Belastingen — De prijs voor een beschaafde wereld?

„Belastingen zijn de prijs die we betalen voor een beschaafde samenleving.” — Opschrift bij de belastingdienst in Washington D.C.

REGERINGEN beweren dat belastingen een noodzakelijk kwaad zijn — de prijs voor een „beschaafde samenleving”. Of u het daar nu mee eens bent of niet, het staat onomstotelijk vast dat er doorgaans veel belasting moet worden betaald.

Belastingen kunnen in twee categorieën worden opgesplitst: directe en indirecte. Inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting en onroerendezaakbelasting zijn voorbeelden van directe belastingen. In deze categorie is de inkomstenbelasting waarschijnlijk de belasting waaraan mensen zich het meeste ergeren. Dat is vooral het geval in landen waar inkomstenbelasting progressief is — hoe meer iemand verdient, hoe meer belasting hij betaalt. Critici betogen dat progressieve belastingen iemand laten boeten voor zijn harde werk en succes.

De OECD Observer, een publicatie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, herinnert ons eraan dat iemand die een inkomen uit arbeid heeft, naast belastingen aan de regering van een land „misschien plaatselijke, regionale, provinciale of staatgebonden inkomstenbelasting moet betalen boven op de inkomstenbelasting die de centrale regering heft. Dat is het geval in België, Canada, Japan, Korea, de Scandinavische landen, Spanje, de Verenigde Staten, IJsland en Zwitserland.”

Tot de indirecte belastingen behoren omzetbelasting, belasting op alcoholische dranken en sigaretten, en invoerrechten. Ze vallen minder op dan directe belastingen maar kunnen toch een flinke aanslag zijn op de portemonnee, vooral van de armen. De schrijver Jayali Ghosh stelt in het Indiase tijdschrift Frontline dat het een fabeltje is dat de middenklasse en de rijke belastingbetalers het leeuwendeel van India’s belastingen betalen. Hij zegt: „Voor het bestuur van de deelstaten vormen indirecte belastingen ruim 95 procent van hun totale geheven belastingen. . . . Waarschijnlijk is het zo dat armere mensen feitelijk een groter deel van hun inkomen in de vorm van belastingen uitgeven dan de rijken.” Klaarblijkelijk wordt die ongelijkheid veroorzaakt door hoge belastingen op gebruiksartikelen, zoals zeep en voedingsmiddelen.

Maar wat doen regeringen eigenlijk met al het geld dat ze incasseren?

 Wat er met het geld gebeurt

Het kost regeringen uiteraard enorme hoeveelheden geld om te functioneren en de noodzakelijke diensten te verlenen. In Frankrijk is bijvoorbeeld één op de vier mensen werkzaam in de publieke sector. Daartoe behoren leraren, postbeambten, museum- en ziekenhuispersoneel, de politie en andere mensen in overheidsdienst. Er zijn belastingen nodig om hun salarissen te betalen. Belastingen leveren ook de financiën voor wegen, scholen, ziekenhuizen, vuilophaaldiensten en postbezorging.

De behoeften van het leger zijn ook een motor achter het belastingsysteem. In 1799 werd er om de oorlog tegen Frankrijk te financieren voor het eerst inkomstenbelasting opgelegd, en wel aan rijke Britten. In de Tweede Wereldoorlog ging de Britse regering echter ook van de arbeidersklasse verlangen dat die haar deel aan inkomstenbelasting zou betalen. Tegenwoordig is het zelfs in vredestijd een kostbare aangelegenheid om het militaire apparaat van een land in stand te houden. Volgens schattingen van het Internationale Instituut voor Vredesonderzoek in Stockholm bedroegen in 2000 de militaire uitgaven wereldwijd zo’n 712 miljard euro.

Maatschappelijk hervormend beleid

Belastingen dienen ook als een manier om maatschappelijke hervormingen door te voeren — als een instrument ter aanmoediging of ontmoediging van bepaalde gedragsvormen. De belasting op alcoholische dranken bijvoorbeeld beteugelt naar verluidt overmatig drinken. In veel landen bestaat daarom de winkelprijs van bier voor zo’n 35 procent uit belasting.

Ook op tabak worden hoge percentages belasting geheven. In Zuid-Afrika bestaat de prijs van een pakje sigaretten voor 45 tot 50 procent uit belasting. Maar soms is het motief van een regering om zulke belastingen te promoten, niet helemaal onzelfzuchtig. Zoals de schrijver Kenneth Warner in het tijdschrift Foreign Policy opmerkt, is tabak „een invloedrijke economische kracht — jaarlijks bedraagt de opbrengst uit de verkoop ervan honderden miljarden dollars en uit belastinginkomsten nog eens miljarden”.

