De rivier stroomde terug!

OP DE kaart van de Verenigde Staten lijkt de Mississippi net een barst die het land in tweeën splitst. In Minnesota, waar de rivier ontspringt, is ze maar drie meter breed, maar ze wordt al snel breder doordat tientallen zijrivieren uitmonden in de 3700 kilometer lange rivier die zuidwaarts stroomt. Bij New Orleans (Louisiana) is de rivier 60 meter diep en een kilometer breed. Elke seconde stroomt er via de Mississippidelta 15 miljoen liter water de Golf van Mexico in. Als de rivier buiten haar oevers treedt, kan dit oplopen tot meer dan 80 miljoen liter per seconde.

Mensen die aan de rivier wonen, weten hoeveel schade al dat water kan aanrichten. Ze hebben gezien hoe akkers overstroomden, rivierdijken doorbraken, huizen meegesleurd werden en mensen stierven. Maar bijna niemand kan zich nu zelfs maar voorstellen wat er nog geen 200 jaar geleden gebeurde.

In december 1811 nam een onzichtbare kracht bezit van het centrale deel van de Mississippivallei en hield die wekenlang in haar greep. Als gevolg van een reeks zware aardbevingen deinde de rivierbedding op en neer als een opgezweepte zee. De aarde ging zo erg te keer dat de machtige Mississippi op 7 februari 1812 net iets boven New Madrid * (Missouri) naar het noorden stroomde in plaats van naar het zuiden.

Angstige dagen

Deze gebeurtenis was de climax van een heel angstige periode die in de Verenigde Staten nu bekendstaat als de New Madrid-aardbevingen. Op 16 december 1811 om 2.00 uur ’s nachts sloeg de eerste aardbeving toe in wat nu het uiterste zuidoostelijke puntje van de staat Missouri is. Boeren en stadsbewoners werden wakker van schuivende meubels en brekend porselein. Huizen schoven van hun fundament af. Mensen renden naar buiten en bleven daar afwachten, rillend van de kou en doodsbang voor de bevende aarde. Hun eigen huis, dat voorheen een rustige, veilige haven was, vormde nu een bedreiging.

Er waren tot in de vroege ochtenduren naschokken te voelen. Om 7.00 uur kwam er opnieuw een zware aardschok. Toen volgde er tegen 11.00 uur weer één, die nog zwaarder was. De grond spleet open. Uit de scheuren spoten angstaanjagende fonteinen van modder, water en stukken steenkool omhoog. Er stegen stinkende zwaveldampen op die de lucht verontreinigden. Ooggetuigen zagen duizenden vogels in paniek uit het gebied wegvliegen.  Toen de aardschokken afnamen, lag de stad Little Prairie in puin.

Een turbulente tocht over de rivier

Tijdens de aardbevingen voer de gloednieuwe stoomboot New Orleans over de rivier de Ohio in de richting van de Mississippi, met als eindbestemming New Orleans (Louisiana). De opgewekte stemming sloeg al snel om in angst toen de boot de wateren opvoer waar de aardbevingen huishielden. De rivieroevers schudden en beefden en stortten vervolgens in de rivier. Boomstammen die lang op de rivierbodem hadden gelegen, kwamen aan de oppervlakte drijven en dreigden de romp open te scheuren. Door de grote golven schommelde de boot hevig heen en weer. De rivierkaart was waardeloos, want als gevolg van de aardbevingen was de loop van de rivier veranderd. Een droomreis was veranderd in een nachtmerrie.

Op 19 december 1811 kwam de New Orleans aan in New Madrid, waar voorraden ingeslagen zouden worden. Maar de eens zo levendige havenstad kon nu op geen enkele manier hulp bieden. De mensen die er nog waren, zwaaiden wanhopig naar de boot in de hoop dat die ze mee zou nemen, weg van de smeulende resten van hun huizen en winkels.

De stoomboot vervolgde echter haar tocht over de Mississippi, terwijl de passagiers inmiddels zaten te beven als rietjes. Ze kwamen langs Point Pleasant, dat op een spookstad leek. De volgende plaats op de route was Little Prairie, maar ook daar legden ze niet aan, want het grootste deel van de stad was verdwenen en de overgebleven gebouwen lagen in puin.

Iets verder naar het zuiden werd de stoomboot tegengehouden door een gigantische opstopping van boomstammen. Door de aardbeving waren tientallen bomen ontworteld en in de rivier geworpen. Nadat de bemanning van de New Orleans zich met veel moeite een weg door de stammen had gehakt, meerden ze voor de nacht aan bij Island 32, vlak bij het huidige Osceola (Arkansas). Op 21 december voelde een passagier rond half vijf ’s ochtends dat de boot op een vreemde manier aan de meerkabel trok. Toen het licht werd, bleek wat er gebeurd was. De kabel stond strak gespannen bijna recht naar de bodem en er was geen droge grond te zien. De rivierbedding was ’s nachts gezakt en Island 32 was verdwenen, weer een rampzalig gevolg van de aardbevingen.

De New Orleans voltooide haar eerste reis ongedeerd en werd de eerste boot die de tocht over de Mississippi volledig met stoomkracht aflegde. Misschien was de grootste prestatie nog wel dat de boot überhaupt aankwam.

