„De grootste werkgever ter wereld”

Elk jaar maken ruim zeshonderd miljoen mensen een reis naar het buitenland. Nog eens honderden miljoenen gaan op reis in hun eigen land, voor hun werk of voor hun plezier. De toeristenindustrie — inclusief hotels, recreatieparken, luchtvaartmaatschappijen, reisbureaus en andere bedrijven die service verlenen aan reizigers — wordt daarom wel „de grootste werkgever ter wereld” genoemd.

WERELDWIJD levert het toerisme naar schatting jaarlijks drie biljoen euro aan inkomsten op. Hoewel de individuele toerist zichzelf misschien niet als onderdeel van een wereldwijde vredesbeweging ziet, wordt de toeristenindustrie door de Wereldorganisatie voor Toerisme van de Verenigde Naties wel zo beschreven. In 2004 zei Francesco Frangialli, de secretaris-generaal van deze organisatie, op een presidentiële conferentie in het Midden-Oosten: „Toerisme en vrede zijn onafscheidelijk. De krachten die door het toerisme worden ontketend, zijn zo sterk dat ze een keer kunnen brengen in ogenschijnlijk onveranderbare situaties en verzoening kunnen bewerkstelligen waar dat als onmogelijk werd beschouwd.”

Hoe is deze invloedrijke bedrijfstak ontstaan? Heeft toerisme inderdaad een positieve invloed? En kunnen „de krachten die door het toerisme worden ontketend” echt vrede brengen?

Een gouden eeuw voor het toerisme

De grondslag van de hedendaagse westerse toeristenindustrie werd vooral in de negentiende eeuw gelegd. Naarmate de middenklasse in Europa en de Verenigde Staten zich als gevolg van de industriële revolutie uitbreidde, kregen steeds meer mensen zowel tijd als geld om te reizen.

Bovendien werd er enorme vooruitgang geboekt op het gebied van massavervoer. Passagierstreinen met krachtige locomotieven reden heen en weer tussen grote steden, en enorme stoomschepen brachten  de mensen snel naar andere werelddelen. Inhakend op het groeiende aantal reizigers werden er in de buurt van spoorwegstations en havens grote hotels gebouwd.

In 1841 zag de Engelse ondernemer Thomas Cook dat het combineren van deze elementen mogelijkheden bood. Hij was de eerste die vervoer, accommodatie en activiteiten in favoriete plaatsen in één reisarrangement verenigde. „Dankzij het systeem dat mijnheer Cook in het leven heeft geroepen,” zei de Britse staatsman William Gladstone in de jaren zestig van de negentiende eeuw, „konden hele bevolkingsklassen voor het eerst makkelijk naar andere landen reizen en konden ze die wat beter leren kennen, zodat ze die landen nu niet met minachting maar met welwillendheid bezien.”

De sterke groei in de twintigste eeuw

Het feit dat men dankzij het toerisme steeds meer bekend raakte met mensen uit andere landen heeft het uitbreken van twee wereldoorlogen in de eerste helft van de twintigste eeuw helaas niet kunnen verhinderen. Maar dat betekende niet de ondergang van het toerisme, want de maatschappelijke veranderingen en de technologische vooruitgang die het gevolg waren van die oorlogen hebben de groei van deze bedrijfstak juist versneld.

De luchtvaart werd sneller en goedkoper, snelwegen breidden zich over hele continenten uit en er kwamen steeds meer motorvoertuigen. Tegen het midden van de twintigste eeuw maakten vakanties en reizen deel uit van de westerse cultuur en konden de meeste maatschappelijke klassen het zich ook veroorloven. Bovendien schaften miljoenen huisgezinnen een televisie aan en raakten ze gefascineerd door beelden van exotische plaatsen, waardoor de drang om te reizen werd gestimuleerd.

