De Tower in Londen — Historisch monument met een turbulent verleden

AFSPELEN

De Tower in Londen — Historisch monument met een turbulent verleden

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN GROOT-BRITTANNIË

AAN de oever van de Theems in Oost-Londen verheft zich een van de beroemdste monumenten ter wereld: de Tower. Bijna duizend jaar lang heeft dit grote fort, paleis en huis van bewaring een centrale rol gespeeld in de turbulente geschiedenis van Engeland. Door zijn poorten passeerden koningen, koninginnen, hovelingen, geestelijken, politici en rechters — sommigen kwamen triomfantelijk weer naar buiten en anderen werden nooit meer in levenden lijve gezien. Waarom werd de Tower gebouwd en welke menselijke drama’s hebben zich binnen de muren ervan afgespeeld en de loop van de geschiedenis van Engeland bepaald?

Koninklijke citadel

Nadat hertog Willem (William) van Normandië in 1066 Engeland had veroverd, liet hij een serie kastelen bouwen om de vijandige Angelsaksen af te schrikken. Het ontzagwekkendste gebouw kwam in de stad Londen te staan. De houten vesting die aanvankelijk binnen de zuidoosthoek van de oude Romeinse muren was opgetrokken, werd al gauw vervangen door een enorm stenen bouwwerk, de Great Tower. De toren was bijna vierkant (32 bij 36 meter) en zijn imposante hoogte van 27 meter vervulde de plaatselijke bewoners met ontzag. Toen een latere koning de toren wit liet schilderen, kwam het gebouw bekend te staan als de White Tower.

Latere koningen voegden er grote en kleine torens, twee enorme ringmuren en een diepe gracht aan toe, waardoor het complex een van de onneembaarste vestingen van Europa werd. Er waren namelijk weleens vorsten die hun toevlucht binnen de muren moesten zoeken om aan hun opstandige onderdanen te ontkomen. In burgeroorlogen werd de partij die de Tower — hét symbool van macht en autoriteit — wist te bezetten als de overwinnaar beschouwd. In vreedzamer tijden was de Tower het beginpunt van indrukwekkende optochten op kroningsdagen. Als de koning en zijn gevolg er woonden, hielden ze verblijf in weelderig versierde paleisvertrekken waar ze hun vrienden onthaalden op copieuze banketten. De vijanden van de koning kregen echter een heel ander onthaal.

Staatsgevangenis

Voor zover bekend werd er in 1100 voor het eerst een gevangene in de Tower ondergebracht. Maar het was geen gewone gevangenis: ze was gereserveerd voor mensen van aanzien en betekenis. Onder die prominente gedetineerden bevonden zich niet alleen overwonnen koningen van Schotland en Frankrijk, maar ook mensen van adel en geestelijken die uit de gratie waren geraakt of verraders waren geworden. Van tijd tot tijd vonden er executies en zelfs moorden plaats. Hendrik (Henry) VI werd in de Tower vermoord, net als de twaalfjarige Eduard (Edward) V en zijn jongere broer.

Op elke denkbare plek werden gevangenen ondergebracht. Ze werden of streng bewaakt of genoten een zekere bewegingsvrijheid binnen het kasteelterrein. Sommige straffen waren kort, andere lang. William Penn, die later de Amerikaanse kolonie Pennsylvania zou stichten, zat er een straf van acht maanden uit wegens zijn religieuze overtuiging. De neef van de Franse koning, hertog Karel (Charles) van Orléans, zat er na een nederlaag bij tussenpozen 25 jaar gevangen, totdat het enorme losgeld was afbetaald. De hoveling, ontdekkingsreiziger en auteur Sir Walter Raleigh sleet er dertien sombere jaren met het schrijven van zijn History of the World voordat hij tijdelijk werd vrijgelaten en uiteindelijk werd terechtgesteld.

