Zal de wetenschap ziekte uitbannen?

ZAL de moderne wetenschap ziekte uitbannen? Slaan de Bijbelprofetieën in Jesaja en Openbaring op een tijd waarin de mens zelf een eind aan ziekte zal maken? Gezien de prestaties in de gezondheidszorg vinden sommigen dat geen vergezocht idee.

Regeringen en liefdadigheidsinstellingen zijn samen met de Verenigde Naties een ongekende campagne gestart tegen ziekte. Zo is er een actie op touw gezet om kinderen in ontwikkelingslanden te immuniseren. Als landen hun doelstellingen halen, zullen volgens Unicef „tegen 2015 elk jaar ruim 70 miljoen kinderen in de armste landen van de wereld levensreddende vaccinaties krijgen tegen de volgende ziekten: tuberculose, difterie, tetanus, kinkhoest, mazelen, rodehond, gele koorts, Haemophilus influenzae type b, hepatitis B, polio, het rotavirus, pneumokokken, meningokokken en Japanse encefalitis.” Er wordt ook gewerkt aan fundamentele gezondheidsvoorzieningen, zoals voldoende toegang tot schoon water, betere voeding en voorlichting over hygiëne.

Maar wetenschappers streven naar veel meer dan alleen basisgezondheidszorg. Geavanceerde technieken veroorzaken revoluties in de medische wereld. Er is weleens gezegd dat wetenschappers hun medische kennis ongeveer om de acht jaar verdubbelen. Hier volgen slechts enkele voorbeelden van de nieuwste technologische prestaties en doelstellingen in de strijd tegen ziekten.

▪ Röntgendiagnostiek Al ruim dertig jaar maken artsen en ziekenhuizen gebruik van de CT-scan (CT staat voor computertomografie). CT-scanners maken driedimensionale röntgenbeelden van de binnenkant van ons lichaam. Deze beelden zijn een hulp om diagnoses te stellen en inwendige afwijkingen te onderzoeken.

Er bestaat weliswaar wat onenigheid over de gevaren van blootstelling aan röntgenstraling, maar medisch experts zijn optimistisch over de toekomstige voordelen van deze zich ontwikkelende technologie. Michael Vannier, hoogleraar radiologie aan een academisch ziekenhuis in Chicago, zegt: „De ontwikkelingen van alleen al de afgelopen paar jaar zijn zo snel gegaan dat je hoofd ervan gaat tollen.”

CT-scanners zijn nu sneller, nauwkeuriger en goedkoper. Een belangrijk voordeel van de nieuwste  scanmethoden is de snelheid. Dat geldt vooral voor scans van het hart. Omdat het hart constant klopt, waren de röntgenbeelden vaak wazig, waardoor het moeilijk was ze goed te evalueren. In het blad New Scientist wordt uitgelegd dat nieuwe scanners in „slechts een derde van een seconde rond het lichaam draaien, sneller dan één hartenklop”, waardoor er scherpere beelden gemaakt kunnen worden.

Met de nieuwste scanners kunnen artsen niet alleen de anatomische details in het lichaam vastleggen, maar ook de biochemische activiteit in bepaalde gebieden onderzoeken. Die toepassing kan het mogelijk maken kanker al in een vroeg stadium op te sporen.

▪ Robotchirurgie Geavanceerde robots komen tegenwoordig niet alleen voor in sciencefiction, maar ook in de geneeskunde. Er worden al duizenden operaties uitgevoerd met behulp van robots. Soms opereren chirurgen met een afstandsbediening waarmee ze meerdere robotarmen kunnen bedienen. Deze armen zijn uitgerust met scalpels, scharen, camera’s, cauterisatieapparatuur en andere chirurgische instrumenten. Dankzij deze technologie kunnen chirurgen extreem gecompliceerde operaties met een ongelofelijke precisie uitvoeren. „Chirurgen die dit systeem gebruiken, hebben gemerkt dat patiënten minder bloedverlies en pijn hebben, minder risico lopen op complicaties, korter in het ziekenhuis liggen en sneller herstellen dan patiënten die een open ingreep ondergaan”, berichtte het blad Newsweek.

▪ Nanogeneeskunde Nanogeneeskunde is de medische toepassing van nanotechnologie. Nanotechnologie is de wetenschap van het manipuleren en creëren van microscopisch kleine objecten. In deze technologie gebruikt men als meeteenheid de nanometer, het miljardste deel van een meter. *

Om er een idee van te krijgen hoe klein dit is: de bladzijde die u nu leest is zo’n 100.000 nanometer dik en een mensenhaar ongeveer 80.000. Een rode bloedcel heeft een doorsnede van zo’n 2500 nanometer. Een bacterie is ongeveer 1000 nanometer lang en een virus ongeveer 100. De diameter van uw DNA is zo’n 2,5 nanometer.

