Monteverde — Een natuurreservaat in de wolken

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN COSTA RICA

De warme Caribische passaatwinden uit zee stuiten op bergen van zo’n 1700 meter hoog. Als ze langs deze hoogten opstijgen, koelen ze af en condenseert het vocht dat ze meevoeren. Er ontstaan dikke, laaghangende wolken die de bergen vervolgens met regen overgieten of in mist hullen. Het resultaat? Een bijzondere plaats van overweldigende schoonheid die bekendstaat als een nevelwoud.

HET is 1951. Vierenveertig leden van de religieuze groep die bekendstaat als quakers, verlaten hun woonplaats in Alabama (VS) op zoek naar een lokatie om een vredige religieuze gemeenschap te stichten. Hun zoektocht brengt hen naar de in wolken gehulde bergen in het noordwesten van Costa Rica (Midden-Amerika). Het is een afgelegen gebied met vruchtbare en betrekkelijk goedkope grond.

Maar het is niet eenvoudig om in dit gebied een agrarische gemeenschap te stichten. Marvin Rockwell, een van die eerste kolonisten, herinnert zich het volgende: „De enige weg naar de top van de berg was een karrenspoor, dat we met pikhouwelen en spaden geschikt maakten om er met onze jeeps overheen te kunnen.” Pas met de hulp van plaatselijke bewoners konden ze zich uiteindelijk in hun nieuwe thuis in de wolken settelen. Ze gaven het de passende naam Monteverde, wat „Groene berg” betekent.

De kolonisten namen twee beslissingen met verstrekkende gevolgen. Ze wisten dat ze met hun boerengemeenschap in hun eigen behoeften moesten voorzien. Maar welk  product zouden ze kunnen fabriceren dat de lange tocht naar de markt beneden kon doorstaan? Kaas leek het meest geschikt. De kleine kaasfabriek die toen werd gestart, produceert nu dagelijks meer dan 4000 kilo kaas, naast andere zuivelproducten zoals zure room, kwark en ijs.

De kolonisten besloten ook 541 hectare beboste berghellingen ongemoeid te laten. Omdat dit hoger dan hun huizen gelegen stroomgebied hun kleine waterkrachtinstallatie van water voorzag, leek het hun verstandig het te beschermen. Maar al gauw trok de rijke variatie aan flora en fauna in het stroomgebied de aandacht van wetenschappers, vooral nadat men de rode pad had ontdekt. (Zie het kader over de rode pad.) In de jaren zestig stichtte een groep wetenschappers en mensen uit de omgeving het Reserva Biológica Bosque Nuboso Monteverde, een natuurreservaat dat kort daarna met het stroomgebied werd uitgebreid. Vanaf die tijd is het reservaat steeds verder uitgebreid. Het beslaat nu zo’n 10.500 hectare.

Het nevelwoudreservaat van Monteverde is een van de meest bezochte bezienswaardigheden in Costa Rica. Jaarlijks leggen wel 50.000 toeristen de tocht af over de steile, bochtige, onverharde weg naar Monteverde. Vogelaars en natuurkenners stromen toe om de duizenden soorten vogels, andere dieren en planten in het reservaat en de omgeving ervan te bekijken.

Plantenleven

Ongeveer 500 boomsoorten vormen de basis voor de ecosystemen van het reservaat. Sommige bomen klampen zich vast aan uitstekende richels, terwijl ze opboksen tegen de wind die ze vorm heeft gegeven en klein heeft gehouden. De bomen die op beschutte plaatsen groeien, zijn helemaal bedekt met klimplanten, kruiden en struiken. Hoe kunnen deze planten, epifyten genoemd, leven zonder wortels in de aarde? In een wandelgids staat: „In deze zeer vochtige omgeving krijgen epifyten zelfs zonder ingewikkelde wortelstelsels ruim voldoende water. De grote hoeveelheid vegetatie vangt voldoende van het bladafval op dat vanaf het bladerdak naar beneden spoelt om van voedingsstoffen te worden voorzien.”

 De 300 soorten orchideeën geven kleur aan het voornamelijk groene palet van planten. Veel van de overgebleven ruimte in het landschap wordt ingenomen door de 200 soorten varens die hier gedijen — waarvan enkele bijna twaalf meter hoog zijn en 150 jaar oud.

Hoe komt het dat er in zo’n klein gebied zo’n biologische verscheidenheid is? Eén reden is dat de grenzen van het reservaat langs de berg omlaag reiken tot zowel de Grote Oceaan als de Caribische Zee. De spectaculaire verschillen in luchtvochtigheid en temperatuur op de diverse hoogten zorgen voor zes onderscheiden ecologische zones waarin een verbazingwekkende diversiteit van planten en dieren gedijt.