In het begin van de jaren zestig maakten jaarlijks zeventig miljoen mensen een reis naar het buitenland. Tegen het midden van de jaren negentig was dat aantal gestegen tot ruim vijfhonderd miljoen! Over de hele wereld werden accommodaties gebouwd voor zowel buitenlandse als binnenlandse reizigers. Ook bedrijven die niet rechtstreeks met toerisme te maken hebben, trokken er voordeel van, want toeristen consumeren grote hoeveelheden eten en drinken en geven geld uit aan talloze andere goederen en diensten.

Tegenwoordig is het toerisme belangrijk voor de economie van ruim 125 landen. Een persbericht uit 2004 van de Wereldorganisatie voor Toerisme, waarin aandacht werd besteed aan de positieve invloed die toerisme kan hebben, legde uit dat toerisme armoede kan helpen bestrijden door de oprichting van kleine en middelgrote toeristische bedrijven. Naarmate er nieuwe banen ontstaan, kan toerisme tot een groter „cultureel, maatschappelijk en milieubewustzijn” leiden.

Maar misschien vraagt u zich af: Hoe is toerisme daartoe in staat? En hoe kan het goed voor het milieu zijn?

Natuurbehoud door de natuur te verkopen

Begin jaren tachtig groeide onder wetenschappers en filmmakers de belangstelling voor het behoud van regenwouden en koraalriffen en het beschermen van de dieren die daarvan afhankelijk zijn. De daaruit voortvloeiende rapporten en natuurdocumentaires wekten bij het publiek steeds meer belangstelling om deze natuurwonderen in het echt te zien. De bedrijfjes die waren opgericht om de wetenschappers en de filmmakers van het nodige te voorzien, gingen uitbreiden om aan de behoeften van de vele milieubewuste toeristen, ecotoeristen genoemd, te kunnen voldoen.

 Ecoreizen zijn snel populair geworden, en als gevolg daarvan is ecotoerisme, ook wel duurzaam toerisme genoemd, het snelst groeiende onderdeel van de toeristenindustrie. Het promoten van natuurwonderen is inderdaad heel rendabel gebleken. De journaliste Martha S. Honey zei: „In verscheidene landen is natuurtoerisme uitgegroeid tot de bedrijfstak die het meeste buitenlandse geld in het laatje brengt, meer dan de export van bananen in Costa Rica, van koffie in Tanzania en Kenia, en van textiel en sieraden in India.”

Het toerisme heeft dus in een waardevolle financiële stimulans voorzien om planten en dieren te redden. „In Kenia”, merkte Honey op, „is één leeuw naar schatting 5000 euro per jaar aan inkomsten uit het toerisme waard, en een kudde olifanten heeft een geschatte waarde van 460.000 euro per jaar.” De koraalriffen van Hawaii brengen naar schatting jaarlijks 270 miljoen euro op dankzij het natuurtoerisme!

Wat is een ecoreis?

Een rapport van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (Ecotourism: Principles, Practices and Policies for Sustainability) zegt: „Veel reisbureaus en andere toeristische bedrijven hebben in hun lectuur handig gebruik gemaakt van de term ’ecotoerisme’, en regeringen hebben de term op grote schaal gebruikt om mensen aan te moedigen hun land te bezoeken — dat alles zonder te proberen ook maar één van de meest fundamentele beginselen [van het ecotoerisme] toe te passen.” Hoe kunt u bepalen of de reis die u overweegt echt een ecoreis is?

Megan Epler Wood, de schrijfster van bovenstaand rapport, zegt dat een goede ecoreis de volgende kenmerken heeft: Voorafgaand aan de reis krijgen de deelnemers informatie over de cultuur en de omgeving die ze gaan bezoeken, alsook richtlijnen in verband met kleding en gedrag; er wordt een informatieve bijeenkomst belegd waarin uitgebreid aandacht wordt besteed aan de geografische, sociale en politieke kenmerken van het land van bestemming en aan gelegenheden om de plaatselijke bevolking ook in de niet-commerciële sfeer te ontmoeten; er wordt op toegezien dat alle entreegelden voor parken volledig betaald worden; en er wordt milieuvriendelijke accommodatie geboden.