Voorstanders van deze technologie denken dat wetenschappers over niet al te lange tijd minuscule instrumenten zullen kunnen bouwen om medische verrichtingen binnen in het menselijk lichaam uit te voeren. Deze kleine robots (nanomachientjes) zouden microscopisch kleine computers bij zich dragen die geprogrammeerd zijn met heel specifieke instructies. En de componenten van deze vrij ingewikkelde machientjes zouden niet groter zijn dan 100 nanometer. Dat is 25 keer kleiner dan de diameter van een rode bloedcel!

Omdat nano-instrumenten zo klein zijn, wordt gehoopt dat ze op een dag door kleine haarvaten kunnen om zuurstof af te geven aan anemische weefsels, om verstoppingen in bloedvaten te verhelpen, om plaques op hersencellen te verwijderen en zelfs om virussen, bacteriën en andere ziekteverwekkers op te sporen en uit de weg te ruimen. Nanomachientjes zullen misschien ook gebruikt worden om medicijnen rechtstreeks bij specifieke cellen te brengen.

Wetenschappers voorspellen enorme verbeteringen in het opsporen van kanker dankzij nanotechnologie. Dr. Samuel Wickline, hoogleraar  geneeskunde, natuurwetenschappen en biomedische techniek, zei: „De mogelijkheden zijn eindeloos als het erom gaat kleine tumoren veel eerder op te sporen dan ooit tevoren en ze met krachtige medicijnen lokaal te behandelen, terwijl tegelijkertijd schadelijke bijwerkingen gereduceerd worden.”

Dit klinkt misschien als een toekomstdroom, maar sommige wetenschappers zien nanogeneeskunde als een heel reële mogelijkheid. Vooraanstaande onderzoekers op dit gebied verwachten dat nanotechnologie binnen tien jaar gebruikt zal worden om de moleculaire structuur van levende cellen te repareren en te herschikken. Een voorstander beweert: „Nanogeneeskunde zal vrijwel alle veel voorkomende ziekten van de twintigste eeuw uitbannen, aan vrijwel alle pijn en lijden als gevolg van geneeskundige behandelingen een eind maken en ertoe leiden dat mensen over meer capaciteiten beschikken.” Er zijn al wetenschappers die successen hebben gemeld met nanogeneeskunde bij proefdieren.

▪ Genomics Het onderzoek naar genstructuren wordt genomics genoemd. Iedere cel in het menselijk lichaam zit boordevol componenten die essentieel zijn voor het leven. Een van die componenten is het gen. Ieder mens heeft zo’n 35.000 genen die zijn haarkleur en -structuur bepalen, de kleur van zijn ogen en huid, zijn lengte en andere specifieke uiterlijke kenmerken. Onze genen zijn ook een bepalende factor voor de kwaliteit van onze inwendige organen.

Als genen beschadigd zijn, kan dat onze gezondheid beïnvloeden. Er zijn zelfs onderzoekers die denken dat alle ziekten veroorzaakt worden door een genetisch mankement. Sommige defecte genen erven we van onze ouders. Andere raken beschadigd door blootstelling aan schadelijke elementen in onze omgeving.

Wetenschappers hopen dat ze binnenkort de specifieke genen kunnen identificeren die ons vatbaar maken voor ziekten. Daardoor kunnen artsen bijvoorbeeld beter begrijpen waarom bepaalde mensen sneller kanker krijgen dan andere of waarom een bepaalde soort kanker bij sommige mensen agressiever is dan bij andere. Met genomics kan misschien ook verklaard worden waarom een geneesmiddel bij de een wel werkt en bij de ander niet.

Zulke specifieke genetische informatie zou kunnen leiden tot wat wel gepersonaliseerde geneeskunde genoemd wordt. Wat kan die technologie voor u betekenen? Het begrip gepersonaliseerde geneeskunde duidt erop dat uw medische zorg aangepast kan worden aan uw unieke genetische profiel. Als uit onderzoek van uw genen bijvoorbeeld zou blijken dat u vatbaar bent voor een bepaalde ziekte, zouden artsen die ziekte kunnen vaststellen lang voordat de eerste symptomen zichtbaar werden. Voorstanders zeggen dat in gevallen waar de ziekte nog niet aanwezig is, de juiste behandeling, een goed eetpatroon en gedragsveranderingen de ziekte zelfs helemaal zouden kunnen voorkomen.

