Het Alhambra — Islamitisch juweel van Granada

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN SPANJE

„Hoeveel legenden en tradities, waar of verzonnen; hoeveel liederen en balladen, Arabisch of Spaans, over liefde, oorlog en ridderschap, zijn er niet verbonden met deze oriëntaalse monumenten!” — WASHINGTON IRVING, NEGENTIENDE-EEUWS AMERIKAANS SCHRIJVER.

DE legendarische lokatie die de inspiratie vormde voor deze woorden is het Alhambra, een uniek paleis dat de Spaanse stad Granada siert. Het Alhambra is een stukje Arabië of Perzië in het zuiden van Europa. Het fort heeft zijn uitzonderlijke schoonheid te danken aan de islamitische Moren die in Spanje eeuwenlang een overheersende invloed hebben gehad. *

De Arabische emir Zawí ben Zirí stichtte in de elfde eeuw het onafhankelijke koninkrijk Granada. In de bijna vijfhonderd jaar dat het standhield, maakte het in artistiek en cultureel opzicht een bloeiperiode door. Het ging ten onder toen de katholieke monarchen Ferdinand en Isabella in 1492 een eind maakten aan de moslimheerschappij in Spanje.

Het Moorse Granada bereikte zijn hoogtepunt nadat Córdoba in 1236 door de legers van de christenheid was veroverd. Granada werd de hoofdstad van het islamitische Spanje en opeenvolgende heersers bouwden het Alhambra, een paleiscomplex dat uniek was in Europa. Een enthousiaste auteur beschreef het als „het schitterendste bouwwerk van de hele wereld”.

De ligging van het Alhambra is net zo majestueus als het complex zelf. Op de achtergrond verrijzen als een monumentaal decor de besneeuwde, tot ruim 3400 meter hoge toppen van de Sierra Nevada. Het Alhambra zelf staat op de Sabika, een lange, beboste heuvel die zich zo’n 150 meter boven de stad verheft. In de ogen van de veertiende-eeuwse dichter Ibn Zamrak slaat de heuvel de stad Granada gade als een echtgenoot die vol bewondering naar zijn vrouw kijkt.

Een stad binnen in een stad

De naam Alhambra, die „de rode” betekent in het Arabisch, zinspeelt waarschijnlijk op de kleur van de bakstenen die de Moren hebben gebruikt om de buitenmuren te bouwen. Niettemin geven sommigen de voorkeur aan de uitleg van Arabische historici die zeggen dat de bouw van het Alhambra werd uitgevoerd bij „het licht van fakkels”. Die nachtelijke verlichting, zo zeggen ze, gaf de muren de roodachtige kleur waar de naam van het gebouw naar verwijst.

Het Alhambra is veel meer dan een paleis. Het zou kunnen worden beschreven als een stad binnen in de stad Granada. Verscholen achter zijn uitgestrekte vestingmuren liggen tuinen, paviljoenen, een paleiscomplex, de Alcazaba (burcht) en zelfs een kleine medina (stad). Het Moorse ontwerp van het Alhambra en de gebouwen die later zijn neergezet, resulteerden in een unieke combinatie van verfijnde en ingewikkelde Arabische kunst en de robuustere, harmonische lijnen van de Europese renaissance.

Het Alhambra heeft zijn schoonheid te danken aan een werkwijze die zowel door de Moren als door de oude Grieken werd gehanteerd. Om  te beginnen maakten ze gebruik van de kleur en structuur van steen om harmonie, juiste verhoudingen en eenvoud te creëren. Vervolgens versierden ze hun elegante bouwwerk. Volgens één deskundige „hielden de Moren altijd vast aan wat architecten als het eerste beginsel van de architectuur beschouwen: versier een gebouw, maar bouw nooit een versiering”.

