’De dam van  de reus’

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN IERLAND

VOLGENS een Ierse legende was er een reus uit Ierland met de naam Finn MacCool die de strijd wilde aanbinden met een reus uit Schotland die Benandonner heette. Maar er was een probleem. Er was geen schip dat groot genoeg was om de ene reus over zee bij de andere te brengen! Finn MacCool, aldus de legende, loste dit probleem op door met enorme stenen zuilen een dam aan te leggen.

Benandonner aanvaardde de uitdaging en liep over die dam naar Ierland. Hij was groter en sterker dan Finn MacCool. Zodra Finns vrouw dat zag, was ze zo listig om haar reuzenechtgenoot als baby aan te kleden. Toen Benandonner bij hun huis aankwam en de ’baby’ zag, sloeg de schrik hem om het hart; als dit de baby was, dan wilde hij de vader niet ontmoeten! Hij vluchtte terug naar Schotland. Om er zeker van te zijn dat Finn hem niet achterna kon komen, brak hij tijdens het rennen de weg achter zich op. In Ierland zijn alleen de restanten overgebleven van de dam van de reus, die de Giant’s Causeway worden genoemd.

In meer dan driehonderd jaar hebben al miljoenen bezoekers dit grappige verhaal gehoord als verklaring voor het ontstaan van de Giant’s Causeway. Wat is de echte verklaring en waarom trekt deze plek zo veel bezoekers? We besloten er zelf eens een kijkje te nemen.

Een weg voor reuzen!

De Giant’s Causeway ligt aan de noordkust van Ierland op zo’n honderd kilometer ten noordwesten van Belfast. Bij aankomst maakten we vanaf het bezoekerscentrum de korte wandeling naar het strand tot voorbij de bocht. Daar wachtte ons een verbluffend uitzicht: duizenden grote verticale zuilen van steen, van wel zes meter hoog. Sommige mensen schatten het aantal zuilen op zo’n 40.000. Maar het was niet het aantal dat onze aandacht trok. Het was hun symmetrie. Ze zijn allemaal tussen de 38 en 51 centimeter in doorsnee, hun bovenkant is haast plat en ze lijken allemaal zeskantig te zijn. Ze zijn qua vorm zo gelijk dat ze van boven af gezien met elkaar een honingraat vormen. Later kwamen we erachter dat ongeveer een kwart van de zuilen vijf kanten heeft en dat er ook een paar zijn met vier, zeven, acht en zelfs negen zijden.

De Giant’s Causeway bestaat uit drie delen. Het grootste deel, de Grand Causeway, begint bij het strand, aan de voet van de kliffen. Aan het begin lijkt de dam meer op een reeks willekeurig neergelegde, kolossale stapstenen, waarvan enkele wel zes meter hoog zijn. Naarmate de dam dichter bij de zee komt, wordt het duidelijker hoe men op het idee is gekomen dat dit een weg voor reuzen zou zijn, want de hoogteverschillen tussen de honingraatvormige zuilen worden al gauw kleiner, en de dam lijkt daar veel op een geplaveide weg van twintig tot dertig meter breed. Bij eb konden we een paar honderd meter over deze stenen wandelen voordat ze langzaam wegzakken in zee, zo op het oog in de richting van Schotland.

De andere twee delen, de Middle Causeway en de Little Causeway, zijn gegroepeerd naast de Grand Causeway. Ze hebben eerder de vorm van platforms dan van wegen. Doordat de bovenzijde plat is, kunnen avontuurlijke bezoekers makkelijk van het ene platform naar het andere klauteren. Daarbij is grote voorzichtigheid geboden, want we merkten dat de dichtst bij het water gelegen zuilen nat waren en heel glad!

Andere kolossale formaties

We vervolgden onze wandeling langs de 6,5 kilometer lange kustlijn die algemeen bekendstaat als de Causeway Headlands en zagen nog eens duizenden zuilen in de rotswanden. Door de jaren heen hebben mensen sommige van de formaties een naam gegeven. Twee ervan zijn genoemd naar muziekinstrumenten. Eén daarvan, het Organ (orgel), is zo genoemd vanwege zijn lange rechthoekige zuilen die op de pijpen van een reuzenorgel lijken. De andere, de Giant’s Harp (reuzenharp), heeft enorme gebogen kolommen die uitlopen naar de waterlijn.

Het thema van reuzen komt ook in andere namen terug. Je hebt er bijvoorbeeld het Giant’s Loom (reuzenweefgetouw), de Giant’s Coffin (reuzendoodkist), de Giant’s Cannons (reuzenkanonnen) en ook het Giant’s Eye (reuzenoog). Er is zelfs een Giant’s Boot (reuzenlaars)! Deze laarsvormige steen zagen we iets verderop langs de Giant’s Causeway op het strand. Hij is ongeveer twee meter hoog. Sommige mensen hebben berekend dat de mythische reus die deze ’laars’ zou hebben gedragen, minstens zestien meter lang moet zijn geweest.

