Wonen in de schaduw van een sluimerende reus

Vulkanen hebben altijd al iets onvoorspelbaars gehad. Ze kunnen eeuwenlang sluimeren en dan ineens op een spectaculaire en dodelijke manier ontwaken. Binnen enkele minuten kan een uitbarsting een heel gebied verwoesten en talloze levens eisen.

NIEMAND twijfelt eraan dat vulkanen gevaarlijk zijn. Alleen al de afgelopen driehonderd jaar hebben ze honderdduizenden levens geëist. De meesten van ons wonen uiteraard op een veilige afstand van zulke sluimerende reuzen. Toch zijn er miljoenen mensen die vlak bij een actieve vulkaan wonen. Quito, de hoofdstad van Ecuador, bijvoorbeeld, ligt op korte afstand van de Pichincha, een vulkaan ten noordwesten van de stad. De Popocatépetl, wat in het Azteeks „Rokende berg” betekent, ligt zo’n zestig kilometer van Mexico-Stad vandaan. De grote steden Auckland (Nieuw-Zeeland) en Napels (Italië) liggen op of aan de voet van een of meerdere vulkanen. Alles bij elkaar leven miljoenen mensen met de mogelijkheid dat de krachten van de aarde onder hen hevig gaan rommelen en een slapende reus weer tot leven brengen.

Een gevaarlijke reus

Napolitanen leven al zo’n drieduizend jaar naast de Vesuvius — slechts elf kilometer ervandaan. Deze berg is eigenlijk een kegel in de krater van de oude Monte Somma. De Vesuvius wordt tot de gevaarlijkste vulkanen op aarde gerekend. Omdat de basis ervan onder zeeniveau ligt, is hij veel groter dan hij lijkt.

De Vesuvius heeft een lange geschiedenis van vulkanische activiteit. Hij is sinds de bekende uitbarsting in 79 G.T., toen de steden Pompeji en Herculaneum verwoest werden, nog ruim vijftig keer tot leven gekomen. In 1631 kwamen tijdens een verwoestende uitbarsting zo’n vierduizend mensen om. Daarna is ook het woord lava in zwang gekomen. Het is waarschijnlijk afgeleid van het Latijnse woord labi, dat glijden of schuiven betekent, als beschrijving van de lavastromen die langs de steile hellingen van de vulkaan omlaag komen.

Door de eeuwen heen is de Vesuvius blijven pruttelen. In 1944 tijdens de Tweede Wereldoorlog barstte hij opnieuw uit en begroette hij de geallieerde troepen met een regen van as. De nabijgelegen stadjes Massa en San Sebastiano werden  onder de as bedolven. Wat toen ook onder de as verdween was de kabelbaan (funicolare) op de Vesuvius die heel bekend is geworden door het Napolitaanse volkslied „Funiculì, funiculà”.

In deze tijd lijken de inwoners van Napels zich weinig aan te trekken van het gevaar dat zo dichtbij is. Toeristen vergapen zich aan de historische en architectonische bezienswaardigheden. In winkels en restaurantjes heerst een gezellige drukte, en de baai van Napels is bezaaid met witte zeilen. De Vesuvius zelf is nog steeds een populaire attractie en wordt eerder als een onschadelijke vriend bezien dan als een gevaarlijke, sluimerende reus.

Auckland — Een stad vol vulkanen

De havenstad Auckland is bezaaid met vulkaankegels. De ruim één miljoen inwoners wonen inderdaad te midden van 48 kleine vulkanen. Oude vulkanische bekkens vormen twee havens met eilandjes die overblijfselen zijn van vulkanische activiteit. Het eiland dat je het best ziet liggen, is het zeshonderd jaar oude Rangitoto, dat uit het water oprijst met dezelfde symmetrische vorm als de Vesuvius. Bij het ontstaan van dit eiland werd een nabijgelegen Maoridorp onder de as bedolven.

De inwoners van Auckland hebben met hun vulkanen leren leven. De vulkaankegel met de  naam Maungakiekie, die midden in Auckland ligt, is tegenwoordig een openbaar park en een schapenfokkerij. Andere vulkanen zijn nu meren, parken of sportvelden. Een wordt gebruikt als begraafplaats. Heel wat inwoners gaan op de helling van een vulkaan wonen vanwege het mooie uitzicht.

