Hoe komt het dat zo velen in angst leven?

DE MENSHEID leeft momenteel in een klimaat van angst. Het is een onzichtbare maar wel voelbare gemoedstoestand, een sfeer die op bijna alle mensen van invloed is, ook al merken ze dat zelf vaak niet. Hoe is deze sfeer ontstaan? Hoe komt het dat sommige mensen bang zijn als ze de deur uitgaan? Waarom voelen velen zich onveilig op hun werk? Waarom zijn velen bezorgd voor de veiligheid van hun kinderen? Welke gevaren maken mensen bang in hun eigen huis?

Er zijn natuurlijk talloze oorzaken van angst, maar we zullen vier gevaren bespreken die constant van invloed kunnen zijn op mensen — stedelijk geweld, seksuele intimidatie, verkrachting en huiselijk geweld. Laten we eerst het geweld in steden onder de loep nemen. Dat onderwerp is nu extra actueel omdat bijna de helft van de mensheid in stadsgebieden woont.

Gevaren in de stad

De eerste steden werden vermoedelijk ter bescherming gebouwd, maar veel mensen bezien steden tegenwoordig als gevarenzones. Wat eens als een toevluchtsoord werd beschouwd, jaagt mensen nu angst aan. Drukke stadscentra vormen een ideale plek voor berovingen, en in sommige steden is het gevaarlijk om in arme wijken met weinig straatverlichting en weinig politie te komen.

 De angst die mensen voelen, is niet altijd overdreven; een schrikwekkend aantal sterft een gewelddadige dood. Volgens een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie komen wereldwijd jaarlijks 1,6 miljoen mensen om als gevolg van geweld. In Afrika sterven naar schatting jaarlijks 60,9 op de 100.000 mensen een gewelddadige dood.

Veel mensen bij wie men zich veilig voelde, en ook veel plaatsen en organisaties die als veilig werden beschouwd, worden nu als een bedreiging gezien. Zo worden heel wat speelplaatsen, scholen en winkels nu beschouwd als angstaanjagende gebieden waar de misdaad welig tiert. In sommige gevallen hebben religieuze leiders, maatschappelijk werkers en leerkrachten — mensen die bescherming horen te bieden — het in hen gestelde vertrouwen beschaamd. Berichten dat sommigen van hen zich schuldig maken aan kindermisbruik hebben ouders er huiverig voor gemaakt hun kinderen aan andermans zorg toe te vertrouwen. De politie zou mensen moeten beschermen, maar in sommige steden zijn corruptie en machtsmisbruik door de politie aan de orde van de dag. Wat ’veiligheidstroepen’ betreft, in een aantal landen worden de mensen nog steeds gekweld door herinneringen aan een burgeroorlog waarin dierbaren voorgoed verdwenen nadat ze door de soldaten waren meegenomen. In verschillende delen van de wereld hebben politieagenten en soldaten dus bijgedragen tot het klimaat van angst in plaats dat ze het hebben verminderd.

Het boek Citizens of Fear — Urban Violence in Latin America zegt: „Inwoners van Latijns-Amerikaanse hoofdsteden leven voortdurend in angst, onder zo ongeveer de gevaarlijkste omstandigheden op aarde. In dat enorme gebied sterven jaarlijks zo’n 140.000 mensen een gewelddadige dood, en één op de drie burgers is direct of indirect het slachtoffer geweest van geweld.” Ook in andere delen van de wereld worden er in hoofdsteden vaak politieke protesten gehouden. Wanneer die protesten uit de hand lopen, maken veel mensen van de verwarring gebruik om winkels te plunderen, met algemene chaos als gevolg. Mensen die voor zaken in de stad zijn, kunnen makkelijk in een woedende menigte terechtkomen.

In veel landen is er een enorme kloof ontstaan tussen de levensstandaard van de rijken en die van de armen, wat tot smeulende wrokgevoelens heeft geleid. Horden mensen die zich verstoken voelden van de fundamentele levensbehoeften hebben de exclusieve wijken van de elite geplunderd. In sommige steden is dat nog niet gebeurd, maar de situatie lijkt op een tikkende tijdbom die op het punt staat te ontploffen — en niemand weet wanneer.

