Gevaren van het streven naar schoonheid

WAT zijn de criteria voor echte schoonheid? „Over smaak valt niet te twisten”, luidt een bekend gezegde. Inderdaad beschouwen de meeste mensen schoonheid als een subjectief begrip. Bovendien is er in elke cultuur en in elk tijdperk heel verschillend over schoonheid gedacht.

Jeffery Sobal, hoofddocent voedingswetenschappen aan de Cornell-universiteit (VS), zegt: „In de negentiende eeuw werd corpulentie in bijna alle samenlevingen gelijkgesteld aan een hoge maatschappelijke status. Gevuld zijn werd als een teken van voorspoed en gezondheid gezien, terwijl een mager lichaam betekende dat iemand te arm was om genoeg eten te kunnen kopen.” De werken van veel kunstenaars uit die tijd weerspiegelen die gedachte, want hun modellen — meestal vrouwen — hadden volle, ronde vormen. En veel van die werken waren portretten van echte mensen die als toonbeelden van schoonheid werden beschouwd.

Die gedachte bestaat nog steeds, hoewel schoonheid meer inhoudt dan dik of mager zijn. In sommige culturen in de Stille Zuidzee vindt men dikke mensen nog altijd heel mooi. En op bepaalde plaatsen in Afrika worden toekomstige bruiden in ’vetmesterijen’ opgesloten, waar ze grote hoeveelheden vetrijk voedsel voorgeschoteld krijgen omdat men vindt dat ze daar aantrekkelijker door worden. De eigenaar van een nachtclub in  Nigeria zegt: „De gemiddelde Afrikaanse vrouw is stevig gebouwd . . . Dat is wat ze aan schoonheid te bieden heeft. Het zit in onze cultuur.” Ook in veel traditionele Latijns-Amerikaanse culturen wordt een stevige lichaamsbouw gewaardeerd en als een teken van overvloed en succes gezien.

Maar op veel andere plaatsen is het tegenovergestelde waar. Hoe komt dat? Sommigen zeggen dat toen de handel zich uitbreidde en de industrialisatie tot een grotere aanvoer en distributie van voedsel leidde, de ’lagere’ klassen konden eten wat vroeger alleen aan de rijken was voorbehouden. Daardoor is de bewondering voor corpulentie geleidelijk afgenomen. Daarnaast brengen sommige geloofsovertuigingen overgewicht met vraatzucht in verband, waardoor dik-zijn als iets negatiefs wordt bezien. Ook hebben wetenschappelijke ontdekkingen over de gezondheidsrisico’s van zwaarlijvigheid hun invloed doen gelden. Deze en andere factoren hebben tot veranderde opvattingen over schoonheid bijgedragen, en nu wordt in een groot deel van de wereld al tientallen jaren een slank figuur als ideaal gepropageerd.

De media hebben een belangrijke rol gespeeld bij het verbreiden van deze zienswijze. Mensen die op reclameposters en in tv-spotjes te zien zijn, hebben meestal een slank, atletisch lichaam. Hun verschijning moet een gevoel van zekerheid en succes overbrengen. Hetzelfde geldt voor film- en tv-sterren.

Hoe is dit van invloed op gewone mensen, inclusief jongeren? Een recent artikel over iemands lichaamsbeeld wijst erop dat „het gemiddelde Amerikaanse meisje tegen de tijd dat ze van de middelbare school komt meer dan 22.000 uur tv heeft gekeken”. Een groot deel van die tijd wordt ze gebombardeerd met beelden van betoverend mooie vrouwen met een ’perfect’ lichaam. Het artikel zegt verder: „Doordat vrouwen deze beelden herhaaldelijk te zien krijgen, gaan ze dit lichaamsideaal associëren met prestige, geluk, liefde en succes.” Het is dan ook niet vreemd dat 47 procent van de ondervraagde meisjes zich na het kijken naar foto’s van modellen in een tijdschrift gedrongen voelde om af te vallen, terwijl maar 29 procent van hen echt te dik was.

Ook de mode-industrie heeft veel invloed op de ideeën over schoonheid. Jennifer, een model uit Venezuela die in Mexico-Stad werkt, zegt: „Het is je werk er goed uit te zien, en tegenwoordig betekent dat slank zijn.” Vanessa, een Frans model, zegt: „Het is niet zozeer dat zij van je eisen dat je slank bent, je eist het van jezelf. Het is een wereldwijde trend.” Bij een enquête onder jonge meisjes gaf 69 procent toe dat hun opvatting van een mooi figuur beïnvloed werd door modellen in tijdschriften.

Maar vrouwen zijn niet de enigen die gevoelig zijn voor de invloed van het ’ideale uiterlijk’. De Mexicaanse krant El Universal zegt: „Nooit eerder zijn er zo veel schoonheidsproducten voor mannen op de markt geweest.”

 Het ’ideale uiterlijk’ — Ideale resultaten?

