Een historische collectie houten huizen

Door een Ontwaakt!-medewerker in Slowakije

IN SOMMIGE landen wordt er in openluchtmuseums liefdevol en zorgvuldig op toegezien dat de geschiedenis en schoonheid van de huizen uit het verleden bewaard blijven. Die museums zijn een verzameling van traditionele gebouwen die op één plaats bijeen zijn gebracht om de hedendaagse generatie te laten zien hoe hun voorouders leefden en wat hun artistieke voorkeuren waren.

Een zo’n mooi openluchtmuseum ligt in de Orava, een streek in het noorden van Slowakije. Laten we er eens een kijkje nemen.

Museumdorp in de Orava

Het openluchtmuseum van de Orava in Zuberec geeft een levensecht beeld van de streekgeschiedenis. Het museum, dat in 1967 werd geopend, bestaat uit diverse huizen en gebouwen afkomstig van 74 nabijgelegen dorpen en boerderijen en van verafgelegen nederzettingen. Al die gebouwen werden gedemonteerd, naar deze plek gebracht en zorgvuldig weer in elkaar gezet.

Hier kunnen we elf complete landgoederen bezichtigen die een afspiegeling zijn van de huizen van het prominente en het gewone volk van de Orava: burgemeesters, edellieden, boeren, landarbeiders en ambachtslieden. Omdat de bewoners zich eeuwenlang voornamelijk met landbouw en het fokken van runderen en schapen hebben beziggehouden, staan er veel gebouwen en dergelijke die met het boerenbedrijf te maken hadden, waaronder hooizolders, een dorsvloer, melkveestallen, een herdershut, een schaapskooi en ook uit boomstammen opgetrokken graanschuren en opslagplaatsen. We treffen er ook een bijenkorf aan en traditioneel gemaakt gereedschap, een klokkentoren en een houten kerk inclusief een nagemaakte begraafplaats!

Als we een kijkje nemen in de huizen, merken we op dat een typisch huis in deze streek vier ruimtes bevatte: een voorkamer, een hal, een keuken en een bergkast of achterkamer. Soms had een huis ook een lage kelder met plavuizen op de vloer. De huizen waren gemaakt van balken die vaak wit waren geschilderd, waardoor ze een mooi contrast vormden met de deuren en ramen. De daken en rijk versierde topgevels waren bedekt met dakspanen of planken. De woonkamer kon wel een aarden vloer hebben, maar zelfs dan waren de muren soms nog witgekalkt of mooi afgewerkt met houten panelen. Gekookt werd er op een open vuur in de keuken, waarbij de rook via een schoorsteen ontsnapte. De warmte van de keuken verspreidde zich naar de woonkamer.

Werk en ontspanning: een dorpsgebeuren

Aan het ontwerp van die houten gebouwen is duidelijk te zien dat de mensen in de gemeenschap een hechte band hadden waarbij leeftijd geen rol speelde. Huizen en dorpen waren ingericht op gezamenlijke inspanningen. Als de mensen niet zo nauw hadden samengewerkt, was het onder de barre omstandigheden in deze bergstreek vrijwel onmogelijk geweest te overleven. Gezinnen en buren werkten samen om de koeien, schapen en ganzen te hoeden en het hele dorp sloeg de handen ineen om te maaien en de opbrengst van de boerderijen naar de markt te brengen. De gemeenschap zorgde ook voor het onderhoud van de weidegronden en de onverharde wegen.

Ondanks het harde werk was het dorpsleven over het algemeen gelukkig, vooral in de oogsttijd. Een goede melkopbrengst en de geboorte van kalfjes en lammetjes waren redenen voor vreugde. Bij zulke gelegenheden klonken er in de heuvels harmonisch gezongen liederen en volksmelodieën, begeleid door blokfluit, mondharmonica  of accordeon. In de winter kwamen de meisjes en getrouwde vrouwen bij elkaar om ganzenveren te plukken voor kussens en dekbedden. Tijdens het werk vertelden de mannen elkaar verhalen, en aan het eind van de dag kwam iedereen bij elkaar om te dansen. Op sommige plaatsen in deze streek worden deze tradities tot op de dag van vandaag in ere gehouden.

Een blik in het verleden

De vaardige handwerkslieden die deze mooie oude houten gebouwen hebben opgetrokken, baseerden hun ontwerpen op bouwkundige beginselen en plattegronden die van generatie op generatie werden doorgegeven. Bij de ontwerpen werd een doeltreffend gebruik gemaakt van plaatselijke materialen. Uit de fraaie manier waarop de gebouwen in de omgeving passen, spreekt bovendien praktische wijsheid en gevoel voor schoonheid. De bouwers werkten kennelijk niet alleen met hun verstand, maar ook met hun hart.

De wereldberoemde architect Ludwig Mies van der Rohe merkte op: „Elke bijlslag was van betekenis en met elke bewerking met de beitel werd iets overgebracht. . . . Hier ligt de wijsheid van hele generaties opgeslagen. Wat een gevoel voor materiaal en wat een rijkdom aan expressie ademen die gebouwen! Wat stralen ze een warmte uit en wat zijn ze mooi! Ze zijn als een weerklank van liederen uit oude tijden!”

Als we even stilstaan om de bouwkunst in het openluchtmuseum te bewonderen, proberen we ons ook een voorstelling te maken van de mensen die in deze gebouwen woonden en er hun dagelijkse bezigheden hadden. Hopelijk kunnen we een beetje van de rust van dat kalmere leven meenemen naar onze hectische moderne wereld.

[Kaart op blz. 14]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Zuberec

[Illustraties op blz. 15]

(1) Houten huizen; (2) interieur; (3) bewoners in klederdracht musiceren en dansen