Wervelende lichtshow onder de zeespiegel

Een diepzeeduiker die onder water langs de voet van een rif zwom, zag in een holte een inktvis van zestig centimeter die bijna geheel opging in zijn blauwgrijze omgeving. Toen de duiker dichterbij kwam, kleurde de inktvis helder, glanzend karmozijnrood. Toen hij achteruitweek, kreeg de inktvis weer zijn oorspronkelijke kleur. Hebt u zich weleens afgevraagd hoe deze verbazingwekkende weekdieren dit presteren?

Het geheim is gelegen in pigmentcellen in de huid, chromatoforen genaamd. Zenuwen veroorzaken spiersamentrekkingen die de grootte van die cellen reguleren, waardoor het dier zijn kleur kan veranderen en variaties in zijn kleurpatronen kan aanbrengen.

Behalve het feit dat ze hun kleur kunnen bepalen, produceren veel inktvissoorten ook nog hun eigen licht, net zoals de gewone glimworm dat doet. Dit verschijnsel, dat bioluminescentie wordt genoemd en ook bij veel andere zeedieren zoals kwallen en garnalen wordt aangetroffen, ontstaat door ingewikkelde chemische reacties in cellen die fotocyten heten of in organen die fotoforen worden genoemd. Die bioluminescentie kan ook het gevolg zijn van de activiteit van lichtgevende bacteriën die in symbiose met hun gastheer samenleven.

In het eerste geval bevatten de lichtgevende cellen en organen luciferine, een chemische stof die in aanwezigheid van een bepaald enzym met zuurstof reageert, waardoor licht ontstaat dat gewoonlijk blauw tot groen van kleur is. Sommige lichtgevende organen zijn volgens het tijdschrift Scientific American „ingewikkelde instrumenten met lenzen om scherp te stellen, een kleurenfilter, of een regelbare klep die als aan- en uitknop fungeert. Inktvissen die in hun huid zowel fotoforen als chromatoforen hebben, kunnen niet alleen de kleur regelen van het licht dat ze produceren, maar ook de sterkte ervan.”

Dieren die lichtgevende bacteriën gebruiken om licht uit te stralen, brengen hun microscopische gasten onder in speciale lichtorganen, die rijkelijk voorzien worden van bloed. Het bloed transporteert voeding naar de bacteriën en betaalt zo eigenlijk de ’rekening voor de lichtshow’.

[Illustratieverantwoording op blz. 31]

Inset: Courtesy Jeffrey Jeffords/www.divegallery.com

© David Nicholson/Lepus/Photo Researchers, Inc.