Glaucoom — Een heimelijke bedreiging

HOUD uw ogen eens een moment gericht op het laatste woord van deze zin. Kon u zonder uw ogen te bewegen nog iets zien van het gebied boven, onder en naast beide kanten van dit tijdschrift? Heel waarschijnlijk wel, dankzij het zogenoemde perifere gezichtsvermogen. Hierdoor ziet u bijvoorbeeld die verdacht uitziende man die links of rechts op u afkomt. Het helpt u voorwerpen op de grond te ontwijken en niet tegen muren op te lopen. En als u autorijdt, kan perifeer gezichtsvermogen u erop attenderen dat er een voetganger van de stoep is gestapt.

Maar zelfs nu, tijdens het lezen van deze bladzijde, zou uw perifere gezichtsvermogen langzaam kunnen afnemen — zonder dat u het zelfs maar merkt. Over de hele wereld lijden naar schatting 66 miljoen mensen aan een groep oogziekten met de verzamelnaam glaucoom. Van hen zijn er ruim vijf miljoen helemaal blind geworden, waardoor glaucoom de op twee na grootste oorzaak van blijvende blindheid is. „Maar zelfs in ontwikkelde landen met algemene voorlichtingsprogramma’s over glaucoom wordt in de helft van de glaucoomgevallen de diagnose niet gesteld”, zegt het medische tijdschrift The Lancet.

Wie loopt het risico glaucoom te krijgen? Hoe wordt het ontdekt en hoe wordt het behandeld?

Wat is glaucoom?

Om te beginnen moeten we een paar dingen over onze ogen weten. Een brochure die uitgegeven is door de Australische Glaucoomstichting legt uit: „Het oog ontleent zijn stevigheid aan druk — de zachte weefsels van het oog worden ’opgepompt’, net als een autoband of een ballon.” Binnen in het oog stuwt het ciliair lichaam (of straallichaam) vanuit de bloedvaten een vloeistof die bekendstaat als kamerwater het oog in. „Het kamerwater circuleert diep binnen in het oog, voedt de levende weefsels van het oog en keert terug naar de bloedbaan via een op een zeef lijkend weefsel dat het trabeculair netwerk wordt genoemd.”

Als dit netwerk om de een of andere reden verstopt of vernauwd raakt, zal de druk binnen in het oog toenemen en ten slotte de kwetsbare zenuwvezels aan de achterkant van het oog gaan beschadigen. Deze toestand wordt openkamerhoekglaucoom genoemd en is verantwoordelijk voor zo’n 90 procent van alle gevallen.

De druk binnen in uw oog, de oogboldruk of oculaire druk, kan van uur tot uur verschillen en wordt beïnvloed door allerlei factoren zoals uw hartslag, de hoeveelheid vloeistof die u drinkt en uw lichaamshouding. Die natuurlijke veranderingen zijn niet schadelijk voor uw oog. Een hoge oogboldruk op zich is geen bewijs van glaucoom, omdat de ’normale’ oogboldruk per persoon kan verschillen. Toch vormt een hoge oogboldruk een van de aanwijzingen voor glaucoom.

Een zeldzame vorm van deze aandoening wordt geslotenkamerhoekglaucoom of acuut glaucoom genoemd. In tegenstelling tot openkamerhoekglaucoom ontstaat er bij dit type glaucoom plotseling een verhoogde oogdruk. Die veroorzaakt hevige pijn in het oog, die gepaard gaat met wazig zien en braken. Als er niet binnen een paar uur na het optreden van de symptomen een behandeling volgt, zal dit vaak tot blindheid leiden. Een andere categorie wordt secundair glaucoom genoemd. Zoals de naam al suggereert, ontstaat dit type als gevolg van andere oogaandoeningen zoals tumoren, grauwe staar of oogletsel. Een kleine groep mensen wordt getroffen door het vierde type, dat bekendstaat als aangeboren glaucoom. Dit type is al vanaf de geboorte of kort daarna aanwezig. Aanwijzingen hiervoor zijn vergrote oogbollen en een verhoogde gevoeligheid voor licht.