Uw genen kunnen artsen er ook op attenderen dat u verkeerd op een medicijn zou kunnen reageren. Daardoor zouden ze precies de soort en dosering kunnen voorschrijven die in uw geval nodig zijn. The Boston Globe zegt: „Tegen 2020 zal de impact [van gepersonaliseerde geneeskunde] waarschijnlijk veel groter zijn dan we ons nu kunnen voorstellen. Op basis van genetische informatie zullen nieuwe gepersonaliseerde medicijnen worden ontwikkeld tegen diabetes, hartkwalen, alzheimer, schizofrenie en vele andere aandoeningen die in onze samenleving een hoge tol eisen.”

De hierboven genoemde technieken zijn maar een greep uit wat de wetenschap voor de toekomst belooft. De medische kennis blijft op ongekende schaal toenemen. Maar wetenschappers verwachten niet dat ze ziekte op korte termijn volledig kunnen uitbannen. Er zijn veel obstakels die nog steeds onoverkomelijk lijken.

Schijnbaar onoverkomelijke obstakels

Het gedrag van mensen kan de vooruitgang bij het uitbannen van ziekte vertragen. Wetenschappers denken bijvoorbeeld dat de schade die mensen aan bepaalde ecosystemen hebben toegebracht, tot nieuwe, gevaarlijke ziekten heeft geleid. In een interview in Newsweek vertelde Mary Pearl, presidente van de Wildlife Trust: „Sinds het midden van de jaren zeventig zijn er ruim  dertig nieuwe ziekten opgedoken, waaronder aids, ebola, de ziekte van Lyme en SARS. Van de meeste daarvan wordt vermoed dat ze oorspronkelijk door wilde dieren op mensen zijn overgedragen.”

Bovendien eten mensen minder verse groenten en fruit en meer suiker, zout en verzadigde vetten. In combinatie met minder beweging en andere ongezonde gewoonten heeft dat geleid tot meer hart- en vaatziekten. Steeds meer mensen roken, wat wereldwijd bij miljoenen tot ernstige gezondheidsproblemen en de dood leidt. Elk jaar raken zo’n 20 miljoen mensen ernstig gewond of overlijden als gevolg van een auto-ongeluk. Talloze anderen worden gedood of verminkt door oorlog en andere vormen van geweld. Miljoenen hebben een slechte gezondheid als gevolg van alcohol- of drugsmisbruik.

Ongeacht de oorzaken, en ondanks alle ontwikkelingen in de medische technologie, zijn er nog steeds ziekten die een zware tol eisen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ’lijden op elk willekeurig moment meer dan 150 miljoen mensen aan depressiviteit, ongeveer 25 miljoen aan schizofrenie en 38 miljoen aan epilepsie’. Hiv/aids, ziekten die met diarree gepaard gaan, malaria, mazelen, longontsteking en tuberculose treffen miljoenen, en talloze kinderen en jonge volwassenen overlijden eraan.

Er zijn nog meer schijnbaar onoverkomelijke obstakels op de weg naar uitbanning van ziekte. Armoede en een slecht regeringsbeleid zijn er twee van. In een recent rapport zei de WHO dat miljoenen die aan een infectieziekte overlijden, gered zouden kunnen worden als de regeringen meer moeite zouden doen en er meer geld beschikbaar zou zijn.

Zullen wetenschappelijke kennis en spectaculaire verbeteringen in de medische technologie die obstakels kunnen overwinnen? Zullen we binnenkort een wereld zonder ziekte hebben? De hierboven genoemde factoren bieden uiteraard geen pasklaar antwoord. Maar de Bijbel werpt licht op deze kwestie. In het volgende artikel wordt besproken wat de Bijbel zegt over de vooruitzichten op een toekomst zonder ziekte.

[Voetnoot]

 [Kader/Illustraties op blz. 7]

Röntgendiagnostiek

Duidelijker, nauwkeuriger beelden van het menselijk lichaam kunnen ertoe bijdragen dat ziekten in een vroeg stadium worden ontdekt

[Verantwoording]

© Philips

Siemens AG

Robotchirurgie

Robots die uitgerust zijn met chirurgische instrumenten stellen artsen in staat extreem gecompliceerde operaties met ongelofelijke precisie uit te voeren

[Verantwoording]

© 2006 Intuitive Surgical, Inc.

Nanogeneeskunde

Door mensen gemaakte microscopisch kleine machines kunnen artsen in staat stellen ziekten op celniveau te bestrijden. Op de foto heeft een kunstenaar een impressie gegeven van nanomachientjes die de functie van rode bloedcellen nabootsen

[Verantwoording]

Artist: Vik Olliver (vik@diamondage.co.nz)/Designer: Robert Freitas

Genomics

Door de genstructuur van afzonderlijke personen te bestuderen, hopen wetenschappers ziekten te kunnen opsporen en behandelen nog voordat de patiënt symptomen krijgt

[Verantwoording]

Chromosomes: © Phanie/Photo Researchers, Inc.