Vogels en andere dieren

Monteverde is een paradijs voor vogelaars. In 1996 werd binnen een gebied met een doorsnede van 25 kilometer, dat ook delen van Monteverde omvatte, het aantal vogelsoorten geteld. In slechts 24 uur werden er 369 vogelsoorten gesignaleerd! De inheemse vogels hier variëren van de piepkleine kolibrie tot de schitterende quetzal — een vogel met een van de indrukwekkendste verenkleden in de tropen. Er zijn zelfs heel wat bezoekers die speciaal voor deze vogel hiernaartoe komen. In Monteverde nestelen zo’n 100 quetzalpaartjes, maar ze zijn vaak moeilijk te ontdekken doordat hun groene veren een goede camouflage vormen tussen het gebladerte van het woud. De kolibries die regelmatig op de voedingsbuisjes afkomen die buiten de winkels en restaurants zijn opgehangen, zie je echter niet zo gauw over het hoofd. Prachtig getooid in glanzend paars, smaragdgroen en turquoise, schieten ze heen en weer tussen bloemen en nectarbuisjes, met een vleugelslag die zo snel is dat we die niet met het blote oog kunnen waarnemen.

In Monteverde leven ook zo’n 100 zoogdiersoorten. „Het is een van de weinige resterende leefgebieden van . . . vijf soorten van de kattenfamilie: jaguar, ocelot, poema, margay en jaguarundi”, zegt het Costa Rica Handbook. Maar de solitaire grote katten blijven uit de buurt van mensen. „Ongeveer twee keer per jaar wordt er een poema gesignaleerd”, vertelde Rafael Bolaños, de parkopzichter, aan Ontwaakt! „Een jaguar wordt maar eens in de drie jaar gezien.” De kans op een ontmoeting met een van de 120 soorten amfibieën en reptielen is vele malen groter.

Hoe ziet de toekomst van Monteverde eruit? Er worden pogingen gedaan om het beschermde gebied uit te breiden. Met de recente aanwinsten van het bosreservaat Santa Elena en van El Bosque Eterno de los Niños (Het eeuwige regenwoud van de kinderen; zie kader) is het beschermde natuurgebied zelfs meer dan verdubbeld. Men hoopt dat die maatregelen ertoe zullen bijdragen dat er in de wolken altijd volop leven zal zijn.

[Kader/Illustratie op blz. 17]

De verdwijning van de rode pad

De inheemse rode pad, die eigenlijk knaloranje is, werd in de jaren zestig door de bioloog Jay Savage in de wouden van Monteverde ontdekt. Monteverde schijnt de enige plek op aarde te zijn waar deze pad te vinden was. „In 1985 zag men een groep van zo’n 1000 exemplaren”, vertelde Rafael Bolaños, parkwachter van het reservaat. „Maar slechts twee jaar later waren het er nog maar een paar.” Inmiddels neemt men aan dat de rode pad is uitgestorven.

Dr. Alan Pounds, die een studie heeft gemaakt van het verdwijnen van twintig kikker- en paddensoorten uit het nevelwoudreservaat van Monteverde, merkt op dat „de ondergang en verdwijning van veel amfibieën zoals de inheemse rode pad, steeds onmiddellijk werden voorafgegaan door een abnormaal patroon in de dagelijkse neerslag”.

[Verantwoording]

© 2003 Richard Sage

[Kader op blz. 18]

Het eeuwige regenwoud van de kinderen

Op een kleine basisschool op het Zweedse platteland vroeg een klas met negenjarige leerlingen wat ze konden doen om het regenwoud te redden. Met de hulp van hun onderwijzer zamelden ze geld in dat in 1988 werd gebruikt voor de aankoop van zes hectare bedreigd regenwoud. Zo ontstond „Het eeuwige regenwoud van de kinderen”. Het project kreeg steeds meer bekendheid en kinderen in 44 landen gingen meedoen. De kinderen hebben genoeg geld ingezameld om het beschermde gebied met duizenden hectare land — aan drie kanten grenzend aan het nevelwoudreservaat van Monteverde — uit te breiden.

[Kaart op blz. 16]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Monteverde

[Illustratie op blz. 16]

Epifyten

[Illustratie op blz. 16]

Varens

[Illustratie op blz. 16, 17]

Orchidee

[Illustratie op blz. 18]

Kolibrie

[Verantwoording]

THE HUMMINGBIRD SOCIETY/Newark Delaware USA

[Illustratie op blz. 18]

Quetzal

[Verantwoording]

© Anthony Mercieca/SuperStock

[Illustratie op blz. 18]

Roodoogboomkikker

[Illustratieverantwoording op blz. 17]

Background and orchid: © Michael and Patricia Fogden