Ga eens met ons mee naar het eiland Man

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN GROOT-BRITTANNIË

WAAR zou u heen gaan als u een reuzenhaai wilde zien? Een van de beste plekken is bij het eiland Man in de Ierse Zee. Vanaf het eiland Man — zo’n beetje op gelijke afstand van Engeland, Ierland, Schotland en Wales — maken toeristen boottochten om deze zachtaardige vijftonners te zien foerageren op hun enige voedselbron: plankton. Dit is „het volmaakte decor voor ecotoerisme”, zegt Bill Dale, een plaatselijke natuurkenner.

Wat valt er over Man te vertellen? Het Britse eiland, met zijn 570 vierkante kilometer aan groene valleien en bruine veenmoerassen, zijn meren en rivieren, schilderachtige baaien, kliffen en rotsachtige kustlijn, telt 70.000 bewoners. Ga eens met ons mee naar dit eiland met zijn rijke historie en ontdek welke schatten er zoal te vinden zijn.

Toeristische trekpleisters

Bezoekers aan het historische eiland Man zijn vaak benieuwd naar de manxkat. Dit ongewone dier heeft de kop van een kat, maar zijn achterpoten zijn veel langer dan zijn voorpoten waardoor hij iets weg heeft van een haas. Bovendien heeft hij geen staart. Hoewel het niet duidelijk is waar de kat oorspronkelijk vandaan komt, doen verhalen de ronde dat zeelieden eeuwen geleden jonge katjes hebben meegenomen uit Azië, waar staartloze katten voorkomen. Op die manier zou het ras op het eiland zijn ingevoerd.

Ook de TT-motorraces die elk jaar worden gehouden, trekken bezoekers. Het parcours bestaat uit zo’n zestig kilometer aan wegen. Bij de eerste race in 1907 lag de gemiddelde topsnelheid op nog geen 65 kilometer per uur. Tegenwoordig ligt de gemiddelde winnende snelheid boven de 190 kilometer per uur. Het is uiteraard een gevaarlijke sport en door de jaren heen zijn er dan ook een aantal coureurs verongelukt. *

De paardentrams langs de promenade in Douglas, de hoofdstad van het eiland, zijn een dierbare herinnering aan vervlogen tijden. Dat geldt ook voor de stoomtreinen die nog een 24 kilometer lang traject berijden, het enige restant van het smalspoor dat ooit het eiland doorsneed. Ruim honderd jaar geleden begon de eerste elektrische tram van Man te rijden en er gaan nog steeds trams naar de ruim zeshonderd meter hoge top van de hoogste berg, de Snaefell.

Het waterrad van Great Laxey

Lood, zilver en zink hebben een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van het eiland, vooral rond de mijn van Great Laxey. Het waterrad van Great Laxey is een statig eerbetoon aan de bekwaamheid van de Victoriaanse bouwers die het in 1854 hebben neergezet, en aan de ontwerper ervan, Robert Casement, de zoon van een plaatselijke wielenmaker. Het heeft een doorsnee van ruim twintig meter, en het werd aangedreven door water uit een reservoir boven in de vallei. Terwijl het rad twee en een half keer per minuut ronddraaide, haalde het van een diepte van 360 meter 950 liter water omhoog, waardoor de mijnschachten droog bleven. Met de as, die bevestigd is aan een systeem van staven van zo’n 180 meter lang, werd de waterpompinstallatie in de mijn aangedreven. Alleen al de as van dit grote rad weegt tien ton.

 Aan de zuidkant van het gebouw waarin het wiel zich bevindt, staat een ijzeren gietsel van de Three Legs of Man (drie benen van Man) tentoongesteld, met een doorsnee van twee meter. Wat zijn de oorsprong en de betekenis van dit embleem dat nu als symbool voor het eiland Man wordt gebruikt?

Na 1246 verschenen de Three Legs of Man op waarborgzegels als het officiële symbool van het eiland. Het ontwerp is aangetroffen op een Griekse vaas uit de zesde eeuw voor onze jaartelling en wordt in verband gebracht met het hakenkruis of de swastika. Algemeen wordt erkend dat het symbool de stralen van de zon voorstelt en dat het te maken heeft met zonaanbidding. Hoe is het op het eiland Man terechtgekomen? Het kan zijn dat het uit het Middellandse-Zeegebied kwam via de handel met Sicilië — een eiland dat dit symbool ook gebruikte — of van munten van  de Noormannen of vikingen. Het symbool in de huidige vorm, drie benen in harnas, werd door latere koningen van Man overgenomen.

