De ontdekking bij Red Bay

Door een Ontwaakt!-medewerker in Canada

„JE ZIT er niet aan het eind van de wereld, maar je kunt het van hier uit wel zien”, zullen sommigen zeggen. Als u ooit in Red Bay in het oosten van Canada bent geweest, zou u het waarschijnlijk ook beschrijven als een plek die zich bijna aan het eind van de wereld bevindt. Deze kleine gemeenschap ligt aan de pittoreske kust van Labrador, voor de Strait of Belle Isle. Wat maakt het vredige Red Bay met zijn beschutte haven zo uniek en fascinerend?

De unieke geschiedenis van Red Bay

In het walvisseizoen wemelt het in de stad van de bezoekers. Maar het observeren van walvissen is niet altijd de belangrijkste attractie van de stad geweest. Ruim vierhonderd jaar geleden werd hier op Echte walvissen en Groenlandse walvissen gejaagd om hun zeer gewaardeerde olie. Volgens één bron was walvistraan „in tijden van schaarste omgerekend in huidig geld $10.000 per vat waard”. Baskische walvisvaarders uit de grensstreek tussen Frankrijk en Spanje behoorden tot de eerste Europeanen die de natuurlijke rijkdommen van Canada exploiteerden. Het was voornamelijk walvistraan dat de lampen in Europa brandende hield. Het was ook een smeermiddel in machines, een ingrediënt in zeep en cosmetica en het werd gebruikt in de leer-, wol- en verfindustrie. In de tweede helft van de zestiende eeuw was Red Bay de grootste walvisvaardershaven ter wereld. Zo ontstond in Canada een van de eerste industriële bedrijfstakken: de walvisindustrie.

Hoe weten we dat?

Door de vondst van documenten in Baskische archieven werden archeologen en historici op Red Bay geattendeerd. Uit aantekeningen blijkt dat daar tijdens een storm in 1565 een Spaans galjoen met de naam San Juan is gezonken.

Bij opgravingen op Saddle Island, vlak voor de kust van Red Bay, zijn voorwerpen gevonden die te maken hadden met de vroege walvisindustrie, zoals een harpoenpunt met twee weerhaken. Langs de stranden kunnen bezoekers zelfs nu nog stapels Spaanse dakpannen zien liggen. Jarenlang speelden de plaatselijke kinderen ermee. Eén bewoner zei: „We gebruikten de rode pannen als krijt om op de rotsen te tekenen, zonder te weten waarmee we speelden!”

In de zomer van 1978 haalden onderwaterarcheologen die vanaf een sloep op zo’n dertig meter voor de kust van Saddle Island aan het werk waren, een eikenhouten plank naar boven. Dat was een heel belangrijke vondst omdat Baskische scheepsbouwers meestal eikenhout gebruikten en er langs de kale kust van Labrador geen eiken groeien. Toen ze later nog eens gingen duiken, ontdekten ze de opmerkelijk goed bewaard gebleven overblijfselen van een schip dat naar ze meenden de San Juan was. Het ijzige water van Red Bay had het schip geconserveerd. Het lag op een diepte van zo’n tien meter op de zeebodem en was bedekt met een laag slib. Kennelijk was het schip in de loop van de tijd door het gewicht van massa’s ijs in de lengte gespleten en lag het opengeslagen als een boek. Archeologen waren enthousiast over deze vondst omdat dit het eerste vrijwel onbeschadigde zestiende-eeuwse koopvaardijschip was dat ooit op het Amerikaanse continent ten noorden van Florida was gevonden.

Is het misschien de San Juan?

Onvermoeibaar legden duikers het schip stukje voor stukje bloot en nummerden ze elk stukje. Na zorgvuldig onderzoek werd het schip op de oceaanbodem teruggelegd zodat het geconserveerd zou blijven. Wat voor informatie heeft het onderzoek opgeleverd? Dit schip van naar schatting driehonderd ton was gebouwd met het oog op zeewaardigheid, niet om er mooi uit te zien of  buitensporig luxe te zijn. Het was aan beide uiteinden rechthoekig om een zo groot mogelijke opslagruimte te hebben voor de grote ladingen walvistraan die mee terug werden genomen naar Spanje. Oude verslagen over de gezonken San Juan duiden erop dat het schip volgeladen was met walvistraan. Veel daarvan werd door de bemanning geborgen. Op de lager gelegen dekken van het scheepswrak ontdekten duikers de overblijfselen van zo’n 450 vaten, die kennelijk waren achtergelaten omdat het te lastig was om ze naar boven te halen. Aan boord werden geen menselijke resten gevonden. De Baskische documenten maakten geen melding van het verlies van mensenlevens. Die overeenkomsten hebben onderzoekers tot de conclusie gebracht dat dit schip de gezonken San Juan moest zijn. Bovendien vond men tijdens de opgraving van het gezonken galjoen een chalupa, een Baskische boot die bij de walvisvaart werd gebruikt. De chalupa is „een van de grootste menselijke prestaties op het gebied van de mariene technologie”, zegt Robert Grenier, hoofd mariene archeologie van Parks Canada (een overheidsinstelling).

Wie had kunnen denken dat het vredige Red Bay ooit het bruisende middelpunt van de walvisvaart was? De tijden zijn beslist veranderd. Niettemin zijn hier nog steeds overblijfselen van de geschiedenis die door iedereen kunnen worden bekeken.

[Kaart op blz. 14]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Labrador

Red Bay

Strait of Belle Isle

Newfoundland

[Illustratie op blz. 15]

Model van de vermoedelijke „San Juan” (schaal 1:10)

[Verantwoording]

Parks Canada Agency, Photographer Denis Pagé

[Illustratie op blz. 15]

Uiterst rechts: duiker bij het gezonken schip

[Verantwoording]

Bill Curtsinger/National Geographic Images Collection

[Illustratie op blz. 15]

Uiterst rechts: de Echte walvis is een bedreigde diersoort

[Verantwoording]

NOAA

[Illustratie op blz. 15]

Een „chalupa”, een Baskisch schip voor de walvisvaart, ontdekt bij Red Bay

[Verantwoording]

Parks Canada/Shane Kelly/1998

[Illustratie op blz. 15]

Red Bay

[Verantwoording]

Photo courtesy of the Viking Trail Tourism Association

[Illustratie op blz. 15]

Op het strand spoelen vaak rode Spaanse dakpannen aan

[Verantwoording]

Parks Canada/Doug Cook/1997