Een opmerkelijk voorbeeld van maatschappelijk hervormend beleid speelde zich af in het begin van de twintigste eeuw. Amerikaanse wetgevers probeerden de vorming van welgestelde familiedynastieën in te perken. Hoe? Door de invoering van successierecht. Als een rijke man sterft, wordt een groot deel van zijn vergaarde vermogen door de belasting opgeslokt. Voorstanders voeren aan dat de belasting „geldmiddelen uit overerfbare, aristocratische kanalen doorsluist naar burgerlijke, democratische kanalen”. Dat mag dan zo zijn, maar rijke belastingbetalers hebben wel talloze strategieën verzonnen om de ’pijn’ van die belasting wat te verzachten.

Belastingen worden nog steeds gebruikt voor het subsidiëren van het milieu en diverse andere maatschappelijke kwesties. The Environmental Magazine bericht: „Negen West-Europese landen hebben onlangs milieubelastingen ingevoerd, voornamelijk om de luchtverontreiniging in te perken.” De eerder genoemde progressieve inkomstenbelastingen zijn nog zo’n poging om in maatschappelijk opzicht te hervormen; het idee is om de kloof tussen rijk en arm te verkleinen. In sommige landen zijn giften aan liefdadigheidsinstellingen aftrekbaar of krijgen echtparen met kinderen belastingvermindering.

Waarom zo ingewikkeld?

Telkens wanneer er een nieuwe belasting wordt voorgesteld, proberen wetgevers alle mogelijke mazen van het ’belastingnet’ te dichten. Bedenk dat er enorme geldbedragen op het spel staan. Wat is het gevolg? Belastingwetten zijn al gauw ingewikkeld en erg technisch. Een artikel in het tijdschrift Time legt uit dat veel van de complicaties in de Amerikaanse belastingwetgeving „alles te maken hebben met de definitie van inkomen”, dat wil zeggen, met de definitie van wat nu eigenlijk belastbaar is. Nog meer complicaties komen voort uit de ontelbare regels „die het mogelijk maken diverse aftrekposten en vrijstellingen op te voeren”. Maar de belastingwetgeving is niet alleen in de Verenigde Staten ingewikkeld. Een recente uitgave van de belastingwetgeving in het Verenigd Koninkrijk telde 9521 bladzijden, gevat in tien delen.

Een werkgroep van de University of Michigan die onderzoek doet naar belastingwetgeving bericht: „Elk jaar besteden Amerikaanse belastingbetalers meer dan drie miljard uur aan hun aangifte voor inkomstenbelasting. . . . Alles bij elkaar besteden de Amerikaanse betalers van inkomstenbelasting jaarlijks voor wel $100 miljard aan tijd en geld of ongeveer 10% van de geïnde belasting [aan het invullen van een belastingaangifte]. Veel van de kosten die voortvloeien uit het naleven van de wet op de inkomstenbelasting worden veroorzaakt door de verbazingwekkende complexiteit van die wet.” Reuben, die in het begin van het eerste artikel in deze serie  werd genoemd, zegt: „Ik probeerde altijd zelf mijn belastingaangifte te doen, maar het kostte veel tijd en ik had vaak het idee dat ik meer betaalde dan nodig was. Dus ik betaal nu een administrateur om mijn belastingformulier in te vullen.” — Zie het kader „Aan de belastingwetten voldoen” op blz. 8.

Betalers, ontwijkers en ontduikers

De meeste mensen zullen, al is het met tegenzin, toegeven dat belastingen voordelen opleveren voor de gemeenschap. De directeur van de Britse belastingdienst legde eens uit: „Niemand betaalt graag inkomstenbelasting, en toch beweren maar weinig mensen dat we zonder die belasting beter af zouden zijn.” In de Verenigde Staten neemt naar schatting 90 procent van de mensen de belastingwetten in acht. Een belastingdeskundige erkent: „In veel van de gevallen waarin betaling achterwege blijft, komt dat eerder voort uit moeite met de wet en de procedures dan uit moedwillig ontduiken.”

Niettemin vinden veel mensen manieren om betaling van bepaalde belastingen te vermijden. Neem bijvoorbeeld wat een artikel in U.S.News & World Report over vennootschapsbelasting zei: „Veel bedrijven ontwijken op een legale manier de meeste van hun verplichtingen — zo niet alle — door gebruik te maken van belastingvoordelen en boekhoudkundige kunstgrepen.” Het artikel vervolgt met een voorbeeld van zo’n slimme opzet: „Een Amerikaanse onderneming zet een firma op in een buitenlands belastingparadijs. Vervolgens maakt men van  de Amerikaanse onderneming een dochteronderneming van het buitenlandse bedrijf.” Zo voorkomt het bedrijf dat het Amerikaanse belastingen moet betalen — die kunnen oplopen tot wel 35 procent — terwijl het „hoofdkantoor misschien niet veel meer is dan een archiefkast en een brievenbus”.