Meer schokken

Tot in januari 1812 werden er naschokken gevoeld. Op 23 januari voelden de mensen rond 9.00 uur opnieuw de angstaanjagende schokken van een zware aardbeving. Het epicentrum van de aardbeving lag vlak bij de stad Point Pleasant, die al overhooplag en waarvan de inwoners reeds waren gevlucht. Toen sommigen van hen in februari van dat jaar terugkwamen, zagen ze dat de stad niet alleen verwoest was, maar dat er ook echt helemaal niets meer van over was. De aardbeving van 23 januari had Point Pleasant en de grond waarop de stad was gebouwd in de rivier de Mississippi doen belanden.

Veel mensen in het zuidoosten van Missouri waren bang dat het einde van de wereld eraan kwam en keerden zich tot religie. Sommige geestelijken waren blij dat de nu ineens boetvaardige mensen naar de voorheen slecht bezochte kerkdiensten kwamen. Anderen hadden hun twijfels bij de motieven van de snel groeiende kudde  en noemden hen aardbevingschristenen. Dominee James B. Finley hield een donderpreek, waarin hij Openbaring 6:17 uit de King James-​vertaling aanhaalde: „Want de grote dag van zijn toorn is gekomen en wie kan dan staande blijven?” Blijven staan was vanwege de bevende grond meer een letterlijk dan een geestelijk probleem geworden.

De laatste klap

De geestelijken zonden weliswaar smeekbeden op voor verlichting, maar het zuidoosten van Missouri bleef door rampen geplaagd worden. Op 7 februari 1812 werden de inwoners van het gebied opnieuw uit hun onrustige slaap opgeschrikt toen er enorme seismische golven ontstonden vanuit het epicentrum dat direct onder hen lag. Deze aardbeving, de zwaarste van allemaal, was zo krachtig dat er 650 kilometer verderop in Cincinnati (Ohio) schoorstenen omvielen. In Boston (Massachusetts), 1600 kilometer verderop, luidden spontaan de kerkklokken. Nog verder naar het noorden, in Montreal (Canada), danste het servies op tafel. Een man uit Kentucky, op ongeveer 130 kilometer van het epicentrum, schreef in zijn dagboek: „Als we niet maken dat we wegkomen, zal de grond ons levend verzwelgen.” Maar vooral de aan de rivier gelegen plaats New Madrid zou nog met de woede van de aardbeving te maken krijgen.

De eerdere schokken hadden New Madrid zwaar beschadigd, verscheidene bewoners gedood en de meeste overlevenden verjaagd. De aardbeving van 7 februari maakte de plaats met de grond gelijk. Toen de aardbeving kwam, sloegen de overgebleven bewoners op de vlucht, en ze waren maar net op tijd. De oeverwal waarop de stad gebouwd was, brokkelde af en gleed in de Mississippi, waarna de ziedende stroom de overgebleven stenen en balken van de stad meesleepte. In korte tijd was het alsof New Madrid nooit bestaan had.

Uitwerking op de rivier

Als gevolg van de aardbevingen ontstonden er bij New Madrid tijdelijk watervallen in de Mississippi. Tientallen boten sloegen om toen ze daaroverheen voeren. Door de aardbeving van 7 februari golfde de grond op en neer en de rivier begon de andere kant op te stromen. Er ontstonden grote kloven in de rivierbedding, die draaikolken veroorzaakten waarin nog meer schepen vergingen. Door de aardbevingen veranderde de loop van de rivier en kwamen steden en stukken land onder water te staan. Door de veranderde loop ontstond Reelfoot Lake, een groot meer in Tennessee dat voor 1812 niet bestond. Bomen die eens op droge grond stonden, bevinden zich nu midden in Reelfoot Lake, waar ze nog steeds op het overstroomde land staan.

De precieze kracht van de aardbevingen is niet bekend, aangezien de huidige seismografen in 1812 nog niet bestonden. Wetenschappers hebben berekend dat minstens drie van de aardbevingen bij New Madrid een kracht moeten hebben gehad van meer dan 8 op de schaal van Richter. Het zijn de grootste aardbevingen die ooit op het vasteland van de Verenigde Staten zijn waargenomen en ze behoren tot de krachtigste die ooit op aarde geregistreerd zijn. Hoewel het gebied dunbevolkt was, zijn er bij deze ramp tientallen, zo niet honderden, mensen omgekomen.

Tegenwoordig stroomt de Mississippi door het zuidoosten van Missouri alsof er nooit iets aan de hand geweest is. Maar als de rivier kon praten, zou ze ons heel wat te vertellen hebben over de tijd dat ze de verkeerde kant op stroomde.

[Voetnoot]

[Kaarten op blz. 18]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

MISSOURI

Mississippi

New Madrid

[Illustratie op blz. 19]

De stoomboot „New Orleans”

[Verantwoording]

Used by permission, State Historical Society of Missouri, Columbia

[Illustratie op blz. 20]

Het Reelfoot Lake is ontstaan door de aardbevingen

[Illustratieverantwoording op blz. 18]

U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Dave Menke