Meer executies

De reputatie die de Tower geniet wegens de hardvochtige behandeling van gevangenen dateert eigenlijk uit de tijd van de Reformatie. Hendrik VIII, die wanhopig verlangde naar een mannelijke troonopvolger, brak met de Katholieke Kerk en begon met het terechtstellen van mensen die weigerden hem als hoofd van de Anglicaanse Kerk te erkennen. Hendriks tweede vrouw, Anna Boleyn, schonk hem geen zoon en werd samen met haar broer en vier anderen in de Tower onthoofd, zogenaamd vanwege verraad en overspel. Catherine Howard, de vijfde vrouw van Hendrik, onderging hetzelfde lot. Bovendien werden veel edelen van koninklijken bloede — die dus een bedreiging voor de troon vormden — in de Tower opgesloten en op het schavot terechtgesteld.

Toen Hendriks oudste zoon, de protestant Eduard VI, op de troon kwam, zette hij de wrede executies voort. Hij stierf na nog geen zes jaar en werd opgevolgd door Hendriks dochter Maria (Mary Tudor), die een fervent aanhangster van het katholicisme was. Zonder tijd te verliezen liet ze de zestienjarige Lady Jane Grey en haar jonge echtgenoot, marionetten in de strijd om de macht, onthoofden. Nu waren de protestantse vijanden aan de beurt. Maria’s halfzuster Elizabeth bracht tot aan haar vrijlating vele angstige weken in de Tower door. Maar toen ze zelf koningin werd, liet ze de mensen die weigerden hun katholieke geloof af te zweren of die tegen haar bewind waren, ook gevangenzetten en terechtstellen.

Hoewel de Tower duizenden gevangenen heeft gehuisvest, werden slechts vijf vrouwen en twee mannen op het terrein van het gebouw onthoofd, waardoor hun de blamage van een openbare terechtstelling werd bespaard. Drie van de vrouwen waren koningin: Anna Boleyn, Catharine Howard en Jane Grey, die slechts negen dagen had geregeerd. De meeste andere terechtstellingen, meestal onthoofdingen, vonden plaats op de nabijgelegen Tower Hill, met een enorme, rumoerige menigte toeschouwers. Het afgehakte hoofd werd als afschrikwekkend voorbeeld aan een spijl van de London Bridge (een brug over de Theems) bevestigd en het onthoofde lichaam werd teruggebracht naar de Tower, waar het onder een kapel werd begraven. Uiteindelijk kwamen hier meer dan 1500 lichamen te liggen.

Om gevangenen bekentenissen af te dwingen, werden ze soms gemarteld — gewoonlijk alleen nadat daartoe officieel toestemming was verleend. In 1605 werd Guy Fawkes, die had geprobeerd de koning en het parlement op te blazen, een poging die bekend is geworden als het buskruitverraad, op de pijnbank van de Tower gelegd zodat hij vóór zijn terechtstelling de namen van zijn medeplichtigen zou prijsgeven.

In de zeventiende eeuw kwamen Engeland en de Tower een korte tijd onder het gezag te staan van Oliver Cromwell en de Parlementariërs. Toen Karel II weer op de troon kwam, verminderde het aantal gevangenen dat naar de Tower werd gestuurd. In 1747 werd er voor het laatst iemand op de Tower Hill onthoofd, maar de rol van de Tower als staatsgevangenis was nog niet helemaal uitgespeeld. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden er elf Duitse spionnen gevangengezet en geëxecuteerd. In de Tweede Wereldoorlog werden er kortstondig enkele krijgsgevangenen vastgehouden, onder wie Rudolf Hess, plaatsvervangend Reichsführer van Hitler. Het laatste slachtoffer dat binnen de muren viel, was de spion Joseph Jakobs die in augustus 1941 werd doodgeschoten.

Soldaten van de koninklijke garde en de kroonjuwelen

Vanaf het moment dat de Tower in gebruik werd genomen, waren er soldaten die zowel gevangenen als gebouwen bewaakten. Maar de speciaal geselecteerde soldaten van de koninklijke garde, de yeoman warders, vinden hun oorsprong in het jaar 1485. In die dagen arriveerden gevangenen vaak per boot, waarna ze via de Traitor’s Gate (Poort der verraders) de Tower binnengingen. Als de beklaagde na zijn proces weer naar buiten kwam, keken de toeschouwers hoe de gevangenbewaarder zijn bijl hield. Een blad dat in de richting van de gevangene wees, duidde op een volgende terechtstelling.

