Praag — Een bezoek aan een historisch juweel

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN TSJECHIË

HOE zou u het vinden om een stad te bezoeken waarvan de geschiedenis ruim duizend jaar teruggaat — een stad met een architectuur variërend van tiende-eeuws romaans tot gotisch, renaissance, barok, rococo, classicistisch, neoklassiek en twintigste-eeuwse art nouveau? Ga dan met ons mee naar Praag, een juweel in Midden-Europa. De Tsjechische taal is zeker niet makkelijk, maar als u een fonetische taalgids meeneemt, zult u daar veel plezier van hebben. Maar laten we eerst even kijken waar Praag ligt.

Pak eens een kaart van Europa. Zoek Berlijn op, de hoofdstad van Duitsland, in het oosten van het land. Ga nu in een rechte lijn zo’n 320 kilometer naar het zuiden en de eerste grote stad die u in Tsjechië tegenkomt, zal Praag zijn, de hoofdstad. Verder in zuidoostelijke richting zult u Wenen zien liggen en dan Boedapest. Al deze steden liggen met de auto slechts een paar uur van elkaar.

Praag ligt aan weerszijden van de Vltava, die wij de Moldau noemen. We kunnen het centrum van Praag gemakshalve in vijven delen. (Zie de kaart op blz. 23.) Het eerste deel ligt op de westelijke oever, hoog op een heuvel. Hier zult u de Praagse Burcht en Hradc̆any zien, de stad die omstreeks 1320 werd gesticht op de flanken van de burcht. Binnen het burchtgebied ligt de reusachtige gotische Sint-Vituskathedraal, waarmee in 1344 werd begonnen maar die pas in 1929 voltooid werd. In de kathedraal bevinden zich de kroonjuwelen en het graf van vorst Wenceslas. Om in het burchtgebied te komen, kunt u met het openbaar vervoer gaan of lopen. Het is een steile klim, dus zorg dat u gemakkelijke schoenen aanhebt! Mis in het burchtgebied vooral niet de bijzondere kleine huisjes en cadeauwinkeltjes in het Gouden Straatje (in het Tsjechisch Zlatá Ulic̆ka). Die werden tegen het eind van de zestiende eeuw gebouwd voor leden van de paleiswacht. Later, in de zeventiende eeuw, vestigden zich daar goudsmeden. Vandaar de naam.

Ten zuiden van het burchtgebied ligt de Kleine Zijde, Malá Strana. In een reisgids staat: „De wijk is rijk aan  schitterende barokpaleizen en oude huizen met aantrekkelijke gevelstenen.” Praag staat bekend als de Stad van Honderd Torens, hoewel er heel wat meer zijn, wat herinnert aan een tijd dat veel Tsjechen godsdienstig waren. Hier in de Kleine Zijde treffen we enkele van die kerken aan, maar in dit postcommunistische tijdperk worden ze slecht bezocht. Een van de beroemdste is de Sint-Nicolaaskerk. Met de bouw ervan werd begonnen in 1703 en ze werd voltooid in 1761. De kerk was het werk van twee architecten, vader en zoon, maar geen van beiden heeft lang genoeg geleefd om de voltooiing ervan mee te maken.

De Vltava over

Minstens zeven bruggen over de Vltava vormen de verbinding met het oostelijke deel van Praag. De beroemdste is de Karelsbrug (Karlu̇v Most), die uitsluitend toegankelijk is voor voetgangers. Als u niet deze hele brug hebt afgelopen, zo’n 520 meter, hebt u Praag niet beleefd. Probeer het ’s ochtends vroeg en ’s avonds te doen. De verschillende lichteffecten maken het de moeite waard.

De brug verbindt de Kleine Zijde op de linkeroever met de Oude Stad op de oostelijke rechteroever. Meestal krioelt het op de Karelsbrug van de toeristen, straatartiesten en verkopers en heerst er een prettige, ontspannen sfeer. U zult vermoedelijk een zeer verdienstelijk Tsjechisch jazzbandje hun lievelingsnummers uit New Orleans horen spelen. Ze verkopen zelfs cd’s en cassettes van hun enthousiaste vertolkingen. Op andere plaatsen kunt u studenten aantreffen die wat geld proberen te verdienen met de verkoop van fijne porseleinen miniaturen van de beroemdste gebouwen op het Oude-Stadsplein. In uw pronkkast thuis kunt u het plein bijna reconstrueren, met inbegrip van het beroemde astronomische uurwerk!

