Een zee van superlatieven — maar wel dood!

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN ISRAËL

ZE IS het zoutste, laagstgelegen, doodste en, volgens sommigen, gezondste waterbekken op aarde. In de loop van de eeuwen is ze Stinkende Zee, Duivelszee en Asfaltmeer genoemd. De Bijbel noemt haar de Zoutzee en de zee van de Araba (Genesis 14:3; Jozua 3:16). Volgens een overlevering die door veel geleerden wordt bevestigd, liggen de resten van Sodom en Gomorra diep onder haar wateroppervlak. Daarom staat ze ook bekend als de Zee van Sodom of de Zee van Lot, een Bijbelse figuur die betrokken was bij de dramatische gebeurtenissen rond die steden. — 2 Petrus 2:6, 7.

Sommige van die namen roepen niet echt de gedachte op aan een prettige plaats om te vertoeven. Toch wordt dit bijzondere meer, dat nu algemeen bekendstaat als de Dode Zee of Zoutzee, jaarlijks door duizenden mensen bezocht. Hoe komt het dat het zo zout is? Is het echt een dode zee, en is het water desondanks gezond?

De laagstgelegen en zoutste zee

De Dode Zee ligt in het noordelijke deel van de Great Rift Valley, een breuklijn die zich zuidwaarts tot in Oost-Afrika uitstrekt. De Jordaan kronkelt vanuit het noorden omlaag totdat hij het laagste wateroppervlak op aarde bereikt, zo’n 418 meter onder de zeespiegel. Daar wordt dit binnenmeer geflankeerd door de wanden van de Rift Valley: de heuvels van Judea in het westen en de bergen van Moab in Jordanië in het oosten.

Maar wat maakt de Dode Zee zo zout? Het water dat vanuit de Jordaan en kleinere rivieren, stroompjes en bronnen de Dode Zee instroomt, voert zouten mee — voornamelijk magnesiumchloride, natriumchloride en kaliumchloride. Men schat dat alleen al de Jordaan jaarlijks de enorme hoeveelheid van 850.000 ton zout achterlaat. Omdat de zee zo laag ligt, stroomt het water niet verder. Het kan maar op één manier weg: door verdamping. Op een warme zomerdag verdampt er wel zeven miljoen ton water, en dat verklaart waarom het volume van het meer niet toeneemt. Het water verdwijnt, maar de zouten en mineralen blijven achter. Dat resulteert in de zoutste zee op aarde; met een zoutgehalte van zo’n 30 procent is ze verschillende malen zouter dan de oceanen.

Al in de oudheid had men belangstelling voor de unieke kenmerken van de Dode Zee. De Griekse filosoof Aristoteles hoorde dat de zee ’zo bitter en zo zout was dat er geen vis in leefde’. Het bijzonder hoge zoutgehalte resulteert in een dichtheid die de opwaartse druk vergroot, zodat zelfs mensen die niet kunnen zwemmen zonder moeite blijven drijven. De Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus vertelt dat de Romeinse generaal Vespasianus dit uitprobeerde door zijn krijgsgevangenen in de zee te gooien.

 Nu vraagt u zich misschien nog af hoe deze zee dood en toch gezond kan zijn.

De gezondste zee?

In de middeleeuwen kwamen reizigers thuis met verhalen over een onvruchtbare zee zonder vogels, vissen of plantengroei. Men dacht zelfs dat de kwalijk riekende dampen van het meer dodelijk waren. Dat leidde uiteraard tot de verbreiding van het idee van een stinkende, dode zee. Het is inderdaad zo dat er door het hoge zoutgehalte alleen eenvoudige organismen, zoals enkele sterke bacteriesoorten, in kunnen leven en dat onfortuinlijke vissen die met het binnenstromende water de zee in worden gespoeld, al gauw doodgaan.

De zee kan geen leven onderhouden, maar dat geldt niet voor het gebied eromheen. Een groot deel van de streek is weliswaar dor, maar er zijn gedeelten die opvallen als weelderige oasen met watervallen en tropische planten. De streek staat ook bekend als een gebied met een rijk dierenleven. Rond de zee zijn 24 zoogdiersoorten te vinden, zoals de woestijnkat en de Arabische wolf. Ook de Nubische steenbok wordt daar vaak gezien. Zoetwaterbronnen vormen een leefgebied voor de vele amfibieën, reptielen en vissen. Doordat de Dode Zee op een belangrijke trekroute ligt, zijn daar meer dan negentig vogelsoorten waargenomen, zoals de zwarte en de witte ooievaar. De vale gier en de aasgier zijn er ook te zien.

