Tv — De „subtiele instructeur”

TELEVISIE kan een krachtig onderwijsmiddel zijn. Door ernaar te kijken leren we over landen en volken die we misschien nooit kunnen bezoeken. We ’reizen’ naar tropische regenwouden en poolgebieden, naar bergtoppen en oceaandiepten. We nemen een kijkje in de fascinerende wereld van de atomen en van de sterren. We kijken naar het nieuws terwijl het aan de andere kant van de aardbol plaatsvindt. We krijgen inzicht in politiek, geschiedenis, actualiteiten en cultuur. Televisie legt het leven van mensen vast tijdens hun tragedies en hun successen. Tv kan ons aangenaam bezighouden, ons iets leren en ons zelfs inspireren.

Maar heel wat programma’s zijn helemaal niet zo leerzaam en goed. De felste kritiek komt waarschijnlijk van mensen die zich beklagen over de grote hoeveelheid schokkend geweld en seks op tv. Uit een onderzoek in de Verenigde Staten bleek bijvoorbeeld dat bijna twee op de drie tv-programma’s geweldsscènes bevat, met een gemiddelde van zes per uur. Tegen de tijd dat iemand volwassen is, heeft hij duizenden gedramatiseerde gewelddaden en moorden gezien. Ook seks komt ruim aan bod. In twee derde van alle programma’s wordt over seks gepraat, en in 35 procent ervan  komen seksuele handelingen voor, vaak tussen ongetrouwde paren, en meestal wordt het gepresenteerd als spontaan en zonder risico’s. *

Programma’s waarin seks en geweld voorkomen zijn overal in trek. Amerikaanse actiefilms, die later op tv worden uitgezonden, veroveren met het grootste gemak de buitenlandse markt. Er hoeft niet goed voor geacteerd te worden en het script hoeft niet heel goed in elkaar te zitten, en ze zijn makkelijk te begrijpen. De aandacht van de kijker wordt vastgehouden door gevechten, moorden, special effects en seks. Maar om te blijven boeien, moet men geregeld met iets nieuws komen. Kijkers worden het al snel moe telkens hetzelfde te zien; sensatie wordt cliché. Om de kijkers te blijven trekken, gaan producers steeds verder om te choqueren en de spanning erin te houden door steeds meer geweld toe te voegen en door de inhoud schokkender, seksueler en sadistischer te maken.

Het debat over de invloed van tv

Welke invloed heeft deze continue stroom van seks en geweld? Critici betogen dat geweld op tv mensen aanzet tot agressie en ze minder gevoelig maakt voor echte slachtoffers van geweld. Ze zeggen ook dat seks op tv promiscuïteit bevordert en morele waarden ondermijnt.

Is de tv hier echt verantwoordelijk voor? Hierover is al tientallen jaren een verhit debat gaande; er zijn honderden onderzoeken en duizenden boeken en artikelen aan gewijd. Een belangrijk punt in het debat is dat het  moeilijk is verbanden te bewijzen — bijvoorbeeld dat een kind aan tv-geweld blootstellen op latere leeftijd agressiviteit veroorzaakt. De relatie van oorzaak en gevolg bewijzen is soms heel moeilijk. Ter illustratie: Stel dat u een bepaald medicijn voor het eerst inneemt en dat u binnen enkele uren jeuk en uitslag krijgt. Dan is het makkelijk te concluderen dat het medicijn de allergische reactie veroorzaakt heeft. Maar soms ontwikkelt een allergie zich geleidelijk. Dan kan het veel moeilijker zijn om aan te tonen dat de allergische reactie door een bepaald medicijn veroorzaakt is, want allergieën kunnen heel wat oorzaken hebben.

Zo is het ook moeilijk gebleken te bewijzen dat geweld op de televisie criminaliteit en asociaal gedrag veroorzaakt. Veel onderzoeken wijzen erop dat er wel degelijk een verband bestaat. Bovendien hebben sommige criminelen zelf gezegd dat hun houding en gewelddadige gedrag beïnvloed zijn door wat ze op tv zagen. Aan de andere kant worden mensen in hun leven aan heel wat invloeden blootgesteld. Gewelddadige games, de normen en waarden van familie en vrienden, iemands leefomstandigheden — dat kan allemaal bijdragen tot agressief gedrag.