In een poging om het ’ideale uiterlijk’ te krijgen of er gewoon zo goed mogelijk uit te zien, nemen veel mensen hun toevlucht tot cosmetische chirurgie. De toepassingen van deze tak van de geneeskunde worden minder duur en steeds gevarieerder. Hoe is de cosmetische chirurgie ontstaan?

Volgens de Encyclopædia Britannica vinden de hedendaagse technieken in de plastische chirurgie hun oorsprong in de jaren na de Eerste Wereldoorlog, toen er pogingen werden gedaan om misvormingen als gevolg van oorlogswonden te herstellen. Sindsdien zijn deze technieken waardevol geweest voor het corrigeren van geboorteafwijkingen en van ernstige lichamelijke verminkingen, veroorzaakt door brandwonden en andere verwondingen. Maar zoals de Britannica toegeeft, wordt plastische chirurgie vaak „louter en alleen verricht om het uiterlijk van overigens gezonde personen te verbeteren”. Zo kan men bijvoorbeeld de neus een andere vorm geven, de huid van gezicht en hals glad trekken, de oren verkleinen, vet van buik en heupen weghalen, bepaalde lichaamsdelen vergroten en zelfs de navel een ’aantrekkelijker’ aanzien geven.

Maar wat valt ervan te zeggen dat gezonde mensen hun gezondheid in gevaar brengen om hun uiterlijk te verbeteren? Wat kunnen de risico’s zijn? Angel Papadopulos, secretaris van de Mexicaanse Vereniging voor Plastische, Esthetische en Reconstructieve Chirurgie, zegt dat dit soort chirurgie soms door slecht opgeleide mensen wordt uitgevoerd, waardoor veel schade wordt aangericht. Er zijn klinieken die patiënten gevaarlijke substanties toedienen om hun figuur te corrigeren. Begin 2003 berichtte een krant dat ongezonde toestanden in schoonheidssalons op de Canarische Eilanden een schandaal hadden veroorzaakt: honderden vrouwen waren het slachtoffer geworden van onveilige operaties. *

Ook mannen kunnen meegesleept worden in het streven naar het ’ideale uiterlijk’. Sommige brengen uren in fitnesscentra door, waar ze bijna al hun vrije tijd gebruiken om een goed figuur en een gespierd lichaam te krijgen. „Op de lange duur”, zegt het tijdschrift Milenio, „gaat de behoefte aan training ten koste van hun sociale activiteiten en hun relatie met andere mensen.”  De drang om een gespierd uiterlijk te krijgen, brengt veel mannen er zelfs toe stoffen te gebruiken die het lichaam kunnen schaden, zoals anabole steroïden.

Sommige jonge vrouwen raken zo geobsedeerd door hun uiterlijk dat ze het slachtoffer worden van een eetstoornis, zoals boulimie of anorexia nervosa. Andere gebruiken vermageringsmiddelen die geweldige resultaten in korte tijd beloven maar die niet door gerespecteerde gezondheidsinstellingen worden onderschreven. Het gebruik van zulke middelen kan ernstige schade tot gevolg hebben.

De risico’s die een obsessie met het uiterlijk met zich meebrengt, liggen niet alleen op het lichamelijke vlak. Dr. Katherine Phillips van de Brown-universiteit (VS) zegt dat mensen die zich overdreven bezorgd maken over hun uiterlijk, een psychische aandoening kunnen krijgen die body dysmorphic disorder of lichaamsdismorfie wordt genoemd. Mensen met deze aandoening worden geobsedeerd door ingebeelde gebreken aan hun uiterlijk. Wel één op de vijftig mensen lijdt waarschijnlijk aan deze stoornis. Deze patiënten „kunnen zo overtuigd zijn van hun eigen lelijkheid dat ze zich van hun vrienden en dierbaren afzonderen”, zegt ze. „Ze kunnen depressief worden en zelfmoordneigingen krijgen.” Dr. Phillips haalt het voorbeeld aan van een aantrekkelijk meisje dat een beetje last van acne had maar ervan overtuigd was dat haar gezicht vol littekens zat. Ze wilde niet door anderen gezien worden en ging op haar dertiende van school af.

Is het echt zo belangrijk hoe iemand eruitziet dat hij zijn mentale en lichamelijke gezondheid moet opofferen om het ’ideale uiterlijk’ te krijgen? Is er een belangrijker soort schoonheid waar iemand naar moet streven?

[Voetnoot]

[Inzet op blz. 5]

Bij 69 procent van de meisjes wordt de opvatting van een mooi figuur beïnvloed door modellen in tijdschriften

[Illustratie op blz. 4]

Reclame heeft een krachtige invloed op wat als fysieke schoonheid wordt bezien

[Illustratie op blz. 6]

Sommigen hebben zichzelf geschaad door extreme plastische operaties

[Illustraties op blz. 7]

Sommigen doen er alles voor om het gewenste uiterlijk te krijgen