Tegenwoordig bewaken de yeoman warders de Tower nog steeds maar fungeren ze ook als kundige gidsen voor de vele bezoekers. Bij ceremoniële gelegenheden dragen ze hun prachtige Tudoruniform, dat bestaat uit een tuniek in scharlakenrood met goud, met daarboven een spierwitte plooikraag. Maar voor normale taken dragen ze hun blauwrode Victoriaanse uniformen. De garde staat gewoonlijk bekend als de beefeaters (rundvleeseters), een bijnaam die hun waarschijnlijk met enige spot in tijden van hongersnood is gegeven. Terwijl de inwoners van Londen gebrek aan voedsel hadden, kregen de leden van de garde altijd een rantsoen rundvlees om ervoor te zorgen dat ze loyaal bleven aan de kroon.

De yeoman raven master is verantwoordelijk voor de grote raven in de Tower. Volgens het bijgeloof zal Engeland door een ramp worden getroffen als de vogels ooit de Tower verlaten, en daarom worden hun vleugels steeds gekortwiekt.

Jewel House wardens bewaken de beroemde Britse kroonjuwelen, die sinds de zeventiende eeuw worden tentoongesteld. De grootste geslepen topdiamant, de Cullinan I, is een van de vele stenen van onschatbare waarde die de kronen, rijksappels en scepters sieren die nog steeds door de koninklijke familie worden gebruikt.

Dierentuin, munt en arsenaal

Koning Johannes (John) hield in het begin van de dertiende eeuw leeuwen in de Tower, maar de koninklijke menagerie nam pas echt vorm aan toen zijn opvolger, Hendrik III, van Europese vorsten drie panters, een ijsbeer en een olifant kreeg. De dieren waren in de eerste plaats bedoeld om de koning en zijn hofhouding te amuseren, maar als de beer aan een riem in de Theems ging zwemmen om vis te vangen, kon heel Londen van het spektakel genieten. In de loop van de jaren kwamen er nog meer exotische dieren bij, en vanaf de tijd van koningin Elizabeth I was de menagerie open voor publiek. Hieraan kwam een eind toen de dieren naar de nieuwe dierentuin in Regent’s Park in Londen werden overgebracht die in 1841 werd geopend.

Meer dan 500 jaar was er op het terrein van de Tower een groot filiaal van de Koninklijke Munt gevestigd. De grootste bedrijvigheid vond misschien wel plaats tijdens de regering van Hendrik VIII, toen er munten werden geslagen uit het zilver dat in de kort daarvoor opgeheven kloosters was geconfisqueerd. De Tower was ook de plaats waar belangrijke juridische en staatsdocumenten werden bewaard en waar militair materieel voor de koning en zijn leger werd gefabriceerd en opgeslagen.

Een herinnering aan het verleden

Tegenwoordig is de Tower een van de grootste toeristenattracties van Groot-Brittannië. Omdat de Tower er nog bijna net zo uitziet als vroeger, kan men nauwelijks in de buurt van zijn sombere, grijze torens en geplaveide straten wandelen zonder te denken aan het geweld, het lijden en de menselijke tragedies die zich door de eeuwen heen binnen zijn muren hebben afgespeeld. Zijn turbulente verleden wordt goed samengevat op de plek van het schavot op de Tower Hill. Daar herinnert een kleine gedenkplaat aan ’de tragische geschiedenis en in veel gevallen het martelaarschap van degenen die voor hun geloof, vaderland of idealen hun leven hebben gewaagd en verloren’.

[Illustraties op blz. 13]

Anna Boleyn

Catherine Howard

Jane Grey

William Penn

[Verantwoording]

Boleyn and Howard: From the book Heroes of the Reformation, 1904; Grey: From the book The World’s Famous Events; Penn: From the book The Library of Historic Characters and Famous Events, Vol. V, 1895

[Illustratie op blz. 13]

Een torenappartement dat later voor gevangenen werd gebruikt

[Verantwoording]

[Illustratie op blz. 14]

De gevangenbewaarder

[Verantwoording]

[Illustratie op blz. 15]

Enkele van de kroonjuwelen

[Verantwoording]

[Illustratie op blz. 15]

Een 16de-eeuwse munt met afbeelding van Hendrik VIII

[Illustratieverantwoording op blz. 12]

ONTWAAKT!