Wat is er aan de hand met de kerken?

DE Latijns-Amerikanen, van Mexico in het noorden tot Chili in het zuiden, hebben veel overeenkomsten als het om cultuur gaat. De ouderen onder hen kunnen zich nog de tijd herinneren dat er feitelijk maar één godsdienst was, het rooms-katholicisme. In de zestiende eeuw werd dit door de Spaanse conquistadores met geweld afgedwongen. Brazilië werd in de koloniale tijd overheerst door het rooms-katholieke Portugal. Vierhonderd jaar lang steunde de Katholieke Kerk de zittende regeringen in ruil voor financiële steun en erkenning als de officiële religie.

In de jaren zestig van de vorige eeuw beseften sommige katholieke priesters echter dat ze door de heersende elite te ondersteunen de steun van het volk kwijtraakten. Daarom begonnen ze actie te voeren voor de armen, vooral door de zogenoemde bevrijdingstheologie te propageren. De beweging begon in Latijns-Amerika uit protest tegen de armoede waarin zo veel katholieken leefden.

Ondanks de betrokkenheid van geestelijken bij de populaire politieke bewegingen hebben miljoenen zich van het katholieke geloof afgekeerd en zich tot andere kerken gewend. Geloven die diensten houden waarbij in de handen geklapt en veel gezongen wordt of waar de sfeer van een rockconcert heerst, trekken veel leden en vermenigvuldigen zich. „In Latijns-Amerika is de evangelische beweging verdeeld in talloze kerken”, zegt Duncan Green in zijn boek Faces of Latin America. „Meestal drijven ze op één voorganger. Als een gemeente groeit, versplintert die vaak in nieuwe kerken.”

Europa keert de kerken de rug toe

Het grootste deel van Europa wordt al ruim 1600 jaar bestuurd door regeringen die zich christelijk noemen. Hoe gaat het in deze 21ste eeuw met de godsdiensten in Europa? In 2002 zei de socioloog Steve Bruce in zijn boek God is Dead — Secularization in the West over Groot-Brittannië: „In de negentiende eeuw trouwde bijna iedereen in de kerk.” Maar in 1971 vond slechts 60 procent van de Engelse huwelijksvoltrekkingen in de kerk plaats. In 2000 was dat nog maar 31 procent.

 Een verslaggever voor de Londense Daily Telegraph schreef over deze trend: „Alle grote godsdiensten, van de Anglicaanse Kerk en de rooms-katholieken tot de methodisten en de gereformeerden, geven al heel lang een neergang te zien.” Hij zei over één onderzoek: „De Britse kerken zullen tegen 2040 wel zo’n beetje uitgestorven zijn en nog maar 2 procent van de bevolking zal de zondagsdiensten bijwonen.” Over de kerken in Nederland zijn vergelijkbare uitspraken gedaan.

„Er [lijkt] in ons land de afgelopen decennia onmiskenbaar sprake te zijn geweest van een voortschrijdende secularisatie”, stond te lezen in een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Nederland. „Naar verwachting zal in 2020 72% van de bevolking buitenkerkelijk zijn.” Een nieuwsbericht uit Duitsland zei: „Steeds meer Duitsers wenden zich tot wicca en het occulte voor de troost die ze voorheen bij de kerk, hun baan en hun familie vonden. . . . In het hele land zijn kerken gedwongen hun deuren te sluiten omdat er te weinig gemeenten zijn.”

De overgebleven kerkgangers in Europa gaan meestal niet naar de kerk om te weten te komen wat God van hen vraagt. Een bericht uit Italië zegt: „Italianen passen hun geloof aan bij hun leefstijl.” Een Italiaanse socioloog zegt: „We accepteren van de paus wat ons goed uitkomt.” Dat kan ook gezegd worden van katholieken in Spanje, waar godsdienstigheid vervangen is door consumptiedrift en het streven naar een economisch paradijs — hier en nu.

Deze trends staan in scherp contrast met het christendom dat Christus en zijn volgelingen leerden en in praktijk brachten. Jezus bood geen ’geloof à la carte’, waarbij iemand zelf uitmaakt wat hem wel en niet bevalt. Hij zei: „Wil iemand achter mij komen, dan moet hij zichzelf verloochenen en zijn martelpaal dag aan dag opnemen  en mij voortdurend volgen.” Jezus leerde mensen dat de christelijke leefwijze offers en inspanningen kost. — Lukas 9:23.

