Van script tot scherm

DE AFGELOPEN decennia heeft Hollywood steeds meer succesfilms geproduceerd. Dit heeft in de hele wereld invloed gehad, want veel Amerikaanse films worden enkele weken of soms enkele dagen na hun première in de VS al in het buitenland uitgebracht. Sommige films zijn zelfs wereldwijd op dezelfde datum in première gegaan. „De internationale markt groeit en is voortdurend in beweging,” zegt Dan Fellman, hoofd binnenlandse distributie van Warner Brothers Pictures, „dus als we films maken, zien we dat als een mondiale aangelegenheid.” Meer dan ooit is dat wat er in Hollywood gebeurt, van invloed op de amusementsindustrie in de hele wereld. *

Maar winst maken op een film is niet zo makkelijk als het misschien lijkt. Van veel films bedragen alleen al de productie- en marketingkosten meer dan honderd miljoen dollar. En of ze een succes worden, is helemaal afhankelijk van een onvoorspelbaar publiek. „Je weet nooit wat het publiek op een gegeven moment opwindend of sensationeel vindt”, zegt David Cook, hoogleraar filmwetenschappen aan de Emory-universiteit. Hoe vergroten filmmakers dan hun kans op succes? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moeten we eerst een paar grondbeginselen van het maken van films weten. *

Preproductie — Het voorbereidende werk

De preproductie is vaak de langste fase in het maken van een film, en ook een van de belangrijkste. Zoals voor elk groot project geldt, is voorbereiding het geheim van succes. Men hoopt dat elke dollar die tijdens de preproductie wordt uitgegeven, vele malen terugverdiend zal worden tijdens de opnamen.

Het maken van een film begint met een idee voor een verhaal, dat of verzonnen of op echte gebeurtenissen gebaseerd kan zijn. Een schrijver maakt van het verhaal een script. Het script, ook wel het scenario genoemd, kan talloze malen worden herzien voordat de definitieve versie — het draaiboek — wordt geproduceerd. Het draaiboek bevat  de dialogen van de film plus een korte beschrijving van de handelingen die plaatsvinden. Er staan ook aanwijzingen van technische aard in, zoals camerastandpunten en overgangen tussen scènes.

Een scenario wordt echter al in een vroeg stadium aan een producent te koop aangeboden. * In wat voor scenario zou een producent geïnteresseerd kunnen zijn? Een typische zomerfilm is bedoeld voor tieners en jonge volwassenen — „het popcornvolkje”, zoals één filmcriticus ze noemt. Een producent zal dus waarschijnlijk belangstelling hebben voor een verhaal dat jongeren aanspreekt.

Nog beter is een script dat voor alle leeftijden geschikt is. Een film over bijvoorbeeld een stripheld zal zeker aantrekkingskracht uitoefenen op jongere kinderen die de stripfiguur kennen. En natuurlijk gaan de ouders mee. Maar hoe weten filmmakers de tieners en jonge volwassenen aan te trekken? ’Er een ruige film van maken’ is het geheim, schrijft Liza Mundy in The Washington Post Magazine. Door ruwe taal, scènes met bruut geweld en een flinke dosis seks in een film te stoppen, kun je „de kansen op een kassucces zo groot mogelijk maken omdat je dan geen enkele leeftijdsgroep smachtend op de stoep laat staan”.

Als een producent iets ziet in een scenario, zal hij het waarschijnlijk kopen en proberen een gerespecteerde regisseur en een beroemde acteur of actrice te contracteren. Een bekende regisseur en een grote ster zijn publiekstrekkers als de film wordt uitgebracht. Maar zelfs al in dit beginstadium kunnen grote namen sponsors aantrekken, die nodig zijn om de film te financieren.

Nog een onderdeel van de preproductie is het maken van een storyboard. Een storyboard is een serie schetsen die verschillende scènes van de film uitbeelden, vooral de scènes waar actie in voorkomt. Het dient als een blauwdruk voor de filmmaker en bespaart veel tijd tijdens het filmen. Regisseur en scenarioschrijver Frank Darabont zegt: „Er is niets ergers dan op de set rond te hangen en je draaidag te verdoen met uitproberen waar je de camera neer moet zetten.”