Dan bestaat er ook nog volledige belastingontduiking. In een van de Europese landen werd belastingontduiking naar verluidt zelfs een „nationale sport” genoemd. Volgens een in de Verenigde Staten gehouden enquête vond slechts 58 procent van de mannen tussen de 25 en 29 jaar dat het verkeerd was om niet het hele inkomen aan te geven. In het enquêteverslag wordt gezegd: „Het rapport pleit niet echt voor de ethiek en de moraal van onze maatschappij.” In Mexico is er volgens schattingen in ongeveer 35 procent van de gevallen sprake van belastingfraude.

Maar over het algemeen zien mensen de noodzaak van belastingen in en vinden ze het niet erg om een redelijk deel te betalen. De beroemde woorden die aan Tiberius Caesar worden toegeschreven, gaan echter op: „Een goede herder scheert zijn schapen, maar vilt ze niet.” Als u vindt dat u het slachtoffer bent van een systeem dat drukkend, onredelijk en te ingewikkeld lijkt te zijn, hoe dient u het betalen van belasting dan te bezien?

[Kader op blz. 7]

Denk goed na voordat u verhuist!

Belastingstelsels verschillen van land tot land. Zelfs in één land kunnen de plaatselijke inkomstenbelastingen behoorlijk verschillen. Is het de moeite waard een verhuizing te overwegen naar een streek waar de belastingtarieven lager liggen? Misschien wel, maar het is goed om eerst na te denken voordat u verhuist.

Een artikel in de OECD Observer maakt lezers er bijvoorbeeld op attent dat het basistarief voor de inkomstenbelasting nog niet alles zegt. Er staat: „De feitelijke belastingaanslag van individuele belastingbetalers wordt ook beïnvloed door diverse aftrekposten.” Sommige landen hebben bijvoorbeeld een laag tarief voor de inkomstenbelasting. Maar ze bieden „weinig op het gebied van basisontheffingen, -aftrekposten en -vrijstellingen”. Het gevolg kan zijn dat iemand daar uiteindelijk meer betaalt dan in landen met hogere belastingtarieven die meer belastingvrijstellingen en aftrekposten bieden.

In de Verenigde Staten overwegen sommige mensen te verhuizen naar staten waar geen inkomstenbelasting wordt geheven. Maar bespaart iemand daar per se geld mee? Niet volgens Kiplinger’s Personal Finance: „In heel wat gevallen wijst ons onderzoek uit dat de staten zonder inkomstenbelasting het verschil compenseren door hogere tarieven te hanteren voor grondbelasting, omzetbelasting en andere belastingcategorieën.”

[Kader op blz. 8]

Aan de belastingwetten voldoen

Voor velen van ons is het betalen van belastingen een zware en zelfs belastende zaak. Daarom vroeg Ontwaakt! een belastingdeskundige om enkele praktische tips. Ze volgen hieronder.

Laat u goed adviseren. Dat is essentieel omdat de belastingwetgeving ingewikkeld kan zijn en onbekendheid met de wet zelden zal worden geaccepteerd als een geldig excuus voor het niet naleven ervan. Hoewel een belastingbetaler misschien denkt dat belastingambtenaren de vijand zijn, kunnen die vaak nauwkeurige en eenvoudige aanwijzingen geven over het afhandelen van belastingzaken. De belastingdienst heeft liever dat u uw belastingaangifte meteen de eerste keer goed invult en heeft er geen behoefte aan u te vervolgen wegens nalatigheid.

Schakel een belastingconsulent in als uw financiële situatie gecompliceerd is. Pas echter op! Veel belastingdeskundigen hebben uw beste belangen op het oog, maar vele ook niet. Vraag aan een vriend of een betrouwbare zakenrelatie of ze u iemand kunnen aanbevelen, en check dan de referenties van zo’n deskundige.

Handel zaken vlot af. U kunt een hoge boete krijgen als u informatie te laat instuurt.

Houd uw boekhouding op orde. Wat uw boekhoudsysteem ook is, houd het bij. Op die manier zult u zo min mogelijk werk hoeven te doen op het moment van de belastingaangifte. U zult er ook veel beter voor staan in het geval van een accountantsonderzoek.

Wees eerlijk. Misschien komt u in de verleiding om te frauderen of de regels een beetje vrij te interpreteren. Maar belastingambtenaren hebben veel ingenieuze manieren om valse aangiften te ontdekken. Het is altijd het beste om eerlijk te zijn.

Verdiep u erin. Als degene die is ingehuurd om uw belastingformulier in te vullen, onnauwkeurige informatie verstrekt, is het toch nog steeds uw verantwoordelijkheid. Zie er dus op toe dat de persoon die het namens u invult, dat volgens uw wensen doet.

[Illustratie op blz. 7]

In veel landen worden hoge belastingen geheven op tabaksproducten en alcoholische dranken

[Illustraties op blz. 8, 9]

 Belastingen verschaffen het geld voor veel diensten die we misschien als vanzelfsprekend beschouwen