Regenwater oogsten — Vroeger en nu

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN INDIA

HET water op aarde doorloopt al duizenden jaren dezelfde kringloop, volgens het natuurlijke patroon van verdamping vanaf de aarde en de zee, de vorming van wolken en neerslag. Dit economische systeem voorziet in meer dan voldoende water voor iedereen op aarde. Waarom wordt de mensheid dan door gigantische waterproblemen geplaagd? Zijn er geschikte oplossingen? Laten we voor een antwoord op deze vragen eens kijken naar de watersituatie in India.

 Met een bevolking van ruim een miljard weet men in India dat de waterreserves in het land een kritiek niveau hebben bereikt. Waar komt het water in India vandaan? In het voorjaar worden de rivieren in het uiterste noorden gevoed door de smeltende sneeuw en gletsjers van de Himalaja. Maar het grootste deel van het subcontinent is afhankelijk van de jaarlijkse moessonregens die de droge aarde drenken, bronnen en meren vullen en de grote rivieren die het land doorkruisen, laten zwellen. De moessonregen in India wordt wel beschreven als „een van de meest frustrerende en ongrijpbare verschijnselen” en is „ondanks alle vooruitgang in de moderne technologie, van satellieten tot krachtige supercomputers . . ., verbazingwekkend moeilijk te voorspellen”.

Het normale regenseizoen duurt drie tot vier maanden. Het grootste deel van de regen valt echter niet gelijkmatig verdeeld over de hele periode, maar tijdens korte periodes en in de vorm van hevige stortbuien. Daardoor raken stuwmeren vol en moet er water worden geloosd. Rivieren treden buiten hun oevers waardoor velden en huizen onderlopen. Omdat de moderne industrialisatie en verstedelijking op grote schaal tot ontbossing heeft geleid, zijn er vaak te weinig bomen, zodat de kostbare regen niet tussen de boomwortels wordt vastgehouden en daarna geleidelijk in de grond kan wegzakken. Daardoor wordt de bovengrond weggespoeld en komt het land bloot te liggen. In grote en kleine meren wordt slib afgezet, waardoor ze ondiep worden en minder water kunnen bevatten. Feitelijk gaat een groot deel van het kostbare regenwater verloren.

Daarna is de regentijd voorbij. De rest van het jaar schijnt elke dag de zon, waardoor het maanden achtereen snikheet is. De grond droogt snel uit en de velden verschroeien en barsten. Woeste rivieren worden stroompjes in brede, zanderige rivierbeddingen. Watervallen verdwijnen. Er moeten steeds diepere putten worden geslagen om vanuit aquifers (waterhoudende grondlagen) water naar boven te halen, en de grondwaterspiegel daalt. Als er weinig regen valt, treedt er droogte op, mislukken de oogsten, sterft het vee en trekken dorpelingen naar de steden, wat het waterprobleem daar alleen maar verergert.

Maar het is niet altijd zo geweest. In het verre verleden leerden mensen in heel India dat ze zich maar beter niet alleen op de rivieren en meren konden verlaten, want die zouden opdrogen zodra de regentijd voorbij was. Ze raakten er bedreven in de regen op te vangen op de plek waar die viel, en dat water dan te gebruiken voor hun onmiddellijke behoeften of het op te slaan voor de tijd dat het niet meer regende. Dat noemt men het oogsten van regenwater.

De huidige noodzaak om regenwater te oogsten

Nu zou men denken dat er met de moderne technologie en de bouw en aanleg van stuwdammen, enorme stuwmeren en irrigatiekanalen — die in India allemaal ruim voorhanden zijn — nauwelijks enige belangstelling zou zijn voor oude systemen om water op te vangen. Per slot van rekening raakten de meeste van die methoden in onbruik toen de mensen thuis of in hun dorp water uit de kraan konden krijgen. Toch is er wel reden tot bezorgdheid. De megaprojecten voor waterbeheer hebben de afgelopen vijftig jaar de groeiende behoeften van de bevolking en de snelle overgang van een bijna volledig agrarische naar een geïndustrialiseerde samenleving niet kunnen bijhouden. Er is tot nu toe niet genoeg water opgeslagen om te voldoen aan de behoefte in het land.

 Nu beseffen milieudeskundigen en bezorgde autoriteiten dat het nodig is om persoonlijke betrokkenheid bij het opvangen en vasthouden van water te promoten. Men stimuleert het oogsten van regenwater bij huizen, fabrieken, scholen, en overal waar het maar praktisch is om kleine voorraden op te slaan. In veel steden en deelstaten is het bij nieuwbouw zelfs verplicht voorzieningen voor het oogsten van regenwater aan te leggen.

Miljoenen liters regenwater vallen in gebieden waar het niet naar bassins wordt geleid, maar gewoon verdampt of naar zee stroomt. Maar bij het oogsten van regenwater, dat gebaseerd is op het concept dat je water opvangt waar het valt, wordt water door individuele personen verzameld. En in tegenstelling tot uit stuwmeren en kanalen afkomstig water waarvoor moet worden betaald en dat voor de armen dus een dure last is, is dit water gratis!