Een rondleiding door het Alhambra

De ingang van het Alhambra bestaat uit een enorme hoefijzerboog die de Poort van de gerechtigheid wordt genoemd. Die naam doet denken aan de rechtbank die hier ten tijde van de islamitische overheersing bijeenkwam voor de snelle behandeling van kleine klachten. De uitoefening van rechtspraak bij de stadspoort kwam in het hele Midden-Oosten algemeen voor en wordt in de bijbel genoemd. *

De gedetailleerde ornamenten — kenmerkend voor Arabische paleizen zoals het Alhambra — zijn gemaakt van stucwerk. De handwerkslieden  hebben dit pleisterwerk tot kantachtige, artistieke patronen gebeeldhouwd die telkens worden herhaald. Sommige versierde gewelven zien eruit als stalactieten die volmaakt symmetrisch op elkaar aansluiten. Nog een blikvanger van het paleis zijn de zillij (geglazuurde, gesneden tegels) die in ingewikkelde geometrische patronen zijn aangebracht. Met hun levendige kleuren sieren ze het onderste deel van de muren en vormen ze een volmaakt contrast met de zachte kleur van het stucwerk erboven.

Onder de binnenplaatsen in het Alhambra neemt de Leeuwenhof, die wel beschreven is als „het edelste voorbeeld van Arabische kunst in Spanje”, een opvallende plaats in. In een plaatselijke reisgids staat: „Echte kunst heeft iets wat op geen enkele manier kan worden geïmiteerd of nagemaakt . . . Dat gevoel krijgen we bij de aanblik van deze hof in Granada.” De volmaakt geproportioneerde arcaden en ranke zuilen omgeven een fontein die door twaalf marmeren leeuwen wordt gedragen. Het is een van de meest gefotografeerde plekken in Spanje.

Tuinen om de geest te verfrissen

Het Alhambra bevat prachtige tuinen, fonteinen en vijvers. * Enrique Sordo schreef in zijn boek Moorish Spain: „De Arabische tuin is een voorproefje van het paradijs.” De invloed van de islam is overal zichtbaar. De Spaanse auteur García Gómez schreef: „In de koran wordt het moslimparadijs gedetailleerd beschreven als een weelderige tuin . . . die door heerlijke stromen wordt bewaterd.” In het Alhambra wordt een kwistig gebruik gemaakt van water — een luxe voor mensen die gewend waren aan de ontberingen van de woestijn. De ontwerpers van de tuin beseften dat water de lucht kon verkoelen en dat het kabbelende geluid ervan rustgevend zou klinken. Rechthoekige vijvers waarin de heldere Spaanse lucht wordt weerspiegeld, geven een ruime en lichte indruk.

 Niet ver van het Alhambra ligt de Generalife, een afgezonderde Moorse villa en tuin op de Cerro del Sol, een heuvel vlak bij de Sabika. De Generalife *, een mooi voorbeeld van Arabische tuinarchitectuur, is wel „een van de mooiste tuinen ter wereld” genoemd. Vroeger was ze door middel van een brug met het Alhambrapaleis verbonden en diende kennelijk als een buitenverblijf waar de vorsten van Granada zich konden terugtrekken. Een binnenplaats leidt naar de Watertrap. Hier kunnen bezoekers hun zintuigen door het licht, de kleur en de talloze geuren laten betoveren.

De zucht van de Moor

Toen de laatste koning van Granada, Boabdil (Mohammed XI), de stad moest prijsgeven aan Ferdinand en Isabella, restte hem en zijn gezin niets meer dan in ballingschap te gaan. Na het verlaten van de stad bleven ze naar verluidt nog even staan op een hoog punt dat nu El Suspiro del Moro (De zucht van de Moor) wordt genoemd. Toen ze voor de laatste keer een blik wierpen op hun luisterrijke rode paleis, zou Boabdils moeder tegen haar zoon hebben gezegd: „Beween als een vrouw wat je niet als man hebt kunnen verdedigen!”

Van de drie miljoen jaarlijkse bezoekers van het Alhambra gaan sommigen ook naar deze plek. Hier hebben ze, net als Boabdil, uitzicht over de stad Granada die zich uitstrekt onder haar Arabische paleis — het juweel in de kroon. Als u ooit naar Granada komt, zult u zich de weemoed van zijn laatste Moorse koning misschien wel kunnen voorstellen.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 15]

De Alcazaba

[Illustratie op blz. 16]

De Leeuwenhof

[Illustratie op blz. 16, 17]

De tuinen van de Generalife

[Illustratie op blz. 17]

De Watertrap

[Illustratieverantwoording op blz. 14]

Line art: EclectiCollections

[Illustratieverantwoording op blz. 15]

All except top photo: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Illustratieverantwoording op blz. 16]

All photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Illustratieverantwoording op blz. 17]

Above photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife; bottom photo: J. A. Fernández/San Marcos