Toen mensen zich in dit gebied gingen vestigen, eerst de Maori’s en 180 jaar later de Europeanen, heeft men waarschijnlijk niet veel aandacht geschonken aan het vulkanische verleden. Het land was gewoon beschikbaar en dicht bij de zee — en de grond was vruchtbaar. Dat laatste geldt ook voor vulkanische gronden in andere delen van de wereld. In Indonesië bijvoorbeeld liggen enkele van de productiefste rijstgebieden in de schaduw van actieve vulkanen. De beste landbouwgronden in het westen van de Verenigde Staten bestaan grotendeels uit aarde die van vulkanische oorsprong is. Onder gunstige omstandigheden kan aarde die met lava overdekt is, in minder dan een jaar na een uitbarsting plantengroei voortbrengen.

Waarschuwingssystemen

Heel wat mensen vragen zich af of er geen risico’s aan verbonden zijn om dicht bij een vulkaan te wonen. Dat is natuurlijk zo. Maar wetenschappers kunnen seismische en vulkanische activiteit nauwkeurig in de gaten houden. De Amerikaanse Geologische Dienst bijvoorbeeld houdt actieve vulkanen over de hele wereld in de gaten — ook die van Napels en Auckland, waar rampenplannen klaarliggen. Met behulp van seismometernetwerken en gps-satellieten die 24 uur per dag gegevens versturen, kunnen wetenschappers magmatische en ondergrondse bewegingen opsporen.

De Vesuvius wordt permanent in de gaten gehouden. Het zekere voor het onzekere nemend hebben de Italiaanse autoriteiten noodplannen ontworpen voor het geval er een uitbarsting plaatsvindt van dezelfde omvang als die van 1631. Deskundigen beweren dat personen die in de gevarenzone wonen, gewaarschuwd en geëvacueerd kunnen worden voordat een uitbarsting plaatsvindt.

Het vulkanisch gebied in Auckland heeft als kenmerk dat niet zozeer bestaande vulkanen weer tot leven komen, maar dat meestal ergens anders totaal nieuwe vulkanen ontstaan. Deskundigen zeggen dat er in zo’n geval eerst een aantal dagen of een aantal weken aardbevingen plaatsvinden. Dat zou mensen genoeg tijd moeten  geven om naar een veilige plaats te vluchten.

De risico’s in gedachte houden

Hoewel het van levensbelang is vulkanen in de gaten te houden, heeft dat weinig zin als er geen aandacht wordt geschonken aan waarschuwingen. In 1985 kregen de autoriteiten in Armero (Colombia) de waarschuwing dat de Nevado del Ruiz ging uitbarsten. Hoewel het gerommel van de berg zo’n vijftig kilometer verderop een duidelijke waarschuwing was, werd eenvoudigweg tegen de bewoners van de stad gezegd dat ze kalm moesten blijven. Ruim 21.000 mensen stierven in de modderstromen die de stad overspoelden.

Hoewel zulke rampen zelden voorkomen, heeft men de rustige momenten tussen de uitbarstingen gebruikt voor verder onderzoek en voorbereiding. Voortdurend toezicht, goede voorbereiding en voorlichting kunnen dan ook de risico’s helpen verminderen voor mensen die in de schaduw van een sluimerende reus wonen.

[Kader/Illustratie op blz. 16]

WEES VOORBEREID!

Bent u op een natuurramp voorbereid? Stel u op de hoogte van de risico’s in uw gebied. Spreek van tevoren een trefpunt af mochten u en uw gezinsleden elkaar kwijtraken, en ook wie u zult informeren waar u bent. Zorg dat u noodgoederen in huis hebt, zoals een EHBO-doos, een radiootje, waterdichte zaklantaarns en reservebatterijen. Denk er ook over na wat u nodig hebt aan kleding, voedsel en water. Zorg dat u voldoende hebt om uzelf een aantal dagen te kunnen redden.

[Illustratie op blz. 15]

Toeristen bij de rand van de hoofdkrater van de Vesuvius

[Verantwoording]

©Danilo Donadoni/Marka/age fotostock

[Illustratie op blz. 15]

Napels (Italië) met de Vesuvius op de achtergrond

[Verantwoording]

© Tom Pfeiffer

[Illustratie op blz. 15]

In 79 G.T. werden de steden Pompeji en Herculaneum door een grote uitbarsting verwoest

[Verantwoording]

© North Wind Picture Archives

[Illustratie op blz. 16]

Rangitoto, een van de vele vulkanische eilanden van Auckland

[Illustraties op blz. 16, 17]

Boven en rechts: de Popocatépetl (Mexico)

[Verantwoording]

AFP/Getty Images

Jorge Silva/AFP/Getty Images

[Illustratieverantwoording op blz. 14]

USGS, Cascades Volcano Observatory