Het voortouw nemen

Veel bezorgde mensen in India gaan zich daarom ook met het opvangen van regenwater bezighouden. Sommigen van hen hebben er internationale erkenning door gekregen, zoals Rajendra Singh, die in 2001 de prestigieuze Magsaysay-prijs voor de ontwikkeling van gemeenschapsprojecten ontving. Singh zette een niet-gouvernementele organisatie op waarmee hij de bijna opgedroogde rivier Aravari in de deelstaat Rajasthan weer tot leven bracht. Voor deze staat, waar 8 procent van de Indiase bevolking woont en men de beschikking heeft over slechts 1 procent van het water in het land, was dat een uitkomst. In vijftien jaar tijd heeft het team van Singh bomen geplant en 3500 traditionele johads (reservoirs) gebouwd om water te oogsten, en dat heeft de plaatselijke bewoners voorspoed gebracht. Er zijn nog meer mensen die moeite doen om water op te vangen en hoewel dat aan de meesten voorbijgaat, geeft het hun de voldoening te weten dat ze een bijdrage leveren.

Fabriekseigenaren zien dat het oogsten van regenwater voordelen heeft omdat het de waterreserves van de stad aanvult. In een fabriek in een van de buitenwijken van Bangalore (Zuid-India) heeft men een eenvoudig en goedkoop systeem opgezet voor het opvangen van dakwater. Regenwater dat voorheen op de snelweg terechtkwam en verloren ging, wordt naar een reservoir geleid met een opslagcapaciteit van 42.000 liter. In het regenseizoen wordt per dag 6000 liter opgevangen water gezuiverd voor het schoonmaken van de kookketels en de fabriekskantine, zodat men hiervoor geen beroep hoeft te doen op de waterreserves van de stad.

’Een druppel op een gloeiende plaat’, zegt u misschien. Maar stel dat u een bankrekening hebt waarop eens per jaar geld wordt gestort. U moet voor uw dagelijkse behoeften geld van uw rekening opnemen, maar geleidelijk neemt u meer op dan er wordt gestort. Op een dag zult u in het rood staan. Maar als u een paar maanden per jaar werk krijgt waarvoor u meer dan genoeg betaald krijgt om uw dagelijkse kosten te dekken, krijgt uw rekening de kans weer uit de rode cijfers te komen. Breng dit principe nu eens van toepassing op waterbeheer. Vermenigvuldig uw kleine spaartegoed miljoenen keren, en wat gebeurt er dan? Waterbronnen worden aangevuld, de grondwaterspiegel stijgt, aquifers worden gevuld en u hebt een watervoorraad om op terug te vallen als de ’betaling’ in de vorm van opgevangen regenwater stopt. Bedenk dat het beschikbare water beperkt is; men kan niet ’in het rood staan’ als er geen water voorhanden is.

De permanente oplossing

Onze planeet heeft haar bewoners veel te bieden. Maar door de eeuwen heen hebben de hebzucht en kortzichtigheid van de mens geresulteerd in rampzalige leefomstandigheden voor miljoenen aardbewoners. Ondanks de pogingen van oprechte enkelingen zijn mensen duidelijk niet bij machte de milieuproblemen van de aarde volledig op te lossen. Gelukkig heeft de Schepper van de aarde beloofd „hen te verderven die de aarde verderven”, en het evenwicht van de waterkringloop te herstellen zodat er ’in de wildernis bruisende wateren zullen zijn opgeweld, en stromen in de woestijnvlakte’. Ja, „de door de hitte verschroeide bodem zal als een rietpoel zijn geworden, en de dorstige bodem als waterbronnen”. Wat zal dat een verfrissende oogst van regenwater zijn! — Openbaring 11:18; Jesaja 35:6, 7.

 [Kader/Illustraties op blz. 21]

Oude methoden om regenwater te oogsten weer in gebruik

DAKWATER: Eenvoudig en goedkoop. Doordat daken enigszins schuin aflopen komt het water in de dakgoot terecht en via pijpen in speciaal uitgeruste tonnen. Filters van draadgaas, zand, grind en houtskool zuiveren het water. Vervolgens wordt het water in ondergrondse reservoirs of bovengrondse tanks geleid. Tanks worden afgedicht zodat er geen lucht, zonlicht en organisch materiaal bij kan komen; een behandeling met aluin vermindert troebelheid; en bleekpoeder doodt bacteriën. Dit water kan worden gebruikt om te tuinieren, toiletten door te spoelen of kleding te wassen. Met een verdere behandeling kan het drinkbaar worden gemaakt. Overtollig water kan worden opgevangen in putten of de grond in worden geleid om de grondwaterspiegel te verhogen. In steden de populairste methode.

NAULA’S: Stenen stuwen (dammen die dwars op een stroom zijn gebouwd om het water tegen te houden). De aan weerszijden geplante schaduwrijke bomen beperken verdamping, en medicinale planten die in de kleine reservoirs worden gegooid, zuiveren het water.

PERCOLATIETANKS, RAPATS: Kleine reservoirs voor regenwater, op zand- of rotsgrond. Een deel van het water wordt gebruikt, maar de rest sijpelt weg naar aquifers die op hun beurt weer bronnen van water voorzien.

BHANDARA’S: Ondergrondse tanks die gebouwd zijn om water van bronnen op te vangen en naar opslagtanks te leiden voor gebruik in de steden.

QANATS: Verticale schachten in heuvelachtig terrein vangen regenwater op. Het water wordt verzameld in ondergrondse buizen en die voeren het met behulp van de zwaartekracht over lange afstanden naar opvangbekkens.

GEÏNTEGREERDE BASSINS: Bassins met een overloop naar een reeks lager gelegen bassins om het regenwater op te vangen dat er vanuit goten in stroomt.

[Verantwoording]

Courtesy: S. Vishwanath, Rainwater Club, Bangalore, India

[Illustratieverantwoording op blz. 19]

UN/DPI Photo by Evan Schneider

[Illustratieverantwoording op blz. 20]

UN/DPI Photo by Evan Schneider