Het is dan ook niet verrassend dat er tegengestelde zienswijzen bestaan. Een Canadese psycholoog schreef: „Het wetenschappelijke bewijsmateriaal toont gewoonweg niet aan dat het kijken naar geweld mensen ook gewelddadig of ongevoelig maakt.” Maar de Commissie voor Media en Samenleving van de Amerikaanse Vereniging voor Psychologie zei: „Er bestaat absoluut geen twijfel over dat het kijken naar meer geweld op tv verband houdt met een grotere acceptatie van agressieve houdingen en een toename in agressief gedrag.”

Wat doet tv met ons?

Bedenk dat de deskundigen debatteren over bewijzen — of te bewijzen valt dat kijken naar agressie ook agressie opwekt. Maar er zullen niet veel mensen zijn die beweren dat de tv geen invloed op ons denken en gedrag heeft. Sta eens stil bij het volgende. Een foto kan woede, tranen of vreugde in ons opwekken. Ook muziek raakt onze emoties. Woorden, zelfs in gedrukte vorm, beïnvloeden onze gedachten, gevoelens en daden. Wat een kracht moet de combinatie van bewegende beelden, muziek en gesproken woorden dan hebben! Geen wonder dat de tv zo veel aantrekkingskracht heeft! En het is zo toegankelijk. Een schrijver zegt: „Sinds de mens voor het eerst zijn gedachten leerde opschrijven . . . heeft geen enkele nieuwe techniek om ideeën over te brengen zo veel impact op de beschaving gehad.”

Bedrijven steken elk jaar miljarden euro’s en dollars in reclame omdat ze weten dat kijkers beïnvloed worden door wat ze zien en horen. Dat geld geven ze niet uit omdat ze denken dat reclame weleens zou kunnen werken — ze weten dat het werkt. Het is dé manier om hun producten aan de man te brengen. In 2004 besteedde The Coca-Cola Company 2,2 miljard dollar aan reclame voor haar producten in bladen, op de radio en op tv. Was die investering de moeite waard? De onderneming maakte dat jaar bijna 22 miljard dollar winst. Adverteerders beseffen dat één reclameboodschap het gedrag niet zal beïnvloeden. Ze vertrouwen op het cumulatieve effect van jaren van indoctrinatie.

Als reclames van dertig seconden onze houding en ons gedrag al beïnvloeden, dan kunnen we er zeker van zijn dat uren naar de tv kijken ons beïnvloedt. „Tot in de gewoonste, onbeduidendste amusementsprogramma’s”, zegt de auteur van Television — An International History, „werkt het medium als een subtiele instructeur.” In het boek A Pictorial History of Television staat: „Televisie verandert onze manier van denken.” We moeten ons dus afvragen: beïnvloedt waar ik naar kijk mijn denken op een manier die ik wil?

Voor mensen die God dienen, is die vraag vooral belangrijk. Veel van wat er op tv te zien is, is in strijd met de hoogstaande principes en morele waarden die de bijbel leert. Leefstijlen en praktijken die in de bijbel worden veroordeeld, worden gepresenteerd als acceptabel, normaal en zelfs trendy. Tegelijkertijd worden christelijke normen en waarden en de mensen die ze proberen toe te passen, op televisie vaak genegeerd, belachelijk gemaakt of bespot. Een schrijver  klaagde: „Het is niet voldoende dat men het abnormale als normaal gaat beschouwen. Wat normaal is moet abnormaal gevonden worden.” Maar al te vaak fluistert de „subtiele instructeur” ons in: ’Goed is slecht en slecht is goed.’ — Jesaja 5:20.

