Lavendel — Een genot voor de zintuigen

Door een Ontwaakt!-medewerker in Australië

DE Engelse koningin Elizabeth I schreef voor dat er altijd lavendelconfiture op de koninklijke tafel moest staan. Karel VI van Frankrijk zat op kussens die met lavendel waren gevuld. Koningin Victoria van Engeland waste zich met lavendelwater. Wat maakte lavendel zo geliefd bij deze vorsten? De heerlijke geur ervan. Iedereen die ooit tussen de uitgestrekte velden met paarse lavendelstruiken heeft gestaan, zal begrijpen waarom zo veel mensen in de ban zijn van deze aromatische plant.

Er zijn meer dan dertig lavendelsoorten. Het is een winterharde heester die in uiteenlopende klimatologische omstandigheden gedijt, van de koele lucht van de Franse Alpen tot de droge hitte van het Midden-Oosten. De botanische naam van de plant, Lavandula, komt van het Latijnse lavare, dat „wassen” betekent en ontleend is aan een gebruik van de Romeinen uit de oudheid, die hun badwater met lavendelolie parfumeerden.

Een eeuwenoud tonicum

Het medicinale gebruik van lavendel gaat bijna 2000 jaar terug. In de Middeleeuwen was het een belangrijk bestanddeel van een brouwsel dat bekendstond als vierdievenazijn en werd gebruikt om de pest te bestrijden. Deze azijn ontleende zijn naam waarschijnlijk aan het feit dat grafrovers die de bezittingen van slachtoffers van de pest doorzochten, zich met deze lavendeloplossing wasten. Ondanks de gevaren van hun ’werk’, lijkt het erop dat ze de ziekte zelden opliepen.

Kruidengenezers in de zestiende eeuw beweerden dat lavendel niet alleen verkoudheid en hoofdpijn maar ook neurosen en verlamming van ledematen kon genezen. Bovendien geloofden ze dat als iemand een kapje op zijn hoofd droeg waarin lavendel was verwerkt, dit hem intelligenter maakte. Tijdens de Eerste Wereldoorlog nog waren er regeringen die van hun burgers vroegen de lavendel uit hun tuin te plukken zodat de eruit gewonnen olie gebruikt kon worden om de wonden van soldaten te verzorgen.

Een onderzoek naar traditionele behandelingen

Sommige soorten lavendelolie, vooral van de Lavandula angustifolia, blijken een uitwerking te hebben op een aantal bacterie-  en schimmelsoorten. Enkele onderzoekers hebben geopperd dat zelfs infecties met bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica misschien goed met lavendelolie behandeld kunnen worden. Volgens een recent onderzoeksrapport „is het gebruik van lavendelolie ook nuttig gebleken in de verloskunde. Bij een groot klinisch onderzoek berichtten de moeders die lavendelolie [in hun badwater] deden zonder uitzondering dat ze in de eerste 3 tot 5 dagen na de bevalling minder last bleken te hebben van lichamelijke klachten . . . Lavendelolie wordt tegenwoordig ook in veel verloskamers gebruikt vanwege de algemeen kalmerende werking.”

Wat valt er te zeggen over het feit dat koningin Elizabeth I van de smaak van lavendel hield? Is lavendel wel eetbaar? „In het tijdperk van de Tudors en van Elizabeth I was lavendel in Engeland een favoriet keukenkruid dat bij wild, gebraden vlees en fruitsalades werd geserveerd, over zoete gerechten werd gestrooid of in de vorm van suikergoed werd gegeten”, zegt Judyth McLeod in haar boek Lavender, Sweet Lavender. Tegenwoordig worden sommige lavendelsoorten gebruikt om koekjes, taarten en ijs op smaak te brengen. Toch zijn niet alle soorten in trek — vooral niet bij insecten. Het is zelfs zo dat „olie of verpulverde blaadjes en bloemen van de lavendel ook nuttig kunnen zijn als commerciële . . . en huishoudelijke pesticiden, omdat lavendel mijt, graankevers, bladluizen en motten afschrikt”, bericht een onderzoeksrapport.

De vraag neemt toe

In de afgelopen decennia is de populariteit van lavendel weer gegroeid. De plant wordt nu in Australië, Europa, Japan, Nieuw-Zeeland en Noord-Amerika gekweekt. „Lavendel is net wijn”, zegt Byron, een jonge kweker die in het zuidoosten van Victoria (Australië) ruim tien hectare lavendelvelden beheert. „De olie die uit dezelfde soort wordt gewonnen, zal per streek verschillen omdat ze wordt beïnvloed door de grond en het klimaat waarin de lavendel groeit. Zelfs het moment en de methode van oogsten kunnen van invloed zijn op het eindproduct.”

In tegenstelling tot wijn wordt lavendelolie niet verkregen door persing maar door stoomdistillatie. Byron legt uit: „Er is ongeveer 250 kilo lavendel nodig om een liter olie te produceren. De versgeplukte bloemen, stengels en blaadjes worden stevig geplet in een grote stalen ketel. Dan wordt er onder in die ketel stoom geblazen, die door de plantendelen opstijgt en daarbij de olie vrijmaakt. De stoom en de olie komen via een condensor in een ketel terecht, waar de olie van het water wordt gescheiden en op het oppervlak komt drijven. De olie wordt afgetapt en in vaten met een keramische binnenlaag opgeslagen om enige maanden te rijpen.”

De lavendelolie van Byrons boerderij wordt gebruikt voor de bereiding van zeep, crèmes en kaarsen. De bloemen worden versgeplukt of gedroogd verkocht en de bloemhoofdjes zijn een gewild ingrediënt voor potpourri. Elk jaar komen er duizenden toeristen om de lavendeltraktaties te proeven en van de aanblik en de geur van de lavendelvelden te genieten. Byron zegt vaak tegen deze enthousiaste bezoekers: „We máken geen olie; we onttrekken die alleen maar. De Maker van lavendel is Degene die ons dit genot voor onze zintuigen heeft gegeven.”

[Kader op blz. 11]

Drie soorten lavendelolie worden commercieel geproduceerd

Lavendelolie wordt onttrokken aan „Lavandula angustifolia”. In tegenstelling tot onderstaande soorten ruikt deze niet of nauwelijks naar kamfer. De jaarlijkse productie bedraagt ongeveer 200 ton.

Spijkolie is afkomstig van de „Lavandula latifolia”. De jaarlijkse productie loopt soms wel op tot 200 ton.

Lavandinolie is afkomstig van een kruising van de twee bovengenoemde soorten. Elk jaar worden hiervan over de hele wereld duizenden tonnen verkocht.

[Illustratie op blz. 10]

Op veel boerderijen wordt de lavendel nog steeds op de traditionele manier geoogst

[Illustratie op blz. 10]

Lavendelolie wordt gewonnen in grote distilleervaten

[Illustratie op blz. 10]

Lavendelolie rijpt in stalen vaten met een keramische binnenlaag en wordt voor diverse producten gebruikt