoten en vrienden. Ook onschuldige toekijkers die getuige zijn van pesterijen ondervinden schadelijke gevolgen. De situatie roept veel angst bij hen op, en dat heeft een negatieve invloed op hun leervermogen.

Het blad Pediatrics in Review zegt echter: „Het meest extreme gevolg dat pesten voor de slachtoffers en voor de samenleving heeft, is geweld, inclusief zelfdoding en moord. Kinderen die worden gepest, kunnen zo’n intens gevoel van machteloosheid hebben dat sommige met zelfdestructief gedrag of dodelijke vergelding reageren.”

Dr. Ed Adlaf, researchwetenschapper en hoogleraar gezondheidswetenschappen aan de University of Toronto, is bang dat „degenen die bij pesten betrokken zijn, veel meer kans lopen om nu en in de toekomst emotionele problemen te ondervinden”. Tijdens het schooljaar 2001 werden ruim 225.000 scholieren in Ontario ondervraagd, en een vierde tot een derde van hen was bij een of andere vorm van pesten betrokken, als slachtoffer of als dader. In dezelfde groep had 1 op de 10 serieus aan zelfmoord gedacht.

Aanhoudend gepest kan het zelfvertrouwen van het slachtoffer ondermijnen, tot ernstige gezondheidsproblemen leiden en zelfs een carrière kapotmaken. Slachtoffers van pesterijen kunnen last hebben van hoofdpijn, slapeloosheid, angst en depressiviteit. Sommige krijgen een posttraumatische stressstoornis. Terwijl het slachtoffer van fysieke aanvallen wellicht heel veel medeleven en steun ontvangt, brengen emotionele aanvallen vaak niet die reactie teweeg. De schade is veel minder duidelijk. Dus in plaats van medeleven te tonen, worden vrienden en familie het misschien moe de klachten van het slachtoffer aan te horen.

Pesten heeft ook schadelijke gevolgen voor de treiteraars zelf. Als er in hun jeugd niets tegen gedaan wordt, zullen ze waarschijnlijk later op hun werk anderen gaan pesten. Uit sommige onderzoeken blijkt inderdaad dat degenen die als kind anderen hadden gepest, gedragspatronen ontwikkelden  die ze als volwassenen nog steeds volgden. Ze hadden ook vaker een strafblad dan degenen die geen treiteraars waren.

De invloed op het gezin

Pesten op het werk is van invloed op de huiselijke stabiliteit en rust. Het kan een onbegrijpelijke drang bij het doelwit, of het slachtoffer, teweegbrengen om degenen van wie hij houdt, zijn eigen gezin, pijn te doen. Bovendien kan het een huwelijkspartner of gezinslid ertoe brengen de strijd met de treiteraar aan te gaan in een ondoordacht steunbetoon aan het slachtoffer. Maar het kan ook zijn dat iemand zijn of haar getreiterde huwelijkspartner de schuld geeft van alle ellende. Wanneer zulke pesterijen lang aanhouden en niet opgelost worden, gebeurt het wel dat zelfs huwelijkspartners die altijd een steun zijn geweest hun geduld verliezen. Met het verstrijken van de jaren is er meer kans dat het gezin uiteenvalt.

In sommige gevallen leidt pesten tot het mislukken van een carrière of verlies van inkomsten, tot uiteengaan en echtscheiding, of zelfs tot zelfmoord. In Australië meldde de helft tot twee derde van de slachtoffers van pesten op het werk dat het een nadelige uitwerking had op nauwe relaties, zoals die met hun partner, echtgenoot, echtgenote of gezin.

Pesten kost veel

Pesten op het werk kost ook werkgevers veel. De treiteraar op het werk zou een sarcastische baas kunnen zijn of een gemene collega, en het kan evengoed een man als een vrouw zijn. Zulke mensen willen alles regelen, letten op elk detail en kleineren anderen met negatieve opmerkingen en constante kritiek, waarbij ze hun doelwit vaak in het bijzijn van anderen vernederen. Zelden zien de treiteraars hun onbeleefdheid in of verontschuldigen ze zich voor hun gedrag. Als slachtoffer nemen ze vaak bekwame, loyale werknemers die geliefd zijn bij hun collega’s.

Werknemers die gepest worden, werken vaak minder efficiënt. Ook de productiviteit van collega’s die getuige zijn van het pesten, wordt erdoor beïnvloed. Pesten kan ertoe leiden dat werknemers minder loyaal zijn aan hun werkgever en dat ze hun werk met minder toewijding doen. Volgens één rapport kosten treiteraars de industrie in Groot-Brittannië elk jaar naar schatting drie miljard euro. En men zegt dat pesten verantwoordelijk is voor meer dan 30 procent van de aandoeningen die met stress verband houden.

Pesten is duidelijk wereldwijd van invloed op de samenleving. De vraag is: kan er iets worden gedaan om vat te krijgen op het probleem en het uit de wereld te helpen?

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 7]

Slachtoffers van aanhoudend gepest kunnen neerslachtig en eenzaam worden

[Illustratie op blz. 7]

Pesten op het werk komt maar al te vaak voor