De dans van de kraanvogel

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN SPANJE

IN DE Zuid-Koreaanse stad Pusan is een heel bijzondere volksdans te zien. Mannen in een wit kleed en met hoge zwarte hoeden op zwaaien met hun armen, draaien in het rond en buigen, en gaan zelfs op één been staan.

Hun eigenaardige, geïmproviseerde bewegingen hebben een simpele verklaring. De mannen imiteren de Chinese kraanvogels die al eeuwenlang in Zuid-Korea de winter doorbrengen. De unieke dans van die kraanvogels maakte zoveel indruk op de plaatselijke bevolking dat ze hun eigen dans creëerden, gebaseerd op de bewegingen van de vogels.

Zo’n 1500 kilometer daarvandaan, op Hokkaido (Japan), stromen natuurliefhebbers naar het Nationaal Park Kushiro Shitsugen om de kraanvogels in het echt te zien. Dankzij een kunstmatig voedingsprogramma tijdens de strenge wintermaanden telt een Japanse kolonie van Chinese kraanvogels nu enkele honderden exemplaren. Het is een prachtig gezicht om een groepje van deze elegante wit-zwarte vogels in de sneeuw hun levendige dans te zien opvoeren. Een schrijfster voor National Geographic, Jennifer Ackerman, gebruikt het Japanse woord aware om te beschrijven hoe ze erdoor geboeid werd. Het duidt op „het gevoel dat wordt opgewekt door de schoonheid van iets van voorbijgaande aard”, legt ze uit.

Kraanvogels, die op alle continenten behalve Zuid-Amerika en Antarctica aangetroffen worden, hebben mensen altijd al gefascineerd. Ze komen voor op grotschilderingen in Afrika, Australië en Europa. In het Verre Oosten, waar kraanvogels een symbool zijn van een lang leven en geluk, zijn ze een favoriet thema van kunstenaars. Mogelijk omdat kraanvogels paren vormen voor het leven, zijn ze ook een afbeelding van huwelijksgeluk en komen ze vaak op bruidskimono’s voor. De Koreanen hebben de Chinese kraanvogel als ’natuurmonument’ geclassificeerd wegens zijn zeldzaamheid en schoonheid. De Japanners beelden dansende kraanvogels af op hun bankbiljetten van 1000 yen. En wel 2500 jaar geleden ontwikkelden de Chinezen een „dans van de witte kraanvogels”. Misschien is het door die unieke affiniteit met dansen dat mensen zo door kraanvogels worden aangetrokken.

De kraanvogeldans

Alle vijftien soorten kraanvogels dansen, en zelfs jonge kuikens van nog geen twee dagen oud wagen een poging. „Ook sommige andere vogels dansen,” legt het Handbook of the Birds of the World uit, „maar niet zo uitvoerig of . . . zo mooi in de ogen van mensen.” De dans van de kraanvogels is behoorlijk gevarieerd en heel spectaculair — gezien de grote afmetingen van de vogels, hun elegante bewegingen en hun indrukwekkende sprongen hoog in de lucht met gespreide vleugels. De dans  omvat over het algemeen „lange, complexe opeenvolgingen van harmonieuze buigingen, sprongen, loopjes en korte vluchten”, voegt het Handbook of the Birds of the World eraan toe. En als enkele kraanvogels eenmaal beginnen te dansen, gaat meestal, net als bij mensen, de hele groep meedoen. Waarnemers in Afrika hebben wel zestig paren zuidelijke kroonkraanvogels harmonieus samen zien dansen.

Waarom dansen kraanvogels? Is het lichaamsbeweging, communicatie, hofmakerij, alarm, of zijn ze gewoon in een vrolijke bui? De motivatie kan om het even welke van die redenen zijn, of allemaal. Het is een feit dat kraanvogels graag in paren dansen en dat dansen een onderdeel van hun paringsritueel is. Maar zelfs onvolwassen kraanvogels dansen, en de jonge vogels zijn gewoonlijk de meest enthousiaste dansers. „Wat de motivatie ook is, het is een lust om naar te kijken”, concludeert het Handbook of the Birds of the World.