Nog een formatie, de Chimney Tops (schoorstenen), doet denken aan een gebeurtenis die hier plaatsvond met de Spaanse Armada. De Chimney Tops, die door erosie en verwering los zijn komen te staan van de grote rotswand, bestaan uit een paar zuilen boven op een klip van waar uit men de kust kan overzien. Het is niet moeilijk voor te stellen dat zeelieden die de zuilen vanaf zee zagen, ze voor de schoorstenen van een groot kasteel hielden. Kennelijk werd er vanaf de Girona, een Spaans oorlogsschip dat na de nederlaag van de Armada in 1588 op de vlucht was, een salvo op deze zuilen afgevuurd, omdat men in de veronderstelling was dat het om een kasteel van de vijand ging.

 Aan het andere eind van de Causeway

De Giant’s Causeway werd volgens zeggen aangelegd om Ierland en Schotland met elkaar te verbinden. Maar waar bevindt zich het andere eind? Honderd dertig kilometer naar het noordoosten zijn op het eiland Staffa, een heel klein onbewoond eiland voor de westkust van Schotland, identieke basaltzuilen gevonden (de naam Staffa betekent „Zuileneiland”). Benandonner, de Schotse reus die voor Finn MacCool vluchtte, werd ook Fingal genoemd, en de voornaamste attractie van het eiland Staffa — de grote zeegrot die binnen in deze basaltzuilen is ontstaan en die zo’n tachtig meter diep de rots in gaat — is naar hem genoemd: Fingal’s Cave. De Duitse componist Felix Mendelssohn raakte geïnspireerd door het breken van de golven in de grot en componeerde in 1832 zijn Hebriden-ouverture (ook Die Fingalshöhle genoemd).

Hoe zijn ze ontstaan?

Deze gelijkvormige zuilen zijn natuurlijk niet door ruziënde reuzen gemaakt, maar hoe zijn ze dan wel ontstaan? We kwamen erachter dat we voor het echte antwoord moeten begrijpen hoe sommige rotsen worden gevormd.

Het noorden van Ierland ligt in een gebied met compact kalksteen. Lang geleden perste vulkanische activiteit diep binnen in de aardkorst gesmolten gesteente door spleten in het kalksteen omhoog en dat gesteente had een temperatuur van meer dan duizend graden Celsius. Zodra het met lucht in aanraking kwam, koelde het af en stolde het. Maar waarom werd het dan niet gewoon één kolossale, onregelmatig gevormde, harde massa?

Gesmolten gesteente (magma) bestaat uit veel chemische elementen en kan dus een verscheidenheid aan gesteentesoorten opleveren. Het soort gesteente dat op de Giant’s Causeway zulke indrukwekkende vormen heeft gekregen, is basalt. Toen dit magma langzaam afkoelde, kromp het en ontstonden er aan de buitenkant door de chemische samenstelling regelmatige, zeshoekige krimpscheuren. Naarmate het magma binnenin nog verder afkoelde, werden de verticale scheuren langzamerhand dieper waardoor er een overvloed aan potloodachtige basaltzuilen ontstond.

 „Waarover moet een architect nu nog roemen?”

Zuilen zoals deze komen niet alleen in Ierland en Schotland voor. In de meeste andere delen van de wereld kost het echter vaak heel veel moeite om er in de buurt te komen. Het is zeldzaam om zo veel goed bewaard gebleven zeshoekige zuilen aan te treffen in een omgeving die voor iedereen toegankelijk is.

Aan het eind van de achttiende eeuw was Sir Joseph Banks zo onder de indruk van de opvallende schoonheid van het betrekkelijk kleine aantal zuilen dat hij op het eiland Staffa ontdekte, dat hij opmerkte: „Wat stellen de door mensenhanden gemaakte kathedralen of paleizen vergeleken hiermee eigenlijk voor! . . . Waarover moet een architect nu nog roemen?”

Ons bezoek aan de Giant’s Causeway, een van de natuurwonderen van Ierland, wekte in ons soortgelijke gevoelens van bewondering op. We wandelden te midden van deze natuurlijke architectuur en mediteerden over de kracht en creatieve vermogens van de Grootse Schepper en Architect, Jehovah God.

[Illustratie op blz. 15]

Een natuurverschijnsel — De meeste stenen zuilen zijn zeshoekig

[Verantwoording]

Courtesy NITB

[Illustratie op blz. 16, 17]

De basaltzuilen staan over een afstand van 6 kilometer langs de kustlijn

[Illustratie op blz. 17]

De Giant’s Boot, ongeveer 2 meter hoog

[Illustratie op blz. 17]

Deze 12 meter hoge zuilen lijken op de pijpen van een kolossaal orgel

[Illustratieverantwoording op blz. 16]

Top left: Courtesy NITB; bottom: © Peter Adams/Index Stock Imagery