Wat is de oorzaak van de crisis?

„De mensen van de Farm Stress Line zijn getraind om u te helpen met stress in het boerenbedrijf om te gaan. We zijn boeren en ex-boeren — net als u — en we begrijpen de problemen waarmee gezinnen op het platteland te kampen hebben. We kunnen u in contact brengen met mensen die hulp kunnen bieden. . . . Alle gesprekken zijn vertrouwelijk.” — Van een Canadese overheidswebsite.

STRESS wordt nu door veel zorgverleners erkend als een beroepsrisico van de agrarische sector. Om boeren bij te staan, zijn er klinisch psychologen die gespecialiseerd zijn in de stress in die sector en onder meer praatgroepen en telefonische hulpdiensten voor agrarische gemeenschappen organiseren.

Jane, een boerin, gaat op donderdagavond altijd naar een groepscounselingsessie. „Ik ben erheen gegaan omdat mijn man zelfmoord heeft gepleegd”, vertelt ze. „Hij had er altijd van gedroomd de familieboerderij te beheren en ik veronderstel dat als hij dat niet kon doen, de rest voor hem niet hoefde.”

Velen hebben een ongekende stijging waargenomen in het aantal boeren dat verlichting van stress zoekt. Maar wat is de oorzaak van de crisis waarmee veel boeren kampen?

 Natuurrampen en ziekte

De aan het begin geciteerde overheidswebsite verklaart: „Juist de aard van het werk op de boerderij betekent dat u een groot deel van uw dagelijks leven — het weer, de marktprijzen, de rentetarieven, het stukgaan van machines — niet onder controle hebt. Zelfs de keuze tussen twee dingen, zoals welk gewas te verbouwen of land te verkopen [dan wel] het aan een schuldeiser over te dragen, kan stress veroorzaken, omdat de uitkomst positief of negatief kan zijn.” Wanneer bij deze factoren nog de dreiging van ernstige droogte of ziekte of het verlies van een boerderij komt, kan de stress overweldigend worden.

Droogte bijvoorbeeld kan een tweesnijdend zwaard zijn. De boer Howard Paulsen vertelde dat onder de droogte van 2001, een van de ergste in de Canadese geschiedenis, zowel zijn gewassen als zijn vee te lijden hadden. Zonder weilanden voor begrazing en zonder gewassen die geoogst konden worden, moest er veevoer gekocht worden. „Ik heb al $10.000 besteed aan veevoer en nu geef ik ze voer dat voor de wintermaanden bestemd is”, zei hij. „Als je daarmee begint, maak je uiteindelijk zelfs op je vee geen winst meer.” In andere gebieden hebben overstromingen veel boerenbedrijven de das omgedaan; hele oogsten zijn verloren gegaan.

In Groot-Brittannië was het uitbreken van mond- en klauwzeer in 2001 slechts het laatste in een hele reeks problemen waarmee Britse boeren te maken hebben gekregen, waaronder de gekkekoeienziekte en varkenspest. Deze ziekten — en de angst die ze bij het publiek teweegbrengen — richten niet alleen economische schade aan. Agence France-Presse berichtte: „Sterke plattelanders, toch niet het type dat makkelijk huilt, zag men snikken toen ze moesten toezien hoe veeartsen van de overheid de kuddes die ze in een heel mensenleven hadden opgebouwd, op een brandstapel gooiden.” Na het uitbreken van mond- en klauwzeer begon de politie zelfs geweren in beslag te nemen bij boeren die geneigd leken zich van het leven te beroven. Adviesbureaus werden overstroomd met telefoontjes van bezorgde boeren.

Economische instabiliteit

Er hebben zich ook dramatische veranderingen voorgedaan in de economische situatie. „Tussen 1940 en 1985 ongeveer”, zo staat te lezen op de achterkant van het boek Broken Heartland, „zijn de productiekosten in de agrarische sector in het hart van Amerika verdrievoudigd, is de aanschaf van kapitaalgoederen verviervoudigd, wordt er tienmaal zoveel rente betaald, zijn de winsten met 10 procent gedaald, is het aantal boeren met twee derde afgenomen en heeft bijna elke boerengemeenschap ingeboet aan mensen, bedrijven en economische stabiliteit.”

Waarom zijn de winsten achtergebleven bij de stijgende kosten? In de huidige mondiale samenleving zijn boeren onderhevig aan de krachten van internationale markten. Boeren moeten dus concurreren met voedselproducenten op duizenden kilometers afstand. Weliswaar heeft de internationale handel ook nieuwe markten voor boerderijproducten geopend, maar de wereldmarkt kan gevaarlijk onstabiel zijn. Zo stonden in 1998 verscheidene graanverbouwers en varkensboeren in Canada voor een faillissement toen hun klanten in Azië met een economische recessie te kampen kregen.

Nadelen voor de agrarische gemeenschap

Professor Mike Jacobsen van de University of Iowa, die gespecialiseerd is in plattelandsvraagstukken, merkt op dat de crisis in de agrarische sector ook een crisis is in de plattelandsgemeenschap. Hij zegt: „Die plaatsen zijn op kinderen ingesteld, schoon, het zijn plaatsen waar je wilt trouwen en je kinderen wilt grootbrengen. De scholen zijn behoorlijk netjes. Veilig. Dat is het beeld. Ja toch? Maar de economische status van deze  plaatsen is zeer afhankelijk van een aantal kleine familieboerderijen in de omgeving.” Het gevolg is dat de crisis in de agrarische sector zich ook laat voelen in de vorm van gesloten ziekenhuizen, scholen, restaurants, winkels en kerken in plaatsen op het platteland. Een van de grootste charmes van het boerenleven, de hechte gemeenschap, is aan het verdwijnen.