[Kader op blz. 8, 9]

Zes onoverwonnen vijanden

De ontwikkelingen op het gebied van de medische kennis en technologie vinden sneller plaats dan ooit tevoren. Toch blijven infectieziekten de wereld teisteren. De volgende dodelijke ziekten zijn nog steeds niet overwonnen.

Hiv/aids

Zo’n 60 miljoen mensen zijn besmet met hiv, en ongeveer 20 miljoen mensen zijn inmiddels aan aids overleden. In 2005 waren er 5 miljoen nieuwe infecties en meer dan 3 miljoen aidsdoden. Onder de slachtoffers bevonden zich ruim een half miljoen kinderen. De overgrote meerderheid van de hiv-slachtoffers heeft niet de mogelijkheid een goede behandeling te krijgen.

Diarree

Diarree wordt beschreven als een belangrijke doodsoorzaak onder de armen, en er zijn zo’n 4 miljard gevallen per jaar. Het wordt veroorzaakt door verschillende infectieziekten die verspreid worden door verontreinigd water of voedsel of een slechte persoonlijke hygiëne. Jaarlijks sterven ruim 2 miljoen mensen aan zo’n infectie.

Malaria

Elk jaar krijgen zo’n 300 miljoen mensen malaria. Jaarlijks sterven er een miljoen slachtoffers aan, onder wie veel kinderen. In Afrika sterft ongeveer om de 30 seconden een kind aan malaria. Volgens de WHO „heeft de wetenschap nog steeds geen wondermiddel tegen malaria gevonden en velen betwijfelen of er ooit zo’n middel komt”.

 Mazelen

In 2003 zijn ruim een half miljoen mensen aan mazelen gestorven. Mazelen is een zeer besmettelijke ziekte en een belangrijke doodsoorzaak onder kinderen. Elk jaar lopen zo’n 30 miljoen mensen mazelen op. Ironisch genoeg is er al 40 jaar een effectief, goedkoop vaccin tegen mazelen beschikbaar.

Longontsteking

Volgens de WHO sterven er meer kinderen aan longontsteking dan aan enige andere infectieziekte. Elk jaar overlijden er zo’n 2 miljoen kinderen aan die jonger zijn dan vijf. De meeste slachtoffers vallen in Afrika en Zuidoost-Azië. In veel delen van de wereld kunnen slachtoffers door de beperkte beschikbaarheid van gezondheidszorg geen levensreddende medische behandeling krijgen.

Tuberculose

In 2003 stierven 1,7 miljoen mensen aan tuberculose. Gezondheidsdeskundigen maken zich grote zorgen over het ontstaan van resistente tbc-bacillen. Er zijn stammen die resistentie hebben ontwikkeld tegen alle belangrijke tbc-medicijnen. Resistente tbc-stammen ontwikkelen zich bij patiënten bij wie geen goed toezicht op de behandeling is of die hun behandeling niet afmaken.

[Kader/Illustratie op blz. 9]

Alternatieve geneeswijzen in opmars

Er is een groot aantal geneeswijzen dat niet algemeen erkend wordt door reguliere artsen. Deze staan bekend als traditionele geneeskunde en alternatieve geneeskunde. In ontwikkelingslanden vertrouwen de meeste mensen op traditionele geneeswijzen. In arme gebieden kunnen velen zich geen reguliere medische behandeling veroorloven, terwijl andere mensen gewoon de voorkeur geven aan traditionele behandelmethoden.

Alternatieve geneeswijzen floreren ook in rijkere landen. Tot de populairste alternatieve behandelmethoden behoren acupunctuur, chiropraxie, homeopathie, natuurgeneeskunde en kruidengeneeskunde. Enkele van deze methoden zijn wetenschappelijk onderzocht en blijken bij bepaalde aandoeningen te helpen. Maar van andere methoden heeft men niet afdoende kunnen vaststellen of ze wel werken. Door de toegenomen populariteit van alternatieve geneeswijzen zijn er ook problemen ontstaan in verband met veiligheid. In veel landen zijn zulke therapieën niet gereglementeerd. Dat schept goede mogelijkheden voor schadelijke zelfmedicatie, nepmedicijnen en kwakzalverij. Goedbedoelende vrienden en familieleden werpen zichzelf vaak op als therapeut zonder daar de nodige opleiding voor te hebben. Dat alles heeft geleid tot schadelijke bijwerkingen en andere gevaren voor de gezondheid.

In verschillende landen waar alternatieve geneeskunde wel gereguleerd is, worden zulke therapieën in de medische wereld steeds vaker erkend en door reguliere artsen aangeboden. Toch lijkt niemand met recht te kunnen beweren dat deze methoden ooit een wereld zonder ziekte kunnen realiseren.