Dansende paardjes van de zee

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN AUSTRALIË

HET mannetje en het vrouwtje blozen wanneer ze elkaar weer zien. Goedkeurend kijkt zij toe terwijl hij trots heen en weer lijkt te paraderen. Dan volgt na een heel voorzichtige aanraking een hartelijke omhelzing. Als de gloed van de eerste zonnestralen tot hen doordringt, beginnen ze langzaam, ritmisch bewegend, aan een van de elegantste balletten in de natuur: de dans van het zeepaardje.

„Zeepaardjes zijn gewoon fascinerend, uniek en onweerstaanbaar”, zegt dr. Keith Martin-Smith, marien deskundige. In het verleden wist men echter niet wat voor wezens het nu precies waren. Van natuurwetenschappers kregen ze toen de naam Hippocampus, die ook werd gebruikt voor de mythologische paarden met een vissenstaart die de wagen van Poseidon, de Griekse god van de zee, trokken.

Er doen verhalen de ronde dat marskramers in de Middeleeuwen zeepaardjes voor jonge vuurspuwende draken lieten doorgaan. In feite zijn zeepaardjes gewoon vissen met graten, hoewel ze er niet uitzien als de meeste vissen en ook niet zo zwemmen. Zwevend in het water, nooit ver van hun vaste stek, zijn ze wel vergeleken met sierlijke kristallen paardjes en met tot leven gebrachte schaakstukken.

Zeepaardjes worden in de meeste warme kustwateren aangetroffen. Ze komen voor in een ongelooflijke verscheidenheid van vormen en maten. Deskundigen schatten dat het aantal soorten ergens tussen de 33 en ruim 70 ligt. Daartoe behoren het dwergzeepaardje van Nieuw-Caledonië, dat met gemak op uw vingernagel zou passen, en het dikbuikzeepaardje, dat ruim 30 centimeter lang kan worden.

Geen tanden, geen maag, geen probleem!

Met hun wonderlijke lichaam, dat bestaat uit een paardachtige kop, een beenachtig pantser en een aapachtige staart, zijn zeepaardjes meer gebouwd om op één plaats te blijven dan om rond te ’galopperen’. Het grootste deel van de dag zitten ze gewoon heel tevreden met hun staart om een geschikte ankerplaats heen gekruld wat te eten. Als zeepaardjes zich moeten verplaatsen, stuwt een kleine rugvin ze met een traag gangetje vooruit, terwijl de borstvinnen de richting bepalen. En door de hoeveelheid lucht in hun inwendige zwemblaas te reguleren, kunnen ze net als een duikboot stijgen en dalen.

Het vergaren van voedsel is voor hongerige zeepaardjes heel belangrijk, en garnaaltjes of kreeftjes die voorbijzwemmen, worden dan ook snel door hun benige snuit opgezogen. Omdat zeepaardjes geen tanden en geen maag hebben om bij de spijsvertering te helpen, moeten ze per dag wel vijftig garnalen vangen om de voedingsstoffen binnen te krijgen  die ze nodig hebben om te overleven. Dat is voor deze efficiënte jagers geen probleem, want zeepaardjes kunnen heel goed zien. Met het ene oog kunnen ze vóór zich naar prooi speuren, terwijl ze ondertussen met het andere oog alles achter zich in de gaten kunnen houden. Hun ogen kunnen bovendien meer kleurschakeringen waarnemen dan het menselijk oog en meer details zien dan de meeste andere vissen.

Zeepaardjes moeten uitkijken dat ze zelf niet worden opgegeten. Om te ontsnappen aan roofvijanden als krabben en schildpadden kunnen veel soorten bijna onzichtbaar opgaan in hun omgeving van zeegras, koraal of mangrovewortels. Met hun gevlekte huidpatronen, hun wierachtige uitstulpingen en hun vermogen om hun huidkleur plotseling aan te passen aan hun omgeving, kunnen ze één geheel worden met de achtergrond. „Ze kunnen hun lichaam zo goed camoufleren dat je heel goed moet opletten om ze te zien”, zegt onderzoeker Rudie Kuiter.

Dans en romantiek

In tegenstelling tot de meeste andere vissen, vormen het mannetje en het vrouwtje hun hele leven een paar en zijn ze zelden ver bij elkaar vandaan. Elke ochtend bekrachtigen ze hun verbintenis met een unieke dans. „De dans van het zeepaardje is zo prachtig en gracieus dat het een genot is om naar te kijken”, vertelt Tracy Warland, die zeepaardjes kweekt. Als de dans is afgelopen, gaan de zeepaardjes terug naar hun eigen ankerplaats om daar de rest van de dag voedsel te vergaren. Bij de paringsdans komt meer kijken. Wanneer het vrouwtje het mannetje benadert, blaast hij zijn buidel op, wordt hij feller van kleur en gaat hij vóór haar heen en weer paraderen. Langzaam draaien ze om elkaar heen en krult de een zijn staart om die van de ander. Vervolgens huppelt het paar, harmonisch rondzwierend, als steigerende paarden over de zeebodem. Terwijl ze stijgen en dalen, walsen en van kleur veranderen, dartelen ze soms wel een half uur samen in het rond.