Tijdens de preproductie moeten er nog heel wat andere dingen geregeld worden. Welke lokaties zullen er bijvoorbeeld voor het filmen worden gebruikt? Moet er gereisd worden? Hoe zullen decors ontworpen en gebouwd worden? Zijn er kostuums nodig? Wie verzorgt de belichting, de make-up en het haar? Hoe staat het met het geluid, de speciale effecten en de stunts? Dit zijn slechts een paar voorbeelden van de vele aspecten van het filmen waarover moet worden nagedacht voordat de opnamen zelfs maar begonnen zijn. Kijk maar eens naar de aftiteling van een grote film, en u zult merken dat er achter de schermen honderden mensen aan hebben meegewerkt! „Er zijn massa’s mensen nodig om een speelfilm te maken”, zegt een technicus die aan veel films heeft meegewerkt.

Productie — Het opnemen van de film

Het opnemen van een film kan saai, tijdrovend en duur zijn. Eén enkele verspilde minuut  kan al duizenden dollars kosten. Soms moeten de acteurs, de andere medewerkers en de apparatuur naar een afgelegen deel van de wereld worden gebracht. Maar ongeacht waar de opnamen plaatsvinden, elke draaidag is een flinke hap uit het budget.

Belichters, kappers en visagisten behoren tot de eersten die op de filmset arriveren. Elke dag dat er gefilmd wordt, is men misschien wel uren bezig om de filmsterren klaar te maken voor de camera. Dan begint een lange draaidag.

De regisseur houdt nauwlettend toezicht op het filmen van elke scène. Zelfs het filmen van een betrekkelijk eenvoudige scène kan een hele dag kosten. De meeste scènes van een film worden met één camera opgenomen, en het gevolg is dat een scène steeds opnieuw voor elk camerastandpunt wordt overgedaan. Bovendien moet elk shot misschien een paar keer worden gemaakt voor de beste acteerprestatie of om een technisch probleem te verhelpen. Elk van die pogingen wordt een take genoemd. Voor langere scènes kunnen wel vijftig of meer takes nodig zijn! Later — meestal aan het eind van elke draaidag — bekijkt de regisseur alle takes en beslist hij welke bewaard moeten worden. Alles bij elkaar kan het filmen weken of zelfs maanden in beslag nemen.

Postproductie — De stukjes worden één geheel

Tijdens de postproductie worden de opnamen tot een samenhangende film gemonteerd. Eerst worden beeld en geluid gesynchroniseerd. Dan maakt de regisseur van het ruwe  materiaal een voorlopige versie van de film, een rough cut genoemd.

In dit stadium worden ook geluids- en visuele effecten toegevoegd. Speciale effecten — een van de ingewikkeldste onderdelen van het maken van films — worden soms met behulp van de computer gecreëerd. Het resultaat is vaak spectaculair en levensecht.

Ook de muziek wordt tijdens de postproductie toegevoegd, en dit aspect is bij de films van vandaag steeds belangrijker geworden. „De filmindustrie vraagt nu meer oorspronkelijke soundtrackmuziek dan ooit — niet slechts twintig minuten of een paar fragmenten voor dramatische scènes, maar vaak meer dan een uur muziek”, schrijft Edwin Black in Film Score Monthly.

Soms wordt een net gemonteerde film eerst aan een testpubliek vertoond, bijvoorbeeld aan vrienden en collega’s van de regisseur die niet bij het maken van de film betrokken zijn geweest. Afhankelijk van hun reacties zal de regisseur misschien bepaalde scènes overdoen of eruit halen. In sommige gevallen is het complete einde van een film veranderd omdat de reacties op de oorspronkelijke versie niet positief waren.

Uiteindelijk wordt de definitieve film in de bioscopen uitgebracht. Dan pas wordt duidelijk of het een kaskraker of een flop wordt — of iets ertussenin. Maar het gaat niet alleen om het geld. Een reeks mislukkingen kan fataal zijn voor de carrière van een acteur en kan de reputatie van een regisseur ruïneren. „Ik had verschillende collega’s na een stel missers zien verdwijnen”, zegt de regisseur John Boorman, terugkijkend op zijn eerste jaren als filmmaker. „De harde werkelijkheid van de filmbusiness is dat je, als je geen geld verdient voor je bazen, de laan uit wordt gestuurd.”