Maar kijk nu eens naar de tientallen beelden van katholieke „heiligen” die de brug aan beide zijden sieren. Ze vertegenwoordigen een heel groot deel van de Tsjechische godsdienstgeschiedenis. De periode waarin ze er neergezet zijn, strekt zich uit van Johannes Nepomuk in 1683 tot en met Cyrillus en Methodius in 1938. Maar voor veel bijbelstudenten is het opvallendste beeld dat van de Christus, dat dateert uit 1629. Wat is daar zo bijzonder aan?

In een cirkel van vergulde Hebreeuwse letters staat ook het Tetragrammaton, vier Hebreeuwse letters. Die staan voor de goddelijke naam, Jehovah, die bijna 7000 maal in de Hebreeuwse Geschriften voorkomt.

De Oude Stad zal u echt verrassen

Wanneer u eenmaal de Karelsbrug bent afgelopen en onder de Bruggentoren van de Oude Stad door bent (kijk naar de sculptuur van een ijsvogel op de oostelijke gevel, Wenceslas’ favoriete persoonlijke symbool), bevindt u zich in de Oude Stad, waar u voortdurend met uw camera in de weer zult zijn! Het gebied is een eindeloos architectonisch feest voor de ogen. Als u wanneer u van de brug komt rechtdoor gaat, komt u in de Karelsstraat (Karlova), die de verbinding vormt met een labyrint van nauwe, kronkelende straatjes vol kleine winkels en klanten. Maar kijk om u heen naar de verschillende renaissance- en barokstijlen.

Als u verder wandelt — en ogen te kort komt — belandt u plotseling op het Oude-Stadsplein, en misschien valt u daar als eerste een mensenmenigte op die naar een klok kijkt, vooral als die op het punt staat het hele uur te slaan. Het is de klok van het raadhuis, een fascinerend astronomisch uurwerk. Maar verwacht geen astronomische nauwkeurigheid. Deze klok werd ontworpen toen men nog geloofde dat de aarde het middelpunt van het heelal was en dat de zon  en de sterren om de aarde draaiden. Toch is het een vernuftig meesterwerk. * — Zie het kader op deze bladzijde.

Nu lopen we verder het Oude-Stadsplein op, dat adembenemend is door zijn prachtige gebouwen en gevarieerde architectuur. Het plein is zo groot dat zelfs flinke menigten er verloren gaan. Er is veel te zien. Neem er de tijd voor en raadpleeg uw reisgids om te weten wat u ziet. Die reusachtige kerk in de verte met haar twee torens en talrijke spitsen is de zogeheten Týnkerk, die uit 1365 dateert. De ruimte laat niet toe dat we over meer van de schitterende gebouwen aan dit ongelofelijke plein uitweiden, zoals het rococo Golz-Kinskýpaleis.

Midden op het plein staat een kolossaal monument voor de Tsjechische kerkhervormer Johannes Hus (1372–1415). Hoewel hij een katholieke priester was, haalde hij zich de woede van de hiërarchie op de hals omdat hij het waagde de corrupte moraal van de geestelijken aan de kaak te stellen en protesteerde tegen de verkoop van aflaten. Ondanks het feit dat Hus vrijgeleide was beloofd als hij het concilie van Constantinopel zou bijwonen om zijn standpunten uiteen te zetten, werd hij schuldig verklaard aan ketterij en tot de brandstapel veroordeeld.

Praags joodse verleden

Het vierde stadsdeel, dat u niet mag missen, is de joodse wijk, in het Tsjechisch Josefov geheten. Ze werd in 1784, toen de discriminatie van de joden wat minder werd, genoemd naar Jozef II. Een van de voornaamste gebouwen van deze wijk is de Oud-nieuwsynagoge, die omstreeks 1270 werd gebouwd en de oudste synagoge in Europa is die nog steeds wordt gebruikt. Het is ook een van de oudste gotische gebouwen die in Praag te vinden is. U kunt de synagoge binnengaan, en als u goed kijkt, zult u een voorbeeld vinden van  de goddelijke naam in het Hebreeuws. Maar probeer niet foto’s te maken. Een bewaker zal u snel het pand uit werken als u zich niet aan het fotografeerverbod houdt.