Alsof de dreiging van dieven en revolutionairen nog niet genoeg is, zijn er nog andere oorzaken van ongerustheid die tot het klimaat van angst bijdragen.

Het schrikbeeld van seksuele intimidatie

Voor miljoenen vrouwen zijn obscene gebaren, gefluit en wellustige blikken een dagelijkse nachtmerrie. Asia Week zegt: „Uit enquêtes blijkt dat één op de vier Japanse vrouwen in het openbaar met ongewenste intimiteiten te maken heeft gehad, en 90% van die gevallen vond plaats in de trein. . . . Slechts 2% van de slachtoffers onderneemt actie wanneer ze worden lastiggevallen. De meeste zeiden dat angst voor de reactie van de dader de voornaamste reden was waarom ze niet protesteerden.”

In India is seksuele intimidatie schrikbarend toegenomen. Daar noemt men het ’eve-teasing’. „Zodra een vrouw haar huis uitgaat, is ze bang”, zegt een plaatselijke journaliste. „Bij elke stap wordt ze  bespot en vernederd en moet ze schunnige opmerkingen aanhoren.” Uit een stad in India waar de bewoners trots zijn op hun betrekkelijk veilige straten, komt het bericht: „Niet de straten vormen het probleem [van deze stad] maar de kantoren. . . . 35 procent van de ondervraagde vrouwen zei dat ze op hun werk seksuele intimidatie hadden ondervonden. . . . 52 procent van de vrouwen zei dat ze uit angst voor seksuele intimidatie op de werkplek de voorkeur gaven aan een laagbetaalde baan . . . waar ze [alleen] met vrouwen te maken hebben.”

Angst voor verkrachting

Vrouwen hebben meer te vrezen dan alleen het verlies van hun waardigheid. Seksuele intimidatie houdt soms ook bedreiging met verkrachting in. Het is te begrijpen dat verkrachting een misdrijf is waar veel vrouwen nog banger voor zijn dan voor moord. Een vrouw kan zich plotseling helemaal alleen op een plek bevinden waar ze bang is verkracht te worden. Misschien ziet ze een man die ze niet kent of niet vertrouwt. Haar hart klopt in haar keel terwijl ze wanhopig probeert de situatie te beoordelen. ’Wat gaat hij doen? Waar kan ik heen? Moet ik gillen?’ Als een vrouw vaak zoiets meemaakt, ondermijnt dat geleidelijk haar gezondheid. Uit angst voor zulke situaties kiezen veel mensen ervoor niet in een stadsgebied te gaan wonen of geen bezoek aan een stad te brengen.

„Voor veel vrouwen maken angst, ongerustheid en spanning deel uit van het dagelijks leven in de stad”, zegt het boek The Female Fear. „De angst van een vrouw voor verkrachting is een besef dat ze altijd op haar hoede, waakzaam en alert moet zijn, een gevoel dat haar doet verstijven van angst als er iemand te dicht achter haar loopt, vooral ’s avonds. Het is . . . een gevoel waar vrouwen nooit helemaal vrij van zijn.”

Veel vrouwen worden het slachtoffer van een geweldsmisdrijf. Maar angst voor geweld is iets waar bijna alle vrouwen onder te lijden hebben. The State of World Population 2000, een publicatie van de Verenigde Naties, zegt: „Over de hele wereld is minstens één op de drie vrouwen weleens geslagen, tot seks gedwongen of op een andere manier mishandeld — meestal door iemand die ze kent.” Is het klimaat van angst nog verder doorgedrongen? Hoe vaak komt het voor dat mensen in hun eigen huis in angst leven?

Angst voor geweld in huis

Over de hele wereld maken mannen zich er schuldig aan hun vrouw tot onderworpenheid te dwingen door haar in de beslotenheid van hun huis te slaan. Dit is een grof onrecht dat op veel plaatsen nog niet eens zo lang als een misdrijf wordt erkend. Volgens een bericht in India wordt „minstens 45 procent van de Indiase vrouwen door hun man geslagen, geschopt of afgeranseld”. Mishandeling door de huwelijkspartner vormt wereldwijd een ernstige bedreiging voor de gezondheid. Met betrekking tot vrouwen tussen de 15 en 44 jaar in de Verenigde Staten zegt de Amerikaanse Federale Recherche (FBI) dat er meer gewond raken door huiselijk geweld dan door auto-ongelukken, berovingen en verkrachtingen bij elkaar. Huiselijk geweld is dus veel ernstiger dan een incidentele ruzie waarbij een paar klappen vallen. Veel vrouwen leven thuis in angst om verwond of gedood te worden. Uit een landelijke enquête in Canada bleek dat een derde van de vrouwen die met huiselijk geweld te maken hadden gehad, weleens voor hun leven had gevreesd. In de Verenigde Staten kwamen twee onderzoekers tot de conclusie: „Thuis is de gevaarlijkste plaats voor een vrouw, en het is dikwijls een plek waar wreedheden en martelingen plaatsvinden.”