Natuurlijk denken de meeste mensen, als ze voor de ingang van een bioscoop naar de aankondiging van een film staan te kijken, niet aan de werkgelegenheid van filmmakers. Ze houden zich waarschijnlijk vooral bezig met vragen als: ’Is het een leuke film? Is hij de toegangsprijs waard? Is hij choquerend of aanstootgevend? Is hij geschikt voor mijn kinderen?’ Hoe komt u daar achter als u voor de beslissing staat naar welke film u gaat kijken?

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 6]

„Je weet nooit wat het publiek op een gegeven moment opwindend of sensationeel vindt.” — David Cook, hoogleraar filmwetenschappen

[Kader/Illustraties op blz. 6, 7]

HOE WORDT HET EEN KASSUCCES?

De film is af. Hij is klaar om door miljoenen mensen gezien te worden. Wordt het een succes? Hier volgen een paar manieren waarop filmmakers proberen hun product op de markt te brengen en er een kassucces van te maken.

▪ PUBLICITEIT: Een van de doeltreffendste manieren om mensen nieuwsgierig te maken naar een film is zorgen dat erover gepraat wordt. Soms begint dit al maanden voordat de film wordt uitgebracht. Misschien wordt er aangekondigd dat er een vervolg komt op een eerdere succesfilm. Spelen dezelfde sterren er weer in? Zal de film net zo goed (of slecht) zijn als het eerste deel?

In sommige gevallen worden er verhalen in omloop gebracht over een controversieel punt in een film — misschien een seksscène die ongewoon expliciet is voor een publieksfilm. Is de scène echt zo erg? Gaat de film te ver? De discussie over de verschillende standpunten levert de filmmaker gratis reclame op. Soms is de controverse die is opgelaaid al bijna een garantie voor een grote opkomst als de film in première gaat.

▪ MEDIA: Traditionelere vormen van reclame zijn onder andere aanplakbiljetten, krantenadvertenties, tv-spotjes, trailers die in het voorprogramma van een hoofdfilm worden vertoond, en interviews waarin de sterren hun nieuwste film promoten. Tegenwoordig is het internet een belangrijk medium om reclame te maken voor een film. „Als Dorothy [uit De tovenaar van Oz] met haar muis had geklikt in plaats van met haar hakken,” schrijft de filmcriticus Steve Persall, „dan zou ze een hele regenboog van filmsites hebben gevonden met roddels over beroemdheden, de nieuwste trailers, kaartverkoop en programma’s.”

▪ MERCHANDISING: Promotieartikelen kunnen een film veel bekendheid geven. Men bracht bijvoorbeeld tegelijk met een film over een stripheld artikelen van hem op de markt zoals broodtrommeltjes, mokken, sieraden, kleding, sleutelhangers, klokken, lampen, een bordspel en nog veel meer. „Gewoonlijk wordt 40 procent van de promotieartikelen voor een film al verkocht voordat de film zelfs maar is uitgebracht”, schrijft Joe Sisto in een amusementsblad van de Amerikaanse Orde van Advocaten.

▪ VIDEO: Als een film een financiële tegenvaller wordt, kunnen de verliezen gecompenseerd worden door de verkoop van video’s. Bruce Nash, die bijhoudt hoeveel geld er met films wordt verdiend, zegt dat „de videomarkt goed is voor 40 tot 50 procent van de inkomsten”.

▪ CLASSIFICATIE: De filmmakers hebben geleerd om de classificatie van films in hun voordeel te gebruiken. Er kan bijvoorbeeld met opzet iets aan een film worden toegevoegd om hem in de categorie voor volwassenen te laten belanden. Of er kan precies genoeg uitgehaald worden om dat juist te vermijden en de film geschikt te maken voor tieners. Liza Mundy schrijft in The Washington Post Magazine dat classificatie van een film als geschikt voor tieners „een vorm van reclame is geworden: filmstudio’s gebruiken het om tieners — en jonge kinderen die graag tiener willen zijn — te laten weten dat de film echt cool is”. De classificatie creëert een soort „spanning tussen twee generaties”, schrijft Mundy, „door de ouder te waarschuwen en het kind te verleiden”.

 [Illustraties op blz. 8, 9]

HOE EEN FILM WORDT GEMAAKT

SCRIPT

STORYBOARDS

KOSTUUMS

MAKE-UP

FILMEN OP LOKATIE

 SPECIALE EFFECTEN

MUZIEKOPNAMEN

SOUNDMIXEN

COMPUTERANIMATIE

MONTAGE