We moeten oppassen waar we naar kijken, want ons denken wordt erdoor beïnvloed. De bijbel zegt: „Hij die met wijzen wandelt, zal wijs worden, maar wie zich met de verstandelozen inlaat, zal het slecht vergaan” (Spreuken 13:20). De bijbelgeleerde Adam Clarke merkt op: „Met iemand wandelen impliceert liefde en genegenheid; en het is onmogelijk degenen die we liefhebben niet te imiteren. Het gezegde is dan ook: ’Zeg mij wie zijn vrienden zijn, en ik zal u zeggen wie hij is.’ Vertel me met wie hij omgaat, en ik kan raden wat voor persoon hij is.” Zoals we hebben gezien, brengen veel mensen heel wat tijd door met televisiepersoonlijkheden die absoluut niet wijs zijn, en die een oprecht christen anders nooit bij zich thuis zou uitnodigen.

Als uw arts u zware medicijnen zou voorschrijven, zou u waarschijnlijk de voordelen en de risico’s ervan goed tegen elkaar afwegen. De verkeerde medicijnen innemen, of te veel van zelfs de juiste medicijnen, kan uw gezondheid schade toebrengen. Dat kan ook gezegd worden over tv-kijken. Het is dan ook verstandig er serieus over na te denken waar we naar kijken.

De geïnspireerde apostel Paulus moedigde christenen aan over dingen na te denken die waar zijn, van ernstig belang, rechtvaardig, eerbaar, lieflijk, waar gunstig over wordt gesproken, die deugdelijk zijn en lof verdienen (Filippenzen 4:6-8). Zult u zijn advies opvolgen? Dat zal u beslist gelukkig maken.

[Voetnoot]

[Inzet op blz. 5]

„Televisie is een uitvinding waardoor u in uw woonkamer vermaakt kunt worden door mensen die u niet bij u thuis zou uitnodigen.” — David Frost, Brits presentator

[Kader op blz. 5]

EN DE SEKS EN HET GEWELD IN DE BIJBEL DAN?

Wat is het verschil tussen seks en geweld zoals die op tv te zien zijn en zoals er in de bijbel over geschreven wordt? Als er in de bijbel iets over seks en geweld staat, is dat om mensen iets te leren en niet om ze te vermaken (Romeinen 15:4). In Gods Woord staan historische feiten. Die helpen ons te begrijpen wat Gods kijk op bepaalde kwesties is en te leren van de fouten van anderen.

In de meeste landen die tv-reclames kennen, worden seks en geweld niet getoond om mensen iets te leren — het gaat om geld. Reclamemakers willen zo veel mogelijk kijkers, en seks en geweld houden de kijkers aan de buis gekluisterd. Het resultaat: ze kijken naar de reclame en kopen wat er geadverteerd wordt. Nieuwslezers passen het principe toe: ’Bloed doet het goed.’ Simpel gezegd krijgen schokkende verhalen over misdaad, rampen en oorlog prioriteit boven nieuwsitems die minder aangrijpend zijn.

Hoewel in de bijbel verhalen over geweld staan, moedigt de bijbel mensen aan in vrede te leven; geen wraak te nemen maar problemen in vrede op te lossen. De bijbel staat altijd een goede seksuele moraal voor. Die boodschap vinden we meestal niet terug in wat er op tv wordt uitgezonden. — Jesaja 2:2-4; 1 Korinthiërs 13:4-8; Efeziërs 4:32.

[Kader/Illustratie op blz. 7]

KINDEREN EN TELEVISIE

„Op grond van de cumulatieve bewijzen van enkele tientallen jaren van onderzoek is in wetenschappelijke kringen en in de gezondheidszorg door de overgrote meerderheid de conclusie getrokken dat naar geweld kijken schadelijk kan zijn voor kinderen.” — De Henry J. Kaiser Family Foundation.

„[Wij zijn] het met de Amerikaanse Academie voor Kindergeneeskunde eens dat ’kinderen van twee jaar en jonger niet naar de tv moeten kijken’. De hersenen van die kinderen ontwikkelen zich heel snel, en ze moeten actief spelen en contacten met echte mensen hebben om hun ontwikkeling en hun lichamelijke en sociale vaardigheden te stimuleren.” — Het Amerikaanse Nationaal Instituut voor Media en Gezin.

[Illustratie op blz. 6, 7]

Beïnvloedt waar ik naar kijk mijn denken op een manier die ik wil?