In dezelfde buurt kunt u door de hekken een oude joodse begraafplaats bekijken waar duizenden grafstenen met Hebreeuwse inscripties staan. Dicht daarbij staat het joodse raadhuis met zijn twee klokken — een met Romeinse cijfers en de andere met Hebreeuwse letters.

De nabijgelegen Pinkassynagoge „dient nu als gedenkplaats voor de 77.297 Boheemse en Moravische joden die het leven lieten in de gaskamers van de nazi’s”. Hun namen, waaronder die van 36.000 joden uit Praag, staan op de binnenmuren vermeld. — Prague Art and History.

De oude „Nieuwe Stad”

Het laatste gebied dat we gaan bezoeken, is de Nieuwe Stad (Nové Mĕsto). Hoewel het nieuw wordt genoemd, werd het al in 1348 door Karel IV gesticht als paardenmarkt. De beroemdste bezienswaardigheid hier is het Wenceslasplein, beschreven als „het commerciële centrum van het hedendaagse Praag”. Er zijn een paar art-nouveaugevels te zien, zoals die van het prachtige Hotel Evropa, maar het interessantst is het ruiterstandbeeld van Wenceslas, dat uit 1912 dateert.

We kunnen ons bezoek aan Praag niet afsluiten zonder te herinneren aan het culturele erfgoed, in het bijzonder op het gebied van muziek. Ga dus vooral naar het Nationaal Theater en de Staatsopera. Miljoenen liefhebbers van klassieke muziek hebben geluisterd naar de symfonie „Uit de Nieuwe Wereld” van Antonín Dvor̆ák. Het Dvor̆ákmuseum is gehuisvest in een rood-met-okerkleurige barokke villa. Bedr̆ich Smetana wordt algemeen als „de vader van de Tsjechische muziek” beschouwd. Hij was „een componist met een echt Tsjechisch hart”, zoals Franz Liszt schreef. Smetana is vooral beroemd om zijn cyclus van symfonische gedichten getiteld „Má vlast” (Mijn vaderland) met het bekende gedeelte „De Moldau”, een muzikale beschrijving van de rivier die door Praag stroomt. Het Smetanamuseum ligt aan de waterkant in de Oude Stad.

Er valt in Praag nog veel meer te zien en te genieten! U moet het zelf komen bekijken. Kom duizend jaar geschiedenis en cultuur beleven!

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 23]

Het astronomische uurwerk

De klok bestaat uit drie delen. Op het hele uur gaan de twee vensters in het bovenste deel open en trekken de twaalf apostelen voorbij. Interessant is dat Judas Iskariot en Jakobus, de zoon van Alfeüs, zijn vervangen door Paulus en Barnabas, die in de bijbel niet tot de twaalf apostelen worden gerekend. Vlak onder de apostelen staat magere Hein, de Dood. Hij leidt de optocht van de apostelen in. In zijn linkerhand heeft hij een zandloper, die dan wordt omgedraaid. Andere bewegende figuren zijn een kraaiende haan, een Turk die met zijn hoofd schudt, IJdelheid, die in een spiegel kijkt, en Hebzucht in de vorm van een vrekkige geldschieter.

Het astronomische uurwerk geeft onder andere drie soorten tijd aan — de oude Boheemse tijd in Arabische cijfers, onze hedendaagse tijd in Romeinse cijfers en de verdeling van de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang in twaalf delen volgens het Babylonische stelsel. Nu begrijpt u waarom het tijd kost om dit sierlijke uurwerk te bestuderen!

[Kaart op blz. 23]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Het centrum van Praag

Praagse Burcht en Hradc̆any

Kleine Zijde

Vltava

Joodse wijk

Oude Stad

Nieuwe Stad

[Illustratie op blz. 22]

De Hebreeuwse letters vermelden ook het Tetragrammaton

[Illustratie op blz. 24]

Art-nouveaupaleis met barokelementen

 [Illustratie op blz. 24, 25]

Karelsbrug

[Illustratie op blz. 25]

Klokkentoren van het raadhuis van de Oude Stad en Sint-Nicolaaskerk

[Illustratie op blz. 25]

Kijkje in de Sint-Vituskathedraal

[Illustratie op blz. 25]

Wenceslasplein