Uiteraard is de paringsdans het begin van het ouderschap. „Als de tijd om te paren aanbreekt, zal de dans van het zeepaardje in duur en frequentie toenemen en kan die de hele dag door worden herhaald”, zegt Kuiter. „Als de dans zijn hoogtepunt bereikt, stijgt het paar langzaam naar de oppervlakte, met omstrengelde staarten en de lichamen dicht tegen elkaar aan. Dan deponeert het vrouwtje voorzichtig haar eitjes in de kangoeroeachtige broedbuidel van het mannetje.” De toekomstige vader zoekt vervolgens een rustig plekje om de eitjes veilig in de wand van de buidel te laten nestelen. Nadat hij ze heeft bevrucht, begint de meest ongebruikelijke zwangerschap in de dierenwereld.

 „De droom van elke vrouw”

„Ik vind het schitterend dat bij de zeepaardjes het mannetje zwanger wordt en de baby’s krijgt”, zei een vrouw. „Ze zijn de droom van elke vrouw”, grapte een ander. Eén mannelijk zeepaardje doorstond in een jaar tijd maar liefst zeven achtereenvolgende zwangerschappen van 21 dagen elk!

De kleine zeepaardjes, die diep in de broedbuidel liggen genesteld, worden door een dicht netwerk van bloedvaten van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Na verloop van tijd neemt het zoutgehalte in de buidel toe, waardoor ze worden voorbereid op hun toekomstige leven in zee. Als de tijd voor de geboorte aanbreekt, kunnen de weeën verscheidene uren tot twee dagen duren. Ten slotte gaat de buidel open en worden de jongen telkens met enkele tegelijk uitgestoten. Het aantal jongen dat wordt geboren, verschilt per soort maar kan wel 1500 bedragen.

Huisdier, curiositeit en geneesmiddel

Ondanks het grote aantal jongen dat wordt geboren, worden de zeepaardjespopulaties overal in de wereld steeds ernstiger bedreigd. Volgens schattingen van enkele autoriteiten worden er elk jaar dertig miljoen zeepaardjes gevangen en over de hele wereld verhandeld. Veel zeepaardjes zijn bestemd voor de traditionele Aziatische medicijnenmarkt, waar ze worden gebruikt voor tal van kwalen, variërend van astma en gebroken botten tot impotentie.

Elk jaar worden zo’n miljoen zeepaardjes door de curiositeitenbranche gebruikt voor de fabricage van sleutelhangers, presse-papiers en broches. Sleepvisserij, vervuiling en het opblazen van koraalriffen vormen een bedreiging voor de kwetsbare kustwateren waar zeepaardjes leven. Zeepaardjes worden ook gevangen voor de aquariumhandel, hoewel maar weinig dieren in gevangenschap blijven leven omdat ze speciaal voedsel nodig hebben en vatbaar zijn voor ziekten.

Om het tij te keren zijn er voorstellen gedaan voor wettelijke maatregelen, waarbij veel landen zouden moeten aantonen dat de uitvoer van zeepaardjes vanuit hun land ecologisch verantwoord is. En betere methoden en technieken stellen een klein aantal commerciële kwekers in staat de aquariummarkt te voorzien van zeepaardjes die in gevangenschap zijn gekweekt.

De vooruitzichten voor zeepaardjes hangen nauw samen met de toekomst van de oceanen. „De oceanen op aarde worden duidelijk door menselijke activiteiten bedreigd. We doen een te grote aanslag op de oceanen”, verzucht Kuiter. Zullen die dansende, kwetsbare zeewezentjes ten onder gaan in de zogenaamde symfonie van menselijke ’vooruitgang’? „We moeten optimistisch zijn”, zegt Martin-Smith. „Mensen willen zich best wel inzetten. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat meer mensen zich het lot van de dieren op aarde gaan aantrekken. Wanneer dat gebeurt, volgen de veranderingen ook wel. Als we de zeepaardjes kunnen redden, kunnen we misschien ook de zeeën redden.” Misschien wel. Gelukkig is er echter een bron van hoop die betrouwbaarder is. — Openbaring 14:7.

[Illustratie op blz. 15]

Dwergzeepaardje van Nieuw-Caledonië (ware grootte)

[Verantwoording]

© Reinhard Dirscherl/Visuals Unlimited

[Illustraties op blz. 16, 17]

Zeepaardjes kunnen de kleur van hun huid snel aanpassen aan hun omgeving

Kortsnuitzeepaardje

Dikbuikzeepaardjes

Gestreept zeepaardje

[Illustratie op blz. 16]

Hippocampus procerus

[Illustratie op blz. 17]

Kortsnuitzeepaardjes

[Illustratie op blz. 17]

Mannetje (kortsnuitzeepaardje) brengt jongen ter wereld

[Illustratie op blz. 17]

Jonge kortsnuitzeepaardjes

[Illustratieverantwoording op blz. 16]

Lined seahorse: © Ken Lucas/Visuals Unlimited; all other photos: Rudie H Kuiter

[Illustratieverantwoording op blz. 17]

All photos: Rudie H Kuiter