De vlucht van de kraanvogels

Kraanvogels hoor je vaak lang voordat je ze ziet. Een doordringend, trompetachtig geroep kondigt hun aanwezigheid aan, ook al zijn ze misschien nog kilometers ver weg. Dat geroep helpt blijkbaar om de groep tijdens hun lange trekvluchten bij elkaar te houden. De meeste soorten broeden in het noorden en leggen dan tijdens de trek in de herfst enorme afstanden af vanuit Canada, Scandinavië of Siberië naar de warmere streken in China, India, de Verenigde Staten (Texas) of het Middellandse-Zeegebied. Die tochten zijn gevaarlijk en uitputtend. Men heeft sommige gewone kraanvogels op een hoogte van bijna 10 kilometer zien vliegen toen ze de Himalaja overstaken op weg naar India. Ze vliegen in de typische V-formatie en profiteren van de thermiek om zo ver mogelijk te kunnen zweven. Maar bij het oversteken van water moeten ze volledig op eigen kracht vliegen. *

De Spaanse ornitholoog Juan Carlos Alonso heeft bijna twintig jaar lang de trekpatronen in kaart gebracht van de 70.000 gewone kraanvogels die in Spanje overwinteren. „Sommige vogels zijn geringd en andere zijn voorzien van een kleine radiozender zodat we hun trekvlucht kunnen nagaan”, legt hij uit. „Het geeft me echt een kick als ik in het overwinteringsgebied hier in Spanje een vogel ontdek die ik, toen hij nog jong was, zelf in Noord-Duitsland geringd heb. De kraanvogels volgen al eeuwenlang dezelfde trekroutes. Een kraanvogel die in Finland geringd was, bleek helemaal in Ethiopië te overwinteren, terwijl sommige kraanvogels uit Siberië in Mexico overwinteren.”

 De strijd om te overleven — Met hulp van de mens

Momenteel worden negen van de vijftien soorten kraanvogels met uitsterven bedreigd. Van de soort die het ergst bedreigd wordt, de trompetkraanvogel van Noord-Amerika, waren er in 1938 nog maar veertien. Maar dankzij een fokprogramma met vogels in gevangenschap en de bescherming van belangrijke habitats is hun aantal langzaam toegenomen tot ruim 300. Natuurkenners fokken nu kuikens in gevangenschap en laten ze dan weer vrij in beschermde gebieden in het wild. Onlangs is men erin geslaagd met behulp van lichtgewicht vliegtuigjes enkele jonge trompetkraanvogels de trekroute te leren. Russische wetenschappers doen soortgelijke pogingen om de bedreigde Siberische witte kraanvogel te beschermen.

Een van de aangrijpendste succesverhalen komt uit Japan. Een kleine kolonie Chinese kraanvogels op Hokkaido trok niet naar het zuiden, omdat de vogels in de wintermaanden langs de rivieren nabij warmwaterbronnen genoeg voedsel vonden. Maar in de strenge winter van 1952 vroren zelfs die rivieren dicht, en de kleine troep van dertig vogels leek ten dode opgeschreven. Plaatselijke schoolkinderen strooiden echter graankorrels op de bevroren rivieren, en de vogels overleefden het. Sindsdien worden de kraanvogels regelmatig gevoerd, en de kleine troep is toegenomen tot bijna 900, ongeveer één derde van de totale populatie wereldwijd.

Een onzekere toekomst

Net als veel andere diersoorten hebben kraanvogels nadeel ondervonden van het droogleggen van moerasgebieden en het verloren gaan van weidegronden. Om te overleven hebben kraanvogels moeten leren in de nabijheid van mensen te leven. Over het algemeen houden ze mensen liever op een veilige afstand van enkele kilometers, maar als ze met rust gelaten worden, kunnen ze aan de aanwezigheid van mensen wennen. In India heeft de saruskraanvogel, de grootste van alle vliegende vogels, zich aangepast om te broeden in dorpsvijvers. Andere soorten hebben het overleefd door tijdens hun trek of in hun overwinteringsplaatsen voedsel te zoeken op landbouwgronden.

Hopelijk zullen de gezamenlijke inspanningen van natuurbeschermers in veel landen het voortbestaan van deze elegante schepselen veilig stellen. Wat jammer zou het zijn als toekomstige generaties nooit van de prachtige kraanvogeldans zouden kunnen genieten of nooit hun getrompetter zouden kunnen horen terwijl ze in de herfst naar het zuiden vliegen!

[Voetnoot]

 [Illustratie op blz. 15]

Chinese kraanvogels (Azië)

[Illustratie op blz. 16]

Detail op Koreaans porselein

[Illustratie op blz. 16]

Jufferkraanvogels met oorpluimen

[Illustratie op blz. 16, 17]

Gewone kraanvogels tijdens de vlucht

[Illustratie op blz. 17]

Kroonkraanvogels