Een veelbewogen geschiedenis

De Romeinen veroverden Engeland in het jaar 43 en bleven er zo’n vierhonderd jaar, maar leken weinig belangstelling te hebben voor het eiland Man, door Julius Caesar ’Mona’ genoemd. De Noormannen deden er in de negende eeuw een inval en bleven tot halverwege de dertiende eeuw. Deze onverschrokken ontdekkingsreizigers uit Scandinavië vonden het eiland geschikt als uitvalsbasis voor de handel en voor rooftochten naar naburige landen. In die jaren werd de Court of Tynwald, het parlement van het eiland, ingesteld. Men denkt dat dit het oudste nog altijd functionerende nationale parlement ter wereld is. *

Later werd het eiland Man wisselend vanuit Schotland, Wales, Ierland, Engeland en Noorwegen geregeerd. Vervolgens werd het eiland in 1765 door het Britse parlement gekocht. Tegenwoordig dient de luitenant-gouverneur als persoonlijk afgevaardigde van de Britse koningin en is het eiland een gebiedsdeel met zelfbestuur dat een mate van onafhankelijkheid geniet als overzees financieel centrum. Het eiland geeft ook zijn eigen postzegels uit en heeft zijn eigen munten en bankbiljetten met een wisselkoers die overeenkomt met het Britse geld.

De verwantschap tussen Manx en Keltisch

De oude taal van Man is het Manx, behorend tot de Keltische groep van de immense Indo-Europese taalfamilie. Het stamt af van het Iers-Keltisch en is verwant aan het Schots-Keltisch. Ruim honderd jaar geleden werd er over het Manx gezegd: „Het is een taal die ten dode is opgeschreven — een ijsberg die naar zuidelijke luchtstreken drijft.” En dat was ook zo. De laatste eilandbewoner die nog Manx sprak, is in 1974 op 97-jarige leeftijd overleden. Maar als onderdeel van het erfgoed van het eiland wordt er op scholen inmiddels weer Manx onderwezen.

 In tegenstelling tot Iers-Keltisch en Schots-Keltisch was Manx nog tot 1610 slechts een gesproken taal. In 1707 verscheen het eerste boek, over de beginselen en plichten van het christen-zijn, in het Manx. Al snel volgden er meer.

Rond 1763 ontstond er een dringende behoefte aan een Manx vertaling van de bijbel omdat destijds twee derde van de eilandbewoners alleen maar Manx sprak. Hoewel de middelen beperkt waren en maar weinig geleerden aan deze behoefte konden voldoen, begonnen er vanaf 1748 langzamerhand vertalingen van de verschillende bijbelboeken te verschijnen. In 1775 werden er veertig exemplaren van een complete bijbel gedrukt voor de geestelijken, en in 1819 drukte men vijfduizend exemplaren voor het publiek. Wat was de reactie? Toen een jongen zijn moeder voor het eerst voorlas uit de Manx bijbel zei ze uit de grond van haar hart: „We hebben tot nu toe in duisternis verkeerd.”

Vijfentwintig mannen vertaalden de Engelse King James Version van 1611 in het Manx, en enkelen van hen konden hierbij ook de Septuaginta, de Griekse vertaling van de Hebreeuwse Geschriften, raadplegen. De goddelijke naam is hetzelfde als in het Engels: Jehovah. * Deze bijbel is zoals W. T. Radcliffe in 1895 schreef, beslist „een eerbetoon aan kennis dat geen ontwikkelde Manxman zal verwerpen”.

Het christendom in deze tijd

Onder de eilandbewoners is het respect voor de bijbel niet afgenomen, en Jehovah’s Getuigen staan er plaatselijk om bekend dat ze bijbelstudie geven. Hun recentste Koninkrijkszaal werd gebouwd in mei 1999, op een schilderachtige plek aan de voet van de Belmont Hill in Douglas. De Isle of Man Examiner berichtte over de bouw die in slechts zes dagen door vrijwilligers (allemaal Jehovah’s Getuigen) werd voltooid: „Je zou het een klein wonder kunnen noemen.”

Als u ooit in de gelegenheid bent dit heerlijke eiland te bezoeken, kunt u er zeker van zijn dat de vriendelijke eilanders uw bezoek gedenkwaardig en plezierig zullen maken. Maar als u met een eilandbewoner praat, moet u wel het volgende bedenken: voor hem is het ’vasteland’ het eiland Man; Engeland is ’het andere eiland’.

[Voetnoten]

[Kaart op blz. 14]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

IERLAND

SCHOTLAND

ENGELAND

WALES

Ierse Zee

MAN

[Illustratie op blz. 15]

De elektrische tram

[Illustratie op blz. 15]

Het waterrad van Great Laxey

[Illustratie op blz. 14, 15]

De stoomtrein

[Illustratie op blz. 15]

De staartloze manxkat

[Illustratie op blz. 16]

Een reuzenhaai

[Illustratie op blz. 16]

Uitzicht op de kust vanaf Peel Hill

[Illustratie op blz. 16, 17]

Peel Harbor, met op de achtergrond het kasteel van Peel

[Illustratieverantwoording op blz. 15]

All photos except center emblem: Copyright Bill Dale, IsleOfManPhotos.com

[Illustratieverantwoording op blz. 16]

Shark: The Basking Shark Society; right inset and background: Copyright Bill Dale, IsleOfManPhotos.com