Volgens het blad Newsweek is het dan ook niet verwonderlijk dat bijna 16 procent van de plattelandsbevolking van de Verenigde Staten onder de armoedegrens leeft. In zijn rapport „De plattelandscrisis in Australië” schrijft Geoffrey Lawrence dat daar „in plattelandsgebieden veel meer werkloosheid, onvoldoende werk en armoede voorkomt dan in stedelijke gebieden”. De economische instabiliteit heeft veel gezinnen — vooral jongere — gedwongen naar de grote stad te verhuizen. Sheila, die met haar gezin een boerderij runt, vraagt zich af: „Hoe lang kan dit nog zo doorgaan voordat we geen mensen meer hebben die bereid zijn het land te bewerken?”

Door de uittocht van de jongere generatie naar de grote steden is de bevolking van veel plaatsen op het platteland merkbaar verouderd. Deze gemeenschappen zijn niet alleen de energie van de jeugd kwijtgeraakt maar ook de beschikbaarheid van hulp voor de bejaarden — vaak wanneer die zorg het hardst nodig is. Het is begrijpelijk dat veel oudere bewoners in de war en bang zijn door deze snelle veranderingen.

De crisis in de agrarische sector is dan ook rampzalig en verstrekkend. Ze raakt ons allemaal. Toch is er, zoals uit ons volgende artikel zal blijken, reden om te geloven dat er een eind aan die crisis zal komen.

[Inzet op blz. 6]

In de huidige mondiale samenleving zijn boeren onderhevig aan de krachten van internationale markten

[Inzet op blz. 6]

„Hoe lang kan dit nog zo doorgaan voordat we geen mensen meer hebben die bereid zijn het land te bewerken?”

 [Kader/Illustraties op blz. 7]

BIOLOGISCH BOEREN

Biologisch voedsel wint aan populariteit. De markt voor biologisch voedsel in Canada groeit elk jaar met ongeveer 15 procent.

Wat is biologisch voedsel? In een rapport van het Alberta Department of Agriculture, Food and Rural Development wordt het gedefinieerd als „voedsel dat geproduceerd is volgens een systeem dat niet alleen synthetische chemicaliën vermijdt maar ook de gezondheid van de bodem, biodiversiteit, stressarme behandeling van dieren en een deugdelijk milieubeheer bevordert”.

Dit, zo zeggen biologische boeren, staat tegenover de voedselproductie door grote commerciële boerenbedrijven. „Met de enorme boerenbedrijven komt de trend om op grote schaal één enkel gewas te verbouwen, waarvan de hoge opbrengst wordt bereikt door intensieve mechanisatie en een overvloed aan synthetische pesticiden en kunstmest”, schrijft Katharine Vansittart in Canadian Geographic. „Niet alleen kunnen er resten van zulke chemicaliën in voedsel achterblijven, maar tevens neemt de voedingswaarde af wanneer een product wordt geplukt voordat het rijp is, iets wat noodzakelijk is wanneer het lange afstanden moet afleggen naar de markt. Om ervoor te zorgen dat gewassen in goede staat op hun bestemming aankomen, worden ze ook wel behandeld met gas of was, of doorstraald.”

Wie koopt er biologisch voedsel? Volgens het rapport uit Alberta variëren de kopers „van de gezondheidsbewuste tiener tot de bezorgde moeder en de ouder wordende babyboomer. . . . Het zijn niet langer alleen de stereotiepe bloemenkinderen uit de jaren zestig.”

Maar niet iedereen is ervan overtuigd dat biologisch voedsel beter is. Canadian Geographic merkt op: „De over het algemeen hogere kosten van biologisch voedsel zijn er voor sceptici aanleiding toe vraagtekens bij de waarde ervan te zetten wegens het ontbreken van harde bewijzen voor de voordelen ervan. Anderen maken zich zorgen over het hanteren van een dubbele maatstaf, ten nadele van de armen.” Voorstanders van biologisch voedsel redeneren dat veranderingen in het voedselpakket en de manier waarop het op de markt gebracht en afgeleverd wordt, biologisch voedsel beschikbaar kunnen maken voor iedereen, ongeacht hun financiële situatie. Gezien de uiteenlopende meningen en wetenschappelijke gegevens is het niet waarschijnlijk dat er in de naaste toekomst een eind zal komen aan de discussie over biologisch voedsel.

[Kader/Illustratie op blz. 8]

PESTICIDEN — HET DILEMMA VAN DE BOER

In sommige delen van de wereld hebben ongedierte en plantenziekten schade toegebracht aan wel 75 procent van de potentiële oogst. Een voor de hand liggende oplossing is, gewoon meer te verbouwen. De krant The Globe and Mail bericht: „De Canadese boeren hebben geprobeerd de concurrentie voor te blijven door tot productiemethoden over te gaan die bedoeld zijn om de opbrengst te vergroten, zodat ze meer te verkopen hebben.” Maar Terence McRae van de Canadese milieuraad waarschuwt: „Veel van deze veranderingen hebben de potentiële milieurisico’s die de landbouw met zich meebrengt nog vergroot.”

Hoe staat het met het gebruik van pesticiden? Ook dat schept een dilemma voor boeren, omdat het debat over de doelmatigheid van pesticiden en de risico’s voor de gezondheid nog niet uitgewoed is. In een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie werd erkend dat de giftigheid en de risico’s van de meeste pesticiden nog steeds niet volkomen bekend zijn. Potentiële gevaren kunnen groter worden doordat pesticiden via de voedselketen worden doorgegeven. Dieren eten planten die met pesticiden besproeid zijn. De mensen op hun beurt eten de dieren.

[Verantwoording]

USDA Photo by Doug Wilson