Wat het ecotoerisme tot stand heeft gebracht

Ecotoerisme is vaak meer dan alleen een georganiseerde reis naar een natuurgebied. Het wordt gedefinieerd als „doelbewust naar natuurgebieden reizen om de plaatselijke cultuur te leren kennen en meer over de flora en fauna van het gebied te weten te komen, waarbij met zorg wordt vermeden het ecosysteem schade toe te brengen, en waarbij tegelijkertijd de economische mogelijkheden worden geschapen om het behoud van natuurlijke hulpbronnen ten goede te doen komen aan de plaatselijke bevolking”.

Heeft het ecotoerisme deze hoge idealen gerealiseerd? Martin Wikelski van de Universiteit van Princeton zegt: „Ecotoerisme is een van de voornaamste factoren die de Galápagos[eilanden] intact houden.” In het Afrikaanse land Rwanda wordt de redding van de berggorillapopulatie aan de succesvolle  promotie van ecotoerisme toegeschreven, aangezien het de plaatselijke bevolking een bron van inkomsten biedt die een alternatief vormt voor stropen. In andere Afrikaanse landen worden wildreservaten in stand gehouden met het geld dat de toeristen uitgeven.

Wereldwijd heeft ecotoerisme bijgedragen tot verbeteringen op maatschappelijk en milieugebied, en de toeristenindustrie heeft onmiskenbaar veel financiële voordelen opgeleverd. Maar heeft deze industrie altijd een positieve invloed? Welke mogelijkheden om te reizen biedt de toekomst?

[Kader/Illustratie op blz. 6]

Tips voor internationale reizigers *

Voordat u vertrekt

1. Maak een lijst van belangrijke gegevens — paspoortinformatie, creditcardnummers, vliegticketnummers en bijzonderheden over reischeques. Laat één lijst thuis en neem een kopie mee.

2. Zorg voor een geldig paspoort en visum; tref regelingen voor eventueel vereiste vaccinaties.

3. Zorg voor een goede ziektekostenverzekering, want een spoedbehandeling of vervoer vanuit het buitenland zou u heel veel geld kunnen kosten. Als u een medische aandoening hebt, neem dan een brief van uw arts mee waarin staat wat uw aandoening is en welke medicijnen u gebruikt. (NB: Sommige medicijnen kunnen in bepaalde landen verboden zijn. Informeer bij de ambassade of het consulaat van het land dat u gaat bezoeken naar bijzonderheden.)

Tijdens de reis

1. Neem geen voorwerpen mee die u absoluut niet mag kwijtraken.

2. Draag uw paspoort en andere waardevolle dingen op uw lichaam, niet in een tas of zichtbaar in een van uw zakken. Het is niet verstandig als één gezinslid alle belangrijke papieren bij zich heeft.

3. Als u uw portemonnee in uw zak draagt, doe er dan elastiekjes omheen; dat maakt het voor zakkenrollers moeilijker hem eruit te trekken.

4. Houd bij wat u met uw creditcard betaalt, en blijf binnen uw budget. In sommige landen kunt u gearresteerd worden als u de bestedingslimiet van uw creditcard overschrijdt.

5. Wees voorzichtig met het fotograferen van militair personeel, militaire objecten of industriële gebouwen zoals haven-, spoorweg- of luchthavenfaciliteiten. In sommige landen zou men dit als een bedreiging voor de veiligheid kunnen zien.

6. Lever geen pakjes af voor iemand die u niet goed kent.

Als u souvenirs koopt

1. Houd er rekening mee dat in veel landen het invoeren van ivoor, schildpadschilden, planten, bont en dergelijke verboden is, ook als het om kleine souvenirs gaat.

2. Wees voorzichtig met het kopen van geglazuurde keramiek, want sommige van die voorwerpen kunnen loodvergiftiging veroorzaken als ze niet goed gemaakt zijn.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 5]

Ecoreizen zijn snel populair geworden