 Maar in welk opzicht is de Dode Zee het gezondste waterbekken? Vroeger dacht men dat het water geneeskrachtige eigenschappen bezat, en daarom kregen mensen de raad om het te drinken — iets wat tegenwoordig niet echt aanbevolen wordt! Logischer is de opvatting dat het zoute water een reinigend effect op het lichaam heeft. Ook de heilzame werking van het hele gebied wordt hoog geprezen. Door de lage ligging is de lucht er van nature rijk aan zuurstof. Het hoge bromidegehalte heeft volgens zeggen een kalmerende invloed, en zowel de mineraalrijke zwarte modder als de hete zwavelbronnen langs de oever worden gebruikt voor de behandeling van een aantal huidziekten en artritische aandoeningen. Bovendien wordt de balsemboom, die eens in dat gebied groeide, al heel lang gewaardeerd en voor cosmetische en medische doelen gebruikt.

Asfalt uit de zee

Een van de vreemdste verschijnselen van de Dode Zee is dat ze bitumen (asfalt) produceert, waarvan men af en toe brokken op het water ziet drijven. * In 1905 meldde het tijdschrift The Biblical World dat er in 1834 een stuk bitumen van zo’n 2700 kilo was aangespoeld. Bitumen is wel beschreven als „het eerste aardolieproduct dat ooit door de mens is gebruikt” (Saudi Aramco World, november/december 1984). Sommige mensen dachten dat er door aardbevingen brokken asfalt van de bodem van de Dode Zee losraakten en vervolgens boven kwamen drijven. Het is aannemelijker dat het asfalt via zoutpijlers of breuken in de aardkorst omhoogkomt en samen met steenzoutformaties de zeebodem bereikt. Wanneer het steenzout dan oplost, komen de brokken asfalt naar de oppervlakte.

Bitumen is in de loop van de eeuwen op verschillende manieren gebruikt: om boten waterdicht te maken, voor bouwwerken en zelfs als insectenwerend middel. Men denkt dat de Egyptenaren rond het midden van de vierde eeuw voor onze jaartelling veelvuldig gebruik begonnen te maken van bitumen voor het mummificeren van hun doden, hoewel dit door sommige deskundigen wordt tegengesproken. In die tijd hadden de Nabateeën, een nomadisch volk uit de oudheid dat zich in de omgeving van de Dode Zee vestigde, het monopolie op de handel in het gebied. Ze brachten het bitumen aan land, hakten het in stukken en vervoerden het dan naar Egypte.

De Dode Zee is echt een zee van superlatieven. Het is niet overdreven te zeggen dat deze zee de zoutste, laagstgelegen, doodste en misschien wel gezondste zee is. Het is zeker een van de interessantste zeeën van onze planeet!

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 27]

IN DE PEKEL BEWAARD

Volgens geschiedkundigen was de Dode Zee eens een druk bevaren handelsroute, en dat is onlangs bevestigd door de ontdekking van twee houten ankers.

Deze ankers werden gevonden aan de teruglopende kustlijn van de Dode Zee, dicht bij de plaats waar eens de haven van En-Gedi lag. Eén anker is vermoedelijk zo’n 2500 jaar oud en daarmee het oudste anker dat ooit in het Dode Zeegebied gevonden is. Het andere is waarschijnlijk zo’n 2000 jaar oud en is naar men denkt met de beste Romeinse technieken uit die tijd gemaakt.

Houten ankers verteren meestal in gewoon zeewater, terwijl metalen ankers intact blijven. Maar door het gebrek aan zuurstof in de Dode Zee en door het hoge zoutgehalte zijn het hout en de eraan bevestigde touwen opmerkelijk goed bewaard gebleven.

[Illustratie]

Houten anker, gedateerd tussen de 7de en 5de eeuw voor onze jaartelling

[Verantwoording]

Photograph © Israel Museum, Courtesy of Israel Antiquities Authority

[Illustratie op blz. 26]

Watervallen uit hete bronnen

[Illustratie op blz. 26]

Nubische steenbok

[Illustratie op blz. 26]

Drijvend de krant lezen