Godsdienst aan de man gebracht in Noord-Amerika

Anders dan in Canada, waar men de neiging heeft aangetroffen zich sceptisch over religie uit te laten, is de trend in de Verenigde Staten dat mensen geloofszaken serieus nemen. Volgens enkele grote opinieonderzoeksbureaus zegt minstens 40 procent van de ondervraagde Amerikanen elke week naar de kerk te gaan, hoewel uit tellingen blijkt dat dit aantal in werkelijkheid dichter bij de 20 procent ligt. Ruim 60 procent zegt te geloven dat de Bijbel het Woord van God is. Maar hun enthousiasme voor een bepaalde kerk hoeft niet lang te duren. Veel kerkgangers in de VS veranderen heel makkelijk van geloof. Als een voorganger zijn populariteit of charisma verliest, kan hij ook heel snel zijn gemeente kwijtraken — en vaak tevens een aanzienlijk inkomen!

Sommige kerken gaan bij de zakenwereld te rade om hun religieuze diensten beter aan de man te kunnen brengen. Gemeenten betalen duizenden dollars om adviesbureaus voor kerken in te huren. „Het was een goede investering”, zei een tevreden predikant volgens een rapport over zulke bureaus. Megakerken, die duizenden gemeenteleden hebben, doen het financieel zo goed dat ze de aandacht trekken van zakenbladen zoals The Wall Street Journal en The Economist. Daarin werd bericht dat megakerken de plek zijn waar je voor alles terechtkunt, voor zowel lichaam als ziel. In kerkcomplexen zijn soms restaurants, cafés, schoonheidssalons, sauna’s en sportaccommodaties te vinden. Tot de attracties behoren voorstellingen, bezoeken van beroemdheden en eigentijdse muziek. Maar wat prediken die voorgangers eigenlijk?

Het is niet zo verrassend dat ’het evangelie van de welvaart’ een populair thema is. De gelovigen krijgen te horen dat ze rijk en gezond zullen worden als ze gulle bijdragen aan hun kerk geven. Wat betreft de moraal wordt God vaak voorgesteld als tolerant. Een socioloog zegt: „Amerikaanse kerken zijn therapeutisch en niet veroordelend.” Populaire godsdiensten geven vaak voornamelijk zelfhulptips voor succes in het leven. Mensen voelen zich steeds meer aangetrokken tot kerken die niet verbonden zijn aan een kerkgenootschap, en waar leerstellingen, die als tweedracht zaaiend worden gezien, amper aan bod komen. Maar politieke kwesties komen vaak juist heel duidelijk en concreet aan de orde. In sommige recente gevallen heeft dat voor enkele geestelijken tot gezichtsverlies geleid.

Is er een religieuze opleving in Noord-Amerika? In 2005 berichtte Newsweek over de populariteit van „diensten waarbij de gelovigen kreten slaken, flauwvallen en met de voeten stampen”, en andere religieuze praktijken, en zei vervolgens: „Maar wat er ook allemaal gebeurt, een dramatische toename in het aantal kerkbezoekers is het niet.” Als in enquêtes gevraagd wordt  tot welke kerk mensen behoren, is het antwoord steeds vaker „geen”. Bepaalde gemeenten groeien alleen maar omdat andere afnemen. Er wordt gezegd dat mensen ’in drommen’ de traditionele kerken met hun riten, orgelmuziek en in gewaden geklede geestelijken vaarwelzeggen.

Uit dit korte overzicht blijkt dat de kerken in Latijns-Amerika versplinteren, dat ze in Europa hun leden kwijtraken en dat ze in de Verenigde Staten alleen hun leden behouden door amusement en emotionaliteit te bieden. Er zijn natuurlijk veel uitzonderingen op deze trends te vinden, maar het algemene beeld is dat de kerken veel moeite moeten doen om hun populariteit te behouden. Wil dit zeggen dat het christendom achteruitgaat?

[Kader/Illustratie op blz. 6]

’GODSDIENST ALS SUPERMARKT’

De coördinator van de Service National des Vocations van de Franse Katholieke Kerk zei: „We zien dat geloven tegenwoordig zoiets is als winkelen in een supermarkt. Mensen zien zichzelf als consumenten, en als ze geen instituut vinden waar ze tevreden over zijn gaan ze ergens anders heen.” In een onderzoek naar religie in Europa zei professor Grace Davie van de Universiteit van Exeter: „Personen kiezen uit het overvloedige aanbod iets wat van hun gading is. Geloof is net als veel andere dingen in het rijtje beland van opties, leefstijlen en voorkeuren.”

[Illustratie op blz. 4, 5]

Graffiti bij de ingang van een kerk in Napels (Italië)

[Verantwoording]

©Doug Scott/age fotostock

[Illustratie op blz. 4, 5]

In Mexico hebben velen het katholieke geloof de rug toegekeerd