Hoe komt het dat zo veel vrouwen gevangen zitten in zo’n gevaarlijke relatie? Veel mensen vragen zich af: Waarom zoeken ze geen hulp? Waarom gaan ze niet weg? De reden is in de meeste gevallen angst. Angst wordt wel het kenmerk van huiselijk geweld genoemd. Een man die zijn vrouw mishandelt, legt haar gewoonlijk zijn wil op door geweld te gebruiken en legt haar dan het zwijgen op door haar met de dood te bedreigen. En al zou de mishandelde vrouw de moed kunnen opbrengen om hulp te zoeken, dan wil dat nog niet zeggen dat ze die ook altijd krijgt. Zelfs onder mensen  die een afschuw hebben van andere vormen van geweld bestaat de neiging om geweld dat door de echtgenoot wordt gepleegd, te bagatelliseren, te negeren of goed te praten. Ook kan een man die zijn vrouw mishandelt, voor buitenstaanders heel charmant lijken. Vaak kunnen vrienden niet geloven dat hij zijn vrouw slaat. Omdat men haar niet gelooft en omdat ze nergens heen kan, denkt de mishandelde vrouw vaak dat ze geen andere keus heeft dan constant in angst te leven.

Mishandelde vrouwen die wel weggaan, worden soms het slachtoffer van een ander soort kwelling, stalking genoemd. Uit een recent onderzoek in Noord-Amerika onder ruim duizend vrouwen in de staat Louisiana bleek dat 15 procent van hen zei dat ze weleens gestalkt waren. Stel u hun angst eens voor. Iemand door wie u bent bedreigd, blijft overal waar u bent, opduiken. Hij belt u op, volgt u, houdt u in de gaten en wacht u op. Misschien doodt hij zelfs uw huisdier. Het is een terreurcampagne!

Misschien wordt u niet geplaagd door dat soort angst. Maar in hoeverre is angst van invloed op uw dagelijkse bezigheden?

Is angst van invloed op uw doen en laten?

Omdat we door angst omgeven zijn, beseffen we misschien niet hoeveel van onze dagelijkse beslissingen door angst worden ingegeven. Hoe vaak is angst van invloed op uw doen en laten?

Heeft angst voor geweld u en uw gezinsleden ertoe gebracht het te vermijden ’s avonds alleen naar huis te gaan? Is angst van invloed op het feit of u al dan niet gebruik maakt van het openbaar vervoer? Hebben de gevaren van het heen en weer reizen als forens meegewogen bij de beslissing welke baan u zou aannemen? Of heeft angst voor collega’s of andere mensen met wie u te maken zou krijgen, een rol gespeeld bij de keuze van uw werk? Is angst van invloed geweest op uw sociale contacten of op uw uitgaansmogelijkheden? Gaat u misschien uit angst voor dronken herrieschoppers en onberekenbare mensenmenigten niet naar bepaalde sportevenementen en concerten? Is angst van invloed geweest op wat je op school doet of laat? Veel ouders laten zich bij het kiezen van een school leiden door de angst dat hun kinderen het verkeerde pad opgaan, en angst is ongetwijfeld de reden waarom velen hun kinderen die best lopend of met het openbaar vervoer naar huis zouden kunnen gaan, liever van school ophalen.

De mensheid leeft inderdaad in een klimaat van angst. Maar angst voor geweld bestaat al het grootste deel van de menselijke geschiedenis. Kunnen we echt verwachten dat het anders wordt? Is een leven zonder angst alleen maar een droom? Of zijn er goede redenen om een toekomst te verwachten waarin niemand ooit nog iets kwaads zal vrezen?