 Waarom een heimelijke bedreiging?

Glaucoom zou wel 90 procent van uw gezichtsvermogen in één oog kunnen aantasten zonder dat u er erg in hebt. Hoe is dat mogelijk? We hebben allemaal van nature een blinde vlek aan de achterkant van elk oog. Die plek op het netvlies, waar uw zenuwvezels bij elkaar komen om de oogzenuw te vormen, heeft geen licht registrerende cellen. Maar u bent u niet bewust van die blinde vlek omdat uw hersenen het vermogen hebben de ontbrekende stukjes van het plaatje ’in te vullen’. Ironisch genoeg is het dat vermogen van de hersenen wat glaucoom zo verraderlijk maakt.

Dr. Ivan Goldberg, een vooraanstaand Australisch oogarts, vertelde Ontwaakt!: „Glaucoom wordt de heimelijke dief van het gezichtsvermogen genoemd omdat u er door geen enkel symptoom op wordt geattendeerd. De meest voorkomende soort glaucoom verloopt langzaam maar gestaag en veroorzaakt, zonder enige waarschuwing, schade aan het zenuwweefsel dat het oog met de hersenen verbindt. Of uw ogen tranen of niet, of ze droog zijn of niet, of u er wel of niet goed genoeg mee kunt zien om te lezen of te schrijven, heeft niets met glaucoom te maken. U merkt misschien helemaal niets en toch kunt u een ernstige vorm van glaucoom hebben.”

De „dief” ontmaskerd

Helaas bestaat er niet zoiets als één allesomvattende test op glaucoom. Een oogarts zal misschien eerst de vloeistofdruk in uw oog controleren met een instrument dat een tonometer heet. Hiermee wordt voorzichtig het  hoornvlies, of voorste deel van uw oog, afgeplat. Aan de hand van de kracht die hiervoor nodig is, kan de druk in uw oog worden gemeten. De oogarts zoekt misschien ook naar tekenen van glaucoom met behulp van instrumenten die beschadigd weefsel opsporen in de zenuwen die het oog met de hersenen verbinden. Dr. Goldberg zegt hierover: „We kijken of de zenuwvezels of bloedvaten aan de achterkant van het oog een ongebruikelijke vorm hebben, want dat kan een aanwijzing zijn dat er zenuwen worden beschadigd.”

Glaucoom kan ook worden vastgesteld met behulp van een zogenoemde gezichtsveldtest. Dr. Goldberg legt uit: „Iemand kijkt in een wit verlichte halve bol, en binnen in die bol schijnt op een klein plekje een helderder wit licht. De persoon reageert door op het moment dat hij of zij het witte lichtje kan zien, op een knop te drukken.” Als u het witte licht aan de buitenrand van uw gezichtsveld niet kunt zien, zou dat op glaucoom kunnen wijzen. Er wordt aan nieuwe medische apparatuur gewerkt die deze nogal vervelende methode misschien wat zal kunnen vereenvoudigen.

Wie loopt er risico?

Paul is een gezonde man van begin veertig. Hij zegt: „Ik ging naar de opticien om mijn ogen te laten meten voor een nieuwe bril en hij vroeg me toen of er glaucoom in de familie zat. Ik deed wat navraag en kwam erachter dat zowel mijn oom als mijn tante deze kwaal hadden. Ik werd doorverwezen naar een oogarts, en die bevestigde dat ik glaucoom had.” Dr. Goldberg legt uit: „Als uw vader of moeder glaucoom heeft, loopt u drie tot vijf keer meer kans het te krijgen. En als u een broer of zus met glaucoom hebt, is de kans dat u het krijgt, tussen de vijf en zeven keer groter.”

Dr. Kevin Greenidge van de Glaucoomstichting in de Verenigde Staten beklemtoont nog wat andere risicofactoren: „Laat uw ogen elk jaar onderzoeken als u boven de 45 en van Afrikaanse afkomst bent, of als u een van de volgende risicofactoren hebt: glaucoom in de familie, bijziendheid, diabetes, eerder oogletsel of regelmatig gebruik van corticosteroïden.” Zelfs als u niet tot een risicogroep behoort en jonger dan  45 jaar bent, adviseert de stichting om uw ogen om de vier jaar op glaucoom te laten onderzoeken. Als u boven de 45 bent, moet u dit onderzoek om het jaar laten doen.

Glaucoom behandelen en onder controle houden

Ter behandeling van zijn glaucoom kreeg Paul speciale oogdruppels die hij eenmaal daags moest gebruiken. Hij zegt: „De druppels die ik gebruik, remmen de productie van kamerwater in de oogbol.” Paul kreeg ook een laserbehandeling om tien minuscule gaatjes te ’ponsen’ in de voorkant van zijn ogen, naast de plek waar de van nature aanwezige afvoergaatjes zich bevinden. Hij zegt: „Toen mijn eerste oog een laserbehandeling kreeg, was ik vrij gespannen en nerveus en daardoor had ik er meer last van. Maar toen een paar dagen later mijn tweede oog werd behandeld, wist ik wat me te wachten stond. Ik was veel meer ontspannen en de arts was eigenlijk klaar met de ingreep voor ik er erg in had.” Door de behandeling is de druk in Pauls ogen stabiel.

Pauls vooruitzichten zijn dus positief. Hij zegt: „Het netvlies van mijn ogen is maar licht beschadigd en gelukkig kan ik nog alles zien. En als ik eraan denk elke dag mijn druppels te gebruiken, zal dat waarschijnlijk ook wel zo blijven.”

Wordt u heimelijk van uw gezichtsvermogen beroofd? Als u uw ogen nog nooit op glaucoom hebt laten onderzoeken, zou het verstandig zijn uw arts om zo’n onderzoek te vragen, vooral als u tot een van de risicogroepen behoort. Zoals dr. Goldberg zegt „kan veel schade als gevolg van glaucoom worden voorkomen door een tijdige en juiste behandeling”. Ja, u kunt deze bedreiging een halt toeroepen!

[Kader/Illustratie op blz. 26]

U loopt een verhoogd risico op glaucoom als

● u van Afrikaanse afkomst bent;

● er glaucoom in de familie zit;

● u diabetes hebt;

● u bijziend bent;

● u geregeld, langdurig corticosteroïden gebruikt (voorkomend in sommige medicinale crèmes en in astmasprays);

● u al eens oogletsel hebt gehad;

● u ouder bent dan 45 jaar.

[Illustratie]

Regelmatig onderzoek kan ernstig verlies van gezichtsvermogen voorkomen

[Diagram/Illustraties op blz. 25]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

OPENKAMERHOEKGLAUCOOM

Hoornvlies

Iris

Lens

Netvlies

Blinde vlek waar zenuwvezels bij elkaar komen en de oogzenuw vormen

Oogzenuw geeft visuele impulsen door aan de hersenen

Ciliair lichaam (of straallichaam) waar de vloeistof wordt aangemaakt

1 Kamerwater is een heldere vloeistof die de lens, de iris en de binnenkant van het hoornvlies voedt. Het is niet hetzelfde als traanvocht, dat de buitenkant van het oog vochtig houdt.

2 Trabeculair netwerk voert de vloeistof af

3 Als het netwerk geblokkeerd of verstopt raakt, loopt de druk binnen in het oog op

4 Als de druk toeneemt, raken de gevoelige zenuwvezels aan de achterkant van het oog beschadigd, wat glaucoom of uitval van het gezichtsvermogen veroorzaakt

[Illustraties op blz. 25]

Blinde vlek

Wat u zou zien

NORMAAL GEZICHTSVERMOGEN

GLAUCOOM, vroeg stadium

GLAUCOOM, vergevorderd stadium

[Verantwoording]

Photos of optic disks: